Samenvatting
PB1902
Inleiding in de antrozoölogie
Mens-dier relaties vanuit een psychologisch perspectief
Hans Smits
,Toelichting
In deze samenvatting volg ik de lijn van de tekst in yOUlearn van de cursus Inleiding in de
antrozoölogie: mens-dier relaties vanuit een psychologisch perspectief (PB1902). Alle daarin
opgenomen bronnen vindt u ook in deze samenvatting terug.
Uitleg van de gebruikte kleuren:
Belangrijk begrip of definitie
Relevante persoon
Informatiebox
Artikel, paper of hoofdstuk
Videofragment of internetbron
Persoonlijke toevoegingen
2
,Inhoud
Thema 1 De Basis ....................................................................................................................... 5
1.1 Mens-dierrelaties vanuit een evolutionair perspectief ................................................... 5
Inleiding .............................................................................................................................. 5
ARTIKEL The evolution of animal domestication (Larson & Fuller) ...................................... 5
ARTIKEL Biology, culture and the origins of pet-keeping (Herzog) ..................................... 12
1.2 Een speciale band met de hond ..................................................................................... 14
Inleiding ............................................................................................................................ 14
ARTIKEL Dawn of the dog (Grimm) ..................................................................................... 14
ARTIKEL Dogs hijack the human bonding pathway (MacLean & Hare) .............................. 15
ARTIKEL Oxytocin-gaze positive loop and the coevolution […] (Nagasawa et al.) .............. 16
ARTIKEL Commentary: oxytocin-gaze positive loop […] (Fiset & Plourde) ......................... 17
ARTIKEL Commentary: oxytocin-gaze positive loop […] (Kekecs et al.) .............................. 17
1.3 Het ontstaan van de antrozoölogie ................................................................................ 18
Inleiding ............................................................................................................................ 18
ARTIKEL Human-Animal Interactions, Relationships and Bonds […] (Hosey & Melfi) ........ 18
ARTIKEL Anthrozoology in the Netherlands: Connecting […] (Eshuis et al.) ....................... 20
1.4 Begripsbepaling .............................................................................................................. 21
Inleiding ............................................................................................................................ 21
PAPER IAHAIO White Paper […] (IAHAIO) ........................................................................... 21
1.5 Perspectieven op de antrozoölogie................................................................................ 22
Inleiding ............................................................................................................................ 22
ARTIKEL Toward a psychology of human-animal relations (Amiot & Bastian) ................... 22
1.6 Theorieën en modellen .................................................................................................. 27
Inleiding ............................................................................................................................ 27
ARTIKEL Current challenges to research on animal-assisted interventions (Serpell et al.) 27
ARTIKEL Theories and possible processes of action in animal assisted […] (Beetz) ........... 29
Thema 2 Mens-dierrelaties in het dagelijks leven ................................................................... 31
2.1 Huisdieren gedurende de levensloop ............................................................................ 31
Inleiding ............................................................................................................................ 31
ARTIKEL The role of companion animals throughout the family life cycle (Turner) ........... 31
ARTIKEL Differences in boys’ and girls’ attachment to pets […] (Muldoon et al.) .............. 32
ARTIKEL Pet ownership and human-animal interaction […] (Enders-Slegers & Hediger) .. 35
2.2 Huisdieren en welzijn ..................................................................................................... 37
Inleiding ............................................................................................................................ 37
ARTIKEL The impact of pets on human health and psychological well-being (Herzog)...... 37
ARTIKEL The pet factor – companion animals as a conduit […] (Wood et al.) .................... 39
2.3 Attituden tegenover dieren............................................................................................ 41
Inleiding ............................................................................................................................ 41
ARTIKEL Gender differences in human-animal interactions: a review (Herzog) ................ 41
3
, ARTIKEL Factors influencing human attitudes to animals and their welfare (Serpell) ....... 43
ARTIKEL Animal hoarding: devastating, complex, and everyone’s concern (Williams) ...... 45
ARTIKEL Making the links: child abuse, animal cruelty and […] (Becker & French) ............ 46
2.4 Honden versus katten .................................................................................................... 48
Inleiding ............................................................................................................................ 48
ARTIKEL Personalities of self-identified “dog people” and “cat-people” (Gosling et al.) ... 48
FACEBOOK Cat People, Dog People (Adamic et al.)............................................................. 49
Thema 3 Animal Assisted Interventions ................................................................................... 50
3.1 Toepassingsvormen van AAI .......................................................................................... 50
Inleiding ............................................................................................................................ 50
VIDEO Hoe kan een dier jouw dokter zijn? (Verheggen) ................................................... 50
3.2 Dieren in de klinische praktijk ........................................................................................ 51
Inleiding ............................................................................................................................ 51
ARTIKEL Animal assisted therapy: a meta-analysis (Nimer & Lundahl) .............................. 51
ARTIKEL A systematic review of randomized controlled trials […] (Maujean et al.) .......... 53
ARTIKEL Autism and equine-assisted interventions […] (McDaniel Peters & Wood) ......... 54
ARTIKEL Animal-assisted intervention for trauma: a systematic […] (O’Haire et al.) ......... 56
3.3 Dieren in het onderwijs .................................................................................................. 58
Inleiding ............................................................................................................................ 58
VIDEO Animal Assisted Education (Beetz) .......................................................................... 58
ARTIKEL Animal assisted interventions in the classroom […] (Brelsford et al.) .................. 60
ARTIKEL Children reading to dogs: a systematic review of the literature (Hall et al.) ........ 62
3.4 Wat betekent AAI voor het dier? ................................................................................... 65
Inleiding ............................................................................................................................ 65
ARTIKEL Construct validity of animal assisted therapy and activities […] (Marino) ........... 65
ARTIKEL The view from all fours: a look at an animal assisted-activity […] (Hatch) ........... 66
ARTIKEL Current perspectives on therapy dog welfare […] (Glenk) ................................... 68
Thema 4 Onderzoek binnen de antrozoölogie......................................................................... 70
4.1 Onderzoek doen ............................................................................................................. 70
Inleiding ............................................................................................................................ 70
HOOFDSTUK Methodological standards and strategies for establishing […] (Kazdin) ......... 70
4.2 Onderzoek interpreteren ............................................................................................... 74
Inleiding ............................................................................................................................ 74
ARTIKEL Acquiring a pet dog significantly reduces stress of primary […] (Wright et al.) ... 74
ARTIKEL Additional evidence is needed to recommend […] (Crossman & Kazdin) ............ 76
Index ......................................................................................................................................... 78
4
,Thema 1 De Basis
In ons moderne bestaan is onze verhouding tot dieren divers en complex. Steeds vaker zetten
we dieren ook in om ons te ondersteunen in een therapeutische context, bij coaching, in het
onderwijs, of als bezoekdier in verzorgingstehuizen. ▌Antrozoölogie is het relatief jonge we-
tenschapsgebied dat zich bezighoudt met de interactie tussen mens en dier. Hier beschouwen
we de mens-dierrelatie vanuit een psychologisch perspectief.
We weten nog niet zoveel over onze relatie met dieren. De studies van diergedrag (ethologie)
en mensgedrag (psychologie) waren tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw strikt geschei-
den domeinen. In de daarop volgende decennia werden ze gevat in een gemeenschappelijk
theoretisch kader van disciplines zoals de gedragsecologie, sociobiologie en evolutionaire psy-
chologie. Zelfs toen betrof het nog steeds een eenzijdige studie van gedrag van mensen óf
dieren. Slechts zelden ging het om de interactie tussen beiden. In die zin biedt de antrozoölo-
gie als recente discipline een revolutionair uitgangspunt: voor het eerst in de geschiedenis van
de wetenschap gaat het in detail over de interactie tussen mens en dier, tussen een verbaal
en een non-verbaal wezen. Thema 1 gaat vooral over de grondslagen van de antrozoölogie.
1.1 Mens-dierrelaties vanuit een evolutionair perspectief
Inleiding
Om onze complexe relaties met dieren te begrijpen, moeten we de context kennen waarin die
relaties zijn ontstaan. Achter allerlei verschillende mens-dierrelaties zit een gemeenschappe-
lijke oorsprong: ze zijn allemaal begonnen in een ver verleden waarin mens en dier het met
elkaar moesten uitzoeken in het wild. De studie naar de relatie tussen mens en dier kunnen
we dus het beste daar beginnen: in de prehistorische context waarin de mens zich tot verschil-
lende diersoorten is gaan verhouden.
ARTIKEL The evolution of animal domestication (Larson & Fuller)
Larson, G. & Fuller, D.Q. (2014). The evolution of animal domestication. Annual Review of Ecology, Evolu-
tion, and Systematics, 45, 115 – 136.
1. Inleiding
De domesticatie in de afgelopen 11.500 jaar heeft onze leefomgeving ingrijpend veran-
derd en beïnvloedde de bevolkingsomvang en de menselijke evolutie. Het domesticeren
van dieren vond plaats door selectiedruk, bedoeld en onbedoeld. Maar ondanks het be-
lang ervan voor de geschiedenis van onze soort, blijven er nog belangrijke vragen wat
betreft timing, locatie en evolutionaire mechanismen. Recente theoretische ontwikke-
lingen en vooruitgang in genetische kennis bieden echter nieuwe aanknopingspunten
voor het begrijpen van de dynamiek van dierlijke domesticatie.
Aan de hand van vier thema’s bieden we hier een overzicht. Uitdagingen blijven er wel,
zoals de noodzaak van het identificeren van de genen die verantwoordelijk zijn voor het
onderscheid tussen nieuwe gedomesticeerde populaties en hun wilde voorgangers.
2. Dierlijke domesticatie als evolutionair proces langs verschillende routes
Darwin zag als eerste dat gedomesticeerde dieren een groot aantal gelijksoortige mor-
fologische eigenschappen hebben, ondanks het ontbreken van nauwe evolutionaire ver-
5
,wantschappen tussen hun wilde voorgangers. Deze fenotypische convergentie houdt
wetenschappers al 150 jaar bezig. Hoewel deze eigenschappen een dierlijk equivalent
vormen van het ▌domesticatiesyndroom dat te zien is bij planten, ondergraaft het ge-
brek aan een duidelijke connectie ertussen mogelijke verklaringen van hun individuele
en collectieve oorsprong. Daardoor was het gemakkelijker hun verschijning als het re-
sultaat van menselijk ingrijpen te zien.
In de jaren 50 meende Belyaev dat hij niet alleen het domesticatiesyndroom kon verkla-
ren, maar ook hoe dit kon zijn voortgekomen zonder menselijke intentionaliteit of selec-
tiedruk gericht op individuele eigenschappen. Hij liet zien dat selectie op tam gedrag bij
zilvervossen ook zorgde voor het verwerven van talloze andere eigenschappen, zelfs van
eigenschappen die in het wild niet werden aangetroffen en van eigenschappen waarop
niet was geselecteerd.
Ondanks deze inzichten suggereerde de alomtegenwoordigheid van het domesticatie-
syndroom het bestaan van een enkelvoudig domesticatieproces. Er was in elk geval wei-
nig reden om uit te gaan van verschillende fasen van wild naar gedomesticeerd of van
de mogelijkheid dat verschillende dieren verschillende routes naar domesticatie volg-
den. Recent heeft Vigne een model voorgesteld met een geleidelijk intensiverende rela-
tie tussen mens en dier, langs een continuüm dat loopt van antropofilie naar commen-
salisme, naar controle in het wild, naar controle in gevangenschap, naar extensieve teelt,
naar intensieve teelt, naar domesticatie. Hoewel Zeder ook uitging van fasering, kwam
zij tot een model met drie afzonderlijke routes die dieren volgen naar een gedomesti-
ceerde relatie met mensen: een commensaal, een prooidier- en een gericht pad.
2.1 Het commensale pad
De ▌commensale route begint niet met het doelgericht binnenhalen van wilde dieren.
Het is een gevolg van de aantrekkingskracht van de menselijke leefomgeving op dieren
die ervan kunnen profiteren, de tammere en minder agressieve dieren: ▌synantropen.
Deze term wordt vaak gereserveerd voor plaagdiersoorten, en niet gebruikt voor gedo-
mesticeerde dieren. De stap naar domesticatie kan volgens het model van Zeder alleen
gemaakt worden als de dieren van antropofilie naar gewenning waren overgegaan, naar
commensalisme en partnerschap, met een wederkerige relatie tussen mens en dier.
Vanuit dit perspectief is domesticatie een proces van co-evolutie waarin een populatie
reageert op selectiedruk en zich aanpast aan een andere soort. De door mensen ge-
stuurde selectie bij moderne gedomesticeerde dieren zou alleen mogelijk zijn nadat dier-
populaties zich zodanig aanpasten dat zij voordeel hadden van de menselijke omgeving,
een proces dat aanvankelijk plaatsvond zonder menselijke aansporing. Zodra dieren tot
menselijke samenlevingen gingen behoren, werden de fenotypische verschillen tussen
hen en hun wilde voorouders groot genoeg om aparte soortnamen te rechtvaardigen.
Gezien de aanvankelijk gespannen relatie tussen ontluikende synantropische populaties
en mensen, waren de mechanismen die de genenstroom tussen wilde en opkomende
gedomesticeerde populaties verminderden en de consolidatie van genetische en morfo-
logische verschillen tussen hen en mensen mogelijk maakten, niet vanzelfsprekend.
Marshall toonde aan dat voor allerlei dieren geldt dat archeologische en genetische ge-
gevens suggereren dat genenstroom in twee richtingen tussen wilde en gedomesti-
ceerde dieren gebruikelijk was, en in een enkel geval nog doorgaat. Het tot stilstand ko-
men van genenstroom is een recent fenomeen. De vestiging van gedomesticeerde popu-
6
,laties via een commensale route moet daarom aan twee criteria voldoen: een mecha-
nisme dat de ontluikende gedomesticeerde populatie genetisch onderscheidt van zijn
voorouder, en bewijs dat genenstroom tussen de twee populaties de verschillen die es-
sentieel zijn voor een gedomesticeerde toestand niet te niet doen.
▌Allopatrische soortvorming is gemakkelijk te begrijpen. Geografische scheidslijnen be-
perken de paringsmogelijkheden tussen twee populaties, en voorkomen daarmee dat
de homogeniserende effecten van genenstroom er een enkelvoudige populatie van ma-
ken. ▌Sympatrische soortvorming vereist beperking van genenstroom op een andere
manier. Talloze mechanismen hiervoor zijn al voorgesteld, zoals ▌habitatverschuivingen
binnen een soort. De verschillende selectieregimes binnen populaties van één soort in
twee verschillende habitatten (waarvan één antropogeen) zouden verschillende adap-
taties bevorderen door verstorende selectie. Het is daarom mogelijk dat habitatver-
schuivingen, zoals een geleidelijke aanpassing aan menselijke populaties, een verklaring
vormen voor de opkomst van gedomesticeerde dieren volgens de commensale route.
Dat verschillende ecotypes kunnen ontstaan door verschillen in voeding en migratie, is
gebleken bij onder andere wolven, vossen en walvissen. Dit biedt een aannemelijke ver-
klaring voor de domesticatie van de hond waarbij tenminste één wolvenpopulatie tot
een ecotype werd dat paste bij de menselijke populatie van jagers en verzamelaars. Het
is mogelijk dat wolven, in een antropofiele fase van domesticatie, een synantropisch
ecotype hebben gevormd. Als eenmaal een afzonderlijke soort tot stand was gekomen,
kon die gedomesticeerd worden door intensiever menselijke selectie.
2.2 Het prooidierpad
Anders dan het commensale pad, begint de ▌prooidierroute wel met menselijk hande-
len. Niet domesticatie was daarbij het doel, maar het verhogen van de efficiëntie van
het beheer van hulpbronnen. Prooidieren die dit traject volgden waren middelgrote tot
grote herbivoren, die altijd op hun hoede waren voor mensen. Mensen veranderden
daarom waarschijnlijk hun jachtstrategieën om de beschikbaarheid van prooi te vergro-
ten. Daarmee zal, naarmate de mens overging van wildbeheer naar kuddebeheer en
naar volledige beheersing van het voedsel en de voortplanting van dieren, de selectie-
druk voor eigenschappen als volgzaamheid aanzienlijk zijn geweest.
Hoewel dieren werden gedomesticeerd door jagers en verzamelaars, worden de om-
standigheden van dieren die het prooidierpad volgen geassocieerd met meer ontwik-
kelde menselijke gemeenschappen die meerdere bronnen van levensonderhoud had-
den. Elke stap van het traject, van prooi naar wildbeheer, naar kuddebeheer, naar ge-
richt fokken, was mogelijk niet ingegeven door de wens om over dieren te heersen maar
om te voorzien in levensonderhoud in verband met verdwijnende voedselbronnen. Ter-
wijl de menselijke bemoeienis toenam heeft evolutionaire druk voor minder agressie
geleid tot dezelfde kenmerken van het domesticatiesyndroom als bij commensale gedo-
mesticeerde dieren gevonden worden.
2.3 Het gerichte pad
Het enige traject dat als doel had een soort te domesticeren is de ▌gerichte route. Voor-
dat deze soorten doel werden, hadden mensen al planten en dieren en waren ze er af-
hankelijk van. Met het eindproduct in handen konden mensen zich gedomesticeerde
versies van dieren voorstellen. Domesticatie was wel een proces dat meerdere genera-
7
,ties in beslag nam, en als de evolutionaire reactie niet tot stand kwam werd domesticatie
niet bereikt. Desondanks ontstonden de meeste moderne gedomesticeerde diersoorten
in de laatste paar honderd jaar via de gerichte route. Dat geldt ook voor de meeste kleine
huisdiersoorten, zoals de hamster.
Hoewel vele auteurs sinds Darwin domesticatie vanuit een evolutionair perspectief heb-
ben beschouwd, is het raamwerk van Zeder met drie afzonderlijke routes het eerste om-
vattende model waarin bedoelde en onbedoelde selectiedruk voor de komst van afzon-
derlijke soorten in de menselijke context samengenomen worden. Op basis van dit mo-
del kunnen hypotheses geformuleerd worden over de individuele fasen van domestica-
tie voorafgaand aan bewuste menselijke selectie. Dat is belangrijk omdat onze opvattin-
gen van domesticatie vaak validiteit ontberen, doordat we te veel uitgaan van een mo-
derne Europese verhouding tot gedomesticeerde dieren.
3. Frequentie en het onderscheid tussen domesticatie en introgressieve vangst
[geen tentamenstof]
Bewijs uit archeozoölogische bronnen wijst uit dat de meeste dieren maar één keer ge-
domesticeerd werden, hoewel varkens een uitzondering vormen. Domesticatie was veel
minder zeldzaam dan voorheen werd gedacht. Deze conclusie is gebaseerd op de gelij-
kenis tussen DNA-reeksen van gedomesticeerde dieren en hun wilde tegenvoeters en de
aanname dat aftakkingen van fylogenetische bomen afzonderlijke domesticatiepaden
weergeven. De meeste genetische dataverzamelingen bestonden uit reeksen uit mito-
chondriën, die maar beperkt de hybridisatie van geografisch te onderscheiden of wilde
en gedomesticeerde populaties kunnen identificeren of kwantificeren. Dit gebrek aan
onderscheidend vermogen is van belang, omdat verschillen in gedomesticeerde popula-
ties het gevolg kunnen zijn van een onafhankelijk domesticatieproces van geografisch of
genetisch onderscheiden populaties, óf van ▌introgressie (de overdracht van genetisch
materiaal van de ene soort naar de andere door herhaalde terugkruising) van een wilde
populatie in een gedomesticeerde populatie. In het eerste geval is domesticatie gewoon,
in het tweede geval is domesticatie zeldzaam maar genenstroom normaal. Vaststellen
welke van deze twee waarschijnlijker is, heeft grote gevolgen voor ons begrip van de
frequentie en de aard van het proces zelf. Technologische ontwikkelingen maken het
mogelijk de beperkingen van mitochondriën te overwinnen. Celkernreeksen laten zien
dat genenstroom gebruikelijk is, zowel tussen geografisch onderscheiden gedomesti-
ceerde populaties van dezelfde soort, als tussen gedomesticeerde en wilde populaties
waaruit nooit een gedomesticeerde populatie is voortgekomen.
Het gevolg van de neiging tot vermenging is dat moderne gedomesticeerde populaties
genetisch sterk overeen lijken te komen met wilde populaties die nooit in het oorspron-
kelijke domesticatieproces waren betrokken. Dit vraagt om een herziening van de term
domesticatie, en we stellen voor die te reserveren voor het allereerste domesticatiepro-
ces van een afzonderlijke populatie in tijd en ruimte. Daaropvolgende vermenging tus-
sen gedomesticeerde en nooit gedomesticeerde wilde populaties zou moeten worden
aangeduid als ▌introgressieve vangst. Het verwarren van deze twee processen kan lei-
den tot een kunstmatige verhoging van het aantal keren dat domesticatie plaatsvond.
De nieuwere technologieën stellen ons in staat om de populaties te identificeren waaruit
moderne gedomesticeerde dieren voortkwamen, en om deze populaties te onderschei-
den van de talloze populaties die genetisch bijdroegen aan hedendaagse dieren.
8
,4. Gedomesticeerde dieren: wie, waar, wanneer en via welke route
Vroege dierlijke domesticatie vond mogelijk slechts in drie regio’s plaats, het Midden-
Oosten, centraal China en de Andes, en in een klein deel van het geografische spreidings-
gebied van wilde voorouders. Dit betekent dat domesticatie relatief zeldzaam was, op
wereldschaal en binnen het gebied waar zich wilde soorten ophielden (zie afbeelding).
Veel meer soorten werden gedomesticeerd na het ontstaan van agrarische samenlevin-
gen. Hieronder bespreken we het bewijs voor waar en wanneer een aantal gevallen van
dierlijke domesticatie plaatsvond, volgens de indeling van het model van Zeder.
4.1 Taxonomische eenheden van het commensale pad
De eerste gedomesticeerde dieren in elk onafhankelijk gebied volgden allemaal de com-
mensale route, hoewel die processen niet tegelijkertijd plaatsvonden. Honden waren de
eersten, en hoewel er nog vragen zijn over waar, wanneer en hoe vaak zij domesticeer-
den, waren ze in elk geval wijd verbreid over Eurazië voor het einde van het Pleistoceen,
9
, voor enige cultivering plaatsvond en voor de domesticatie van andere dieren. Ook onder
meer katten en duiven volgden het commensale pad.
Het traject van varkens is minder duidelijk. Hoewel er op hen gejaagd werd, volgden ze
mogelijk een commensale route omdat ze menselijk afval konden eten en omzetten in
proteïne. Diverse andere soorten volgden commensale routes in oostelijk Azië, vooral in
samenhang met de verbouw van rijst. Wereldwijd de belangrijkste soort is de kip, gedo-
mesticeerd van een antropofiele hoen, waarschijnlijk 4500 tot 4000 BP (1 januari 1950).
4.2 Taxa van het prooidierpad
Grotere vleesdieren volgden vaker de prooidierroute. Er werd waarschijnlijk eerst op
deze soorten gejaagd, en wildbeheer was nodig om de effecten van overbejaging te be-
perken. In westelijk Eurazië werden schapen, geiten en koeien waarschijnlijk op die ma-
nier gedomesticeerd tussen 10.500 en 10.000 BP. Het feit dat schapen, geiten, koeien,
varkens en katten werden verplaatst naar Cyprus doet vermoeden dat beheer plaats-
vond, ook al zijn morfologische kenmerken van domesticatie niet te vinden in archeolo-
gische gegevens van voor 10.000 BP. Recent onderzoek laat zien dat een 10.500 jaar
oude onderkaak van een rund uit noordelijk China erop wijst dat ook in oostelijk Azië
beheer van wilde runderen plaatsvond. Ook waterbuffels volgden het prooidierpad.
Ondanks beweringen van het tegendeel, is er geen bewijs voor domesticatie van kuddes
van prooidieren in Afrika. Rendieren zijn voorbeelden van prooidierdomesticatie, maar
vormen een uitzondering omdat ze werden gedomesticeerd door nomadische gemeen-
schappen. Het archeologische bewijs is daardoor minder duidelijk. In Amerika volgden
lama’s, alpaca’s, kalkoenen en muskuseenden het prooidierpad.
4.3 Diversificatie van secundaire producten
Volgend op de domesticatie als vleesvee, ondergingen veel prooipaddieren diversificatie
voor andere toepassingen, zoals voor textielvezels, melk en trekkracht, als onderdeel
van de ‘secundaire productrevolutie’. Elk van deze adaptaties gebeurde in het kader van
diversificatieprocessen die horen bij economische specialisatie in de context van opko-
mende complexe samenlevingen.
4.4 Taxa van het gerichte pad
Na de secundaire productrevolutie werden veel meer dieren gedomesticeerd, via de ge-
richte route. Deze gevallen van domesticatie vonden vaak plaats in gebieden grenzend
aan de gebieden waar vroege domesticatie plaatsvond. Dat geldt bijvoorbeeld voor ezels
en kamelen. De domesticatie van deze dieren is verweven met de uitbreiding van handel
en landbouw. Paarden werden gedomesticeerd in de gematigde graslanden van Cen-
traal-Azië door gemeenschappen die al schapen en geiten hielden. Morfologische ver-
anderingen door intensief fokken traden pas op na 5500 tot 4000 jaar BP. Ook insecten
als de honingbij en de zijderups volgden de gerichte route, en dat geldt voor veel meer
recent gedomesticeerde dieren in de Oude Wereld.
Het globale domesticatiepatroon suggereert dat de eerste gedomesticeerde dieren in
elk gebied een commensale of prooidierroute volgden. Deze routes begonnen niet met
domesticatie als doel. De integratie in menselijke gemeenschappen schiep een model en
een doel dat mensen voor ogen kregen bij het kijken naar andere dieren. Hoewel het
totale aantal gedomesticeerde dieren verdubbelde in het Midden-Holoceen, zijn de
meeste gedomesticeerde dieren van de laatste eeuwen.
10
