Deze samenvatting gaat over het onderdeel biologie van het toelatingsexamen arts/tandarts. Het behandelt alle thema's die op het officiële leerstofoverzicht staan en is gebaseerd op de leerboeken van BIOgenie. De samenvatting is gedetailleerd en ter verduidelijking staan er talrijke afbeeldingen b...
1 De eukaryote cel: bouw en de functie van de celorganellen ...................................................................4
1.1 Lichtmicroscopische bouw van dier- en plantencel...............................................................................4
1.2 Elektronenmicroscopische bouw van dier- en plantencel .....................................................................4
1.2.1 Bouw en functie van celorganellen en -structuren..........................................................................4
1.2.2 Eenheidsmembraan: bouw en functie .............................................................................................6
1.2.3 Verschil tussen dier- en plantencel ..................................................................................................6
1.3 Uitwisseling van stoffen tussen cel en milieu .......................................................................................6
1.3.1 Passief transport ..............................................................................................................................6
1.3.2 Actief transport: transport van stoffen tegen concentratiegradiënt ...............................................7
1.3.3 Endo- en exocytose..........................................................................................................................7
2 Stofwisseling en energetische omzettingen in de eukaryote cellen en organismen.................................8
2.1 Chemische stoffen.................................................................................................................................8
2.1.1 Belang van water .............................................................................................................................8
2.1.2 Mineralen en ionen .........................................................................................................................8
2.1.3 Moleculaire bouw en functie van sachariden, lipiden, proteïnen, nucleïnezuren ..........................8
2.2 Energetische omzettingen in de cel ....................................................................................................10
2.2.1 Celmetabolisme: cellulaire vertering, fotosynthese, aerobe en anaerobe celademhaling ...........10
2.2.2 Rol van enzymen ............................................................................................................................15
2.2.3 Rol van ATP ....................................................................................................................................18
3 Erfelijke informatie ..............................................................................................................................18
3.1 DNA als codesysteem..........................................................................................................................18
3.2 RNA en eiwitsynthese: transcriptie en posttranscriptionele wijzigingen (met inbegrip van splicing),
translatie en posttranslationele wijzigingen .....................................................................................................19
3.2.1 Transcriptie en posttranscriptionele wijzigingen (met inbegrip van splicing) ...............................19
3.2.2 Translatie en posttranslationele wijzigingen .................................................................................19
3.2.3 Eén gen, meerdere polypeptiden ..................................................................................................22
3.3 Genregulatie: rol van factoren en moleculen die de transcriptie van genen beïnvloeden zoals
activeren, induceren, versnellen, inhiberen (repressie), uitschakelen en blokkeren .........................................22
Noodzaak genregulatie: ...............................................................................................................................22
3.4 Mutaties en de effecten op eiwitten en individuen ............................................................................23
3.4.1 Genmutaties ..................................................................................................................................23
3.4.2 Chromosoommutaties ...................................................................................................................23
3.4.3 Genoommutaties ...........................................................................................................................23
3.4.4 Soorten mutaties volgens de effecten op de proteïne ..................................................................23
3.5 Karyogramanalyse ..............................................................................................................................23
4 Erfelijkheid ..........................................................................................................................................24
4.1 Relaties tussen kenmerk, gen, allel, chromosoom, genotype, fenotype .............................................24
4.2 Mono- en dihybride kruising met dominant/recessieve overerving, codominantie, intermediare of
partiële dominantie, letale allelen, multipele allelen, cryptomerie en epistasie ...............................................24
4.2.1 Monohybride kruising....................................................................................................................24
4.2.2 Dihybride kruising ..........................................................................................................................25
4.3 Gekoppelde genen, recombinatie .......................................................................................................29
4.3.1 Gekoppelde genen .........................................................................................................................29
4.3.2 Recombinatie of crossing-over ......................................................................................................30
, 4.4 Geslachtsgebonden overerving ..........................................................................................................30
4.4.1 Overerving van X-chromosoomgebonden recessieve allelen ........................................................30
4.4.2 Y-chromosoomgebonden overerving ............................................................................................31
4.5 Stamboomanalyse van families ..........................................................................................................31
4.6 Populatiegenetica ...............................................................................................................................32
4.6.1 Wet van Hardy en Weinberg .........................................................................................................32
5 Celvermeerdering ................................................................................................................................33
5.1 Beschrijving celcyclus ..........................................................................................................................33
5.2 DNA-replicatie: verloop en belang ......................................................................................................33
5.3 Polymerase chain reaction (PCR) als toepassing van DNA-replicatie .................................................34
5.3.1 De opbouw van één PCR-cyclus .....................................................................................................34
5.3.2 Van DNA-fragmenten met overtollig DNA naar gewenste DNA-dubbelstrengen .........................35
5.3.3 Exponentiële toename van DNA-fragmenten................................................................................35
5.4 Chromatine, chromosomen, karyogram .............................................................................................36
5.4.1 Chromatine ....................................................................................................................................36
5.4.2 Chromosomen ...............................................................................................................................37
5.4.3 Karyogram......................................................................................................................................37
5.5 Mitose: verloop en belang ..................................................................................................................37
5.5.1 Voorbereiding op mitose: interfase ...............................................................................................37
5.5.2 Verloop van mitose en cytokinese in een dierlijke cel ...................................................................38
5.5.3 Belang van mitose..........................................................................................................................39
5.6 Meiose: verloop en belang, crossing-over tussen homologe chromosomen en non-disjunctie,
recombinatie .....................................................................................................................................................39
5.6.1 Verloop van meiose .......................................................................................................................39
5.6.2 Belang van meiose en ontstaan van genetische variatie ...............................................................40
6 Evolutie ...............................................................................................................................................40
6.1 Wetenschappelijke argumenten die de evolutietheorie onderbouwen ..............................................40
6.1.1 Argumenten uit de geologie ..........................................................................................................40
6.1.2 Argumenten uit de embryologie....................................................................................................41
6.1.3 Argumenten uit de (vergelijkende) anatomie................................................................................41
6.1.4 Argumenten uit de paleontologie..................................................................................................41
6.1.5 Argumenten uit de biogeografie....................................................................................................41
6.1.6 Cladogram ......................................................................................................................................41
6.2 Theorie van Darwin en de moderne evolutietheorie ..........................................................................41
6.2.1 Natuurlijke selectie als evolutiemechanisme (darwinisme) ..........................................................41
6.2.2 Moderne evolutietheorie (neodarwinisme) ..................................................................................42
6.3 Natuurlijke en kunstmatige selectie: drift...........................................................................................43
6.3.1 Populatiegrootte en genetische drift .............................................................................................43
6.3.2 Toevallige kruising .........................................................................................................................44
6.3.3 Natuurlijke selectie ........................................................................................................................44
6.3.4 Gene flow.......................................................................................................................................44
6.4 Ontstaan van soorten en de rol van isolatie .......................................................................................44
6.4.1 Wat is een soort .............................................................................................................................44
6.4.2 Geografische ondersoorten ...........................................................................................................44
6.4.3 Rassen ............................................................................................................................................44
6.5 Evolutie van de mens: factoren die een rol spelen bij hominisatie .....................................................45
6.5.1 Gelijkenissen tussen de primaten ..................................................................................................45
6.5.2 Verschillen tussen een mensaap en de huidige mens ...................................................................45
,7 Menselijke voortplanting .....................................................................................................................45
7.1 Bouw en functie van mannelijke en vrouwelijke voortplantingsorganen ...........................................45
7.1.1 De man...........................................................................................................................................45
7.1.2 De vrouw........................................................................................................................................46
7.2 Hormonale regeling van de vruchtbaarheid .......................................................................................46
7.2.1 Hormonale regeling van de spermatogenese ................................................................................46
7.2.2 Hormonale regeling van de menstruatiecyclus .............................................................................47
7.3 Verloop van oögenese en spermatogenese ........................................................................................49
7.3.1 Spermatogenese ............................................................................................................................49
7.3.2 Oögenese .......................................................................................................................................50
7.4 Verloop van de bevruchting ................................................................................................................51
7.4.1 De weg door de zaadcellen afgelegd .............................................................................................51
7.4.2 Verloop van de bevruchting...........................................................................................................51
7.4.3 Bevruchtingskansen bij coïtus .......................................................................................................52
7.5 Zwangerschap en geboorte ................................................................................................................52
7.5.1 Hormonale regeling .......................................................................................................................53
7.5.2 Verloop van de ontwikkeling van embryo tot foetus ....................................................................53
7.5.3 Bouw en functie van navelstreng en placenta en vruchtwaterzak ................................................58
7.6 Anticonceptie bij de man en de vrouw: methoden en betrouwbaarheid............................................59
7.6.1 Kunstmatige methoden .................................................................................................................59
7.6.2 Natuurlijke methoden....................................................................................................................59
7.6.3 Betrouwbaarheid van anticonceptieve methoden ........................................................................60
7.7 Medisch begeleide voortplantingstechnieken: in-vitrofertilisatie (IVF), introcytoplasmatische
sperma-injectie (ICSI), intra-uteriene inseminatie (IUI) .....................................................................................60
7.7.1 Intra-uteriene inseminatie (IUI) .....................................................................................................60
7.7.2 In-vitrofertilisatie (ivf) ....................................................................................................................60
7.7.3 Intracytoplasmatische sperma-injectie (ICSI) ................................................................................60
8 Skelet- en bewegingsstelsel van de mens .............................................................................................61
8.1 Spierwerking niet in samenwerking met het skelet ............................................................................61
8.1.1 Hartspier ........................................................................................................................................61
8.1.2 Peristaltiek .....................................................................................................................................61
8.1.3 Verwijden en vernauwen van bloedvaten .....................................................................................61
8.1.4 Sluitspieren ....................................................................................................................................61
8.2 Spierwerking in samenwerking met het skelet ...................................................................................61
8.2.1 Skelet .............................................................................................................................................62
8.2.2 Gewrichten ....................................................................................................................................63
8.2.3 Skeletspieren .................................................................................................................................64
8.3 Soorten spierweefsel...........................................................................................................................64
8.3.1 Dwarsgestreept spierweefsel ........................................................................................................64
8.3.2 Hartspierweefsel ............................................................................................................................64
8.3.3 Glad spierweefsel ..........................................................................................................................65
8.3.4 Vergelijking ....................................................................................................................................65
8.4 Spierwerking/Hoe komt spiercontractie tot stand? ............................................................................65
8.4.1 Werking spierfibrillen ....................................................................................................................65
8.4.2 Energie voor spierwerking .............................................................................................................65
8.4.3 Belang van myoglobine voor spierwerking ....................................................................................66
8.5 Beweging als interactie tussen skelet en spier ...................................................................................66
9 Zenuwstelsel of neuraal coördinatiestelsel ..........................................................................................66
9.1 Indeling van het zenuwstelsel .............................................................................................................66
, 9.2 Cellen van het zenuwstelsel ................................................................................................................67
9.2.1 Neuronen .......................................................................................................................................67
9.2.2 Steuncellen ....................................................................................................................................67
9.3 Informatieoverdracht via neuronen....................................................................................................68
9.3.1 Impulsgeleiding binnen neuron .....................................................................................................68
9.3.2 Impulsoverdracht tussen neuronen...............................................................................................69
9.3.3 Impulsoverdracht van receptor naar sensorisch neuron ...............................................................69
9.3.4 Impulsoverdracht van motorisch neuron naar spier .....................................................................69
10 Hormonaal of endocrien coördinatiestelsel ..........................................................................................69
10.1 Hormonale regulatie van de bloedsuikerspiegel via insuline en glucagon .........................................69
10.1.1 Insuline ......................................................................................................................................69
10.1.2 Glucagon ...................................................................................................................................69
10.2 Hormonale regulatie van de menstruele cyclus met inbegrip van feedbackwerking .........................70
, 1 De eukaryote cel: bouw en de functie van de celorganellen
1.1 Lichtmicroscopische bouw van dier- en plantencel
Dier- en plantencel 10 – 200 micrometer (10-3 mm) à met lichtmicroscoop waarneembaar
1.2 Elektronenmicroscopische bouw van dier- en plantencel
Celstructuren 1 nanometer (10-6 mm) à elektronenmicroscoop
1.2.1 Bouw en functie van celorganellen en -structuren
1.2.1.1 Kern
Bouw: kernmembraan met kernporiën (à uitwisseling grote moleculen cytoplasma en kern)
in kern chromatine (opgebouwd uit DNA en proteïnen) à maakt proteïnen aan
in kern nucleoli (opgebouwd uit DNA, RNA en proteïnen)
Functie: bevat genetisch materiaal
replicatie van DNA vindt er plaats
nucleoli aanmaakplaatsen rRNA (nodig voor opbouw ribosomen)
1.2.1.2 Plastiden
Bouw: dubbel membraan
enkel bij planten
Plastiden kunnen in elkaar overgaan
• Leukoplasten
Bouw: korrelvormige organellen zonder pigmenten
Functie: slaan zetmeel op
• Chloroplasten/bladgroenkorrels
Bouw: dubbele membraan omgeeft kleurloze stroma
in inwendige membraan instulpingen: thylakoïden
stapeltjes afgeplatte membraanzakjes: grana
in membranen thylakoïden en grana chlorofylmoleculen
Functie: fotosynthesereactie
• Chromoplasten
Bouw: korrelvormige organellen met rode, oranje of gele pigmenten
Functie: kleuren bloemen en vruchten
1.2.1.3 Mitochondriën
Bouw: twee membranen à in inwendig membraan instulpingen: cristae
inhoud: matrix
Functie: centra celademhaling à bevatten enzymen voor verbranding voedingsstoffen
1.2.1.4 Ribosomen
Bouw: opgebouwd uit rRNA en proteïnen
komen los voor in cytoplasma of gebonden op RER
Functie: lezen mRNA voor de bouw van een proteïne à decoderen genetische info van DNA
zodat er proteïnen gemaakt worden = eiwitsynthese
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller coomansella. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $10.77. You're not tied to anything after your purchase.
