Grondslagen van de criminologie –
Samenvatting problemen
Inhoudsopgave
PROBLEEM 1 – VROEGER WAS ALLES ANDERS................................................................................................ 4
LEERDOEL 1: WAT IS KETTER- EN HEKSENVERVOLGING? WAAROM WERDEN KETTERS EN HEKSEN VERVOLGD?..........................4
Ketters en kettervervolging..............................................................................................................................4
Heksen en heksenvervolging............................................................................................................................4
LEERDOEL 2: SCHETS DE HISTORISCHE ONTWIKKELING VAN KETTER- EN HEKSENVERVOLGING.................................................4
Ontwikkeling kettervervolging.........................................................................................................................5
Ontwikkeling heksenvervolging.......................................................................................................................6
LEERDOEL 3: DOOR WIE WERDEN KETTERS EN HEKSEN VERVOLGD EN OP WELKE WIJZE? ......................................................7
Vervolging en wijze van vervolging van ketters...............................................................................................7
Vervolging en wijze van vervolging van heksen............................................................................................11
LEERDOEL 4: WAT IS EEN RECHTVAARDIG EN EERLIJK PROCES IN DE VIJFTIENDE EEUW? .....................................................12
EXTRA INFORMATIE...............................................................................................................................................12
PROBLEEM 2 – EÉN VOOR ALLEN, ALLEN VOOR ÉÉN.....................................................................................14
LEERDOEL 1: WIE IS THOMAS HOBBES?...................................................................................................................14
Hobbes (1588-1679)......................................................................................................................................14
LEERDOEL 2: WAAROM MOET ER VOLGENS THOMAS HOBBES EEN STERK STAATSGEZAG ZIJN?.............................................15
LEERDOEL 3: WAAROM MOET HET GEWELD GEMONOPOLISEERD WORDEN DOOR DE SOEVEREIN/STAAT?...............................19
LEERDOEL 4: WAAROM ZIJN BURGERS GEHOORZAAM AAN DE SOEVEREIN VOLGENS HOBBES? ............................................19
LEERDOEL 5: WAAROM KRIJGT DE SOEVEREIN HET RECHT TOT STRAFFEN?.......................................................................21
LEERDOEL 6: WAT ZIJN DE GRENZEN VAN HET RECHT TOT STRAFFEN VAN DE SOEVEREIN? ..................................................21
BREAK-OUT OPDRACHT:.........................................................................................................................................23
PROBLEEM 3 – VERANDERING IN DENKEN IS VERANDERING IN DOEN..........................................................23
LEERDOEL 1: HOE IS DE VISIE OP OVERHEIDSMACHT EN STRAFFEN VERANDERD?...............................................................23
LEERDOEL 2: WELKE DENKERS EN/OF FILOSOFEN HEBBEN DAARBIJ EEN ROL GESPEELD? (LOCKE, ROUSSEAU, BECCARIA)..........23
Locke (1632-1704).........................................................................................................................................23
Rousseau (1712-1778)...................................................................................................................................28
Beccaria (1738-1794).....................................................................................................................................30
LEERDOEL 3: WELKE FILOSOFISCHE OPVATTINGEN ZIJN TERUG TE ZIEN IN DE AFZONDERLIJKE MENSENRECHTEN?.....................31
PROBLEEM 4 – VIER EIGEN WIJZEN............................................................................................................... 34
LEERDOEL 1: WELKE FILOSOFISCHE STROMINGEN REPRESENTEREN DE 4 MENSEN UIT DE VOORBESPREKING? (BECCARIA,
BENTHAM, KANT, RAWLS).....................................................................................................................................34
LEERDOEL 2: HOE DACHTEN DE FILOSOFEN OVER DE DOODSTRAF EN FOLTERINGEN? EN IN WELKE FILOSOFISCHE STROMINGEN IS
HET MOGELIJK DEZE TE RECHTVAARDIGEN?................................................................................................................34
Kant (1724-1804) – Retributivisme................................................................................................................34
Beccaria (1738-1794) – Utilisme/Utilitarisme...............................................................................................37
Bentham (1748-1832) – Utilisme/Utilitarisme..............................................................................................39
PROBLEEM 5 – DE MORAAL VAN STRAFBAARSTELLING................................................................................45
LEERDOEL 1: WAAROM WORDT IETS STRAFBAAR GESTELD?..........................................................................................45
LEERDOEL 2: WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE FILOSOFISCHE THEORIEËN OVER STRAFBAARSTELLING IN EEN DEMOCRATISCHE
RECHTSSTAAT?.....................................................................................................................................................45
LEERDOEL 3: OP GROND VAN WELK CRITERIUM KAN STRAFBAARSTELLING DOOR DE OVERHEID AAN BANDEN GELEGD WORDEN? 45
LEERDOEL 4: WELKE VERSCHILLENDE OPVATTINGEN BESTAAN ER OVER DE ROL VAN DE GEMEENSCHAPSMORAAL BIJ
STRAFBAARSTELLING EN KAN DE MEERDERHEIDSMORAAL STEEDS MAATGEVEND ZIJN IN EEN DEMOCRATISCHE RECHTSSTAAT?.....45
Mill (1806-1873) – Liberalisme......................................................................................................................47
Devlin (1905-1992) – Moralisme...................................................................................................................49
1
, LEERDOEL 5: WELKE ARGUMENTEN ZOU JE WEL EN NIET KUNNEN GEBRUIKEN BIJ DIT SOORT MAATSCHAPPELIJK CONTROVERSIËLE
THEMA’S?...........................................................................................................................................................51
PROBLEEM 6 – HOE WERKEN AAN VEILIGHEID IN DE BUURT?.......................................................................53
LEERDOEL 1: WELKE FILOSOFISCHE OPVATTINGEN HEBBEN EEN ROL GESPEELD BIJ DE HISTORISCHE ONTWIKKELINGEN VAN IDEEËN
VAN DE AANPAK VAN VEILIGHEID? (BELANGRIJK: MENSBEELD PER DENKER)......................................................................53
Hobbes (natuurtoestand, 'homo homini lupus est')......................................................................................53
Beccaria.........................................................................................................................................................53
Locke..............................................................................................................................................................53
Nietzsche........................................................................................................................................................54
Darwin............................................................................................................................................................54
Freud..............................................................................................................................................................54
Aristoteles......................................................................................................................................................54
Rousseau........................................................................................................................................................54
Hume..............................................................................................................................................................54
De Waal.........................................................................................................................................................54
Ricard.............................................................................................................................................................55
Pinker.............................................................................................................................................................55
Krznaric..........................................................................................................................................................55
Sennett...........................................................................................................................................................55
Galtung..........................................................................................................................................................55
Fukuyama......................................................................................................................................................56
Bakunin ( & Kropotkin)...................................................................................................................................56
Neocleous.......................................................................................................................................................56
Hamilton........................................................................................................................................................56
LEERDOEL 2: WAT IS DE POSITIEVE CRIMINOLOGIE? (KRITISCH NADENKEN OVER LAW AND ORDER).......................................56
TOEPASSINGSOPDRACHT........................................................................................................................................61
PROBLEEM 7 – WETENSCHAP & POLITIEK: WAARDE(N)VOLLE OF WAARDE(N)LOZE RELATIE?.......................61
LEERDOEL 1: OP WELKE WIJZE STUURT WETENSCHAPPELIJK CRIMINOLOGISCH DENKEN HET CRIMINALITEITSBELEID?.................61
De Italiaanse School: Darwinistisch perspectief............................................................................................62
De Franse School/Franse Milieuschool: (neo)Lamarckiaans perspectief......................................................62
Lacassagne (1843-1924)...............................................................................................................................62
Marx (1818-1883).........................................................................................................................................63
Engels (1820-1895).......................................................................................................................................64
Bonger (1876-1940)......................................................................................................................................64
Wichmann (1885-1922).................................................................................................................................68
LEERDOEL 2: HOE KAN WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK POLITIEK WORDEN MISBRUIKT?.....................................................70
LEERDOEL 3: WAT BETEKENT DIT VOOR DE MAATSCHAPPELIJKE EN POLITIEKE ROL VAN DE CRIMINOLOGIE?............................70
Nazi-Duitsland................................................................................................................................................70
Sovjet-Unie.....................................................................................................................................................72
PROBLEEM 8 – DAT IS TOCH CRIMINEEL!...................................................................................................... 75
LEERDOEL 1: WAT IS CRIMINALITEIT VOLGENS TOONAANGEVENDE CRIMINOLOGEN (SUTHERLAND, BONGER EN BECKER)?........75
LEERDOEL 2: WANNEER IS IETS TE KLEIN OM CRIMINALITEIT TE NOEMEN EN WANNEER TE GROOT?......................................75
LEERDOEL 3: ZIEN WE IN DIT VAK DE IN DIT VAK GESCHETSTE FILOSOFISCHE EN HISTORISCH-POLITIEKE ONTWIKKELINGEN OOK
TERUG IN DE WIJZE WAAROP CRIMINOLOGEN TEGEN CRIMINALITEIT ZIJN GAAN AANKIJKEN?................................................75
Bonger (1932)................................................................................................................................................76
Sutherland (1940)..........................................................................................................................................77
Becker (1963).................................................................................................................................................78
LEERDOEL 4: WAT BETEKENT DIT VOOR HET DOMEIN VAN DE CRIMINOLOGIE? SIMPEL GESTELD: ZIJN DE THEMA’S WAARMEE DE
CRIMINOLOGEN ZICH BEZIGHOUDEN DOOR DE TIJD HEEN WEL ALTIJD HETZELFDE?..............................................................80
Literatuur:
Probleem 1:
- Hroch, M. & Skýbová, A. (1988). Inquisitie en contrareformatie. Alphen aan den Rijn: Atrium.
- Kramer, H. & Sprenger, J. (1485-1486). Malleus maleficarum. Vertaald door Rev. Montague Summers, en
getranscribeerd door Lovelace, W. & Jury, C. London: The Pushkin Press.
2
, - F. (1991). Wijze van optreden en procesvoering, uit: Gevangenen van de Inquisitie, chapter II. Baarn: Ambo. pp.
36-51.
- Molewijk, G.C. (2005). De heksenhamer. Boekbespreking. Skepter, 18(3).
- Monballyu, (2015). De heksen en hun buren. Heksenprocessen in de Lage Landen – 1598-1652. Leuven:
Davidsfonds Uitgeverij. pp. 38-43, 62-72.
Probleem 2:
- Janse, R. (2000). De Rechtsfilosofie van Thomas Hobbes. Delft: Eburon. pp. 4-15, 35- 41, 52-57, 117-126.
- Kenny, (2006). The Rise of Modern Philosophy. Oxford: Oxford University Press. pp. 41-47, 283-289.
- Lubienski, Z. (1930). Hobbes’ Philosophy and Its Historical Background. Journal of Philosophical Studies, 5(18),
175-181.
Probleem 3:
- Beccaria, C. (1762). Over misdaden en straffen. Vertaald door Michiels, J.M. (1982). Antwerpen: Kluwer
Rechtswetenschappen. Hoofdstuk 2 (volledig) en hoofdstuk 16 (enkel de eerste drie bladzijden, tot “want ik heb
aangetoond dat dat onmogelijk is”).
- Delisi, M en Roark, E. (2007). A Lockean Defense of the Death Penalty: Some Timely Observations. Quaterly
Journal of Ideology, 30(1-2), 1-15.
- Fijnaut, C. (2014). Criminologie en strafrechtsbedeling: Een historische en transatlantische inleiding. Antwerpen:
Intersentia. Paragraaf 3.2.2 (pp. 52-55).
- Kenny, A. (2006). The Rise of Modern Philosophy. Oxford: Oxford University Press. Pp. 291-293.
- Nederlandse vertaling van het fragment van Déclaration des droits de l’homme et du citoven.
- Piret, J.V.A.G. (2013). Volkssoevereiniteit en constitutionalisme in J.J. Rousseau’s politieke filosofie. In: P.D. Hert
(red.), Rousseau, de wandelende paradox (pp. 19-40). Turnhout: Pelckmans.
Probleem 4:
- Bentham, J., Of Torture.
- Fijnaut, (2014). Criminologie en strafrechtsbedeling: Een historische en transatlantische inleiding. Antwerpen:
Intersentia. Paragraaf 3.3-3.3.5 en 3.4.2
- Kenny, (2006). The rise of modern Philosophy. Oxford University Press: New York. Pp. 264-267.
- Kenny, A. (2008). Philosophy in the Modern World. Oxford: Oxford University Press. Pp. 1-5 en pp. 220-228.
- Rachels, J. (2011). The Elements of Moral Philosophy. New York: McGraw-Hill Humanities. Hoofdstukken 8, 9, 10
Probleem 5:
- Galenkamp, (2009). Voorbij het schadebeginsel en het moralismebeginsel. Op zoek naar richtlijnen voor de
publieke ruimte. Filosofie, 19(2), pp. 35-42.
- Kenny, A. (2008). Philosophy in the Modern World. Oxford: Oxford University Press. pp. 5-13, 225-228, 270-276.
- Maris, C.W. (2006). Extase. Drugs en het schadebeginsel. Justitiële Verkenningen, 32(1), 89-106.
Probleem 6:
- Schuilenburg, M. & Steden, R. van (2016), Positieve veiligheid. Een inleiding, Tijdschrift over Cultuur &
Criminaliteit, (6) 3, pp. 3-18.
- Schuilenburg & Steden, R. van (2014), Positive Security. A Theoretical Framework, in: Positive Criminology.
Reflections on Care, Belonging and Security (Schuilenburg, M. et al. eds.), The Hague: Eleven International
Publishing, pp. 19-32.
- Wijdekop, F. & Hoek, A. van (2021), Herstelrecht en milieuzaken: een verkenning van mogelijkheden in het
antropoceen, Tijdschrift over Cultuur & Criminaliteit, (11) 1.
Probleem 7:
- Bonger, W.A. (1922) Over de evolutie der moraliteit. Amsterdam: Ontwikkeling. pp. 5-32.
- Fijnaut, C. (2014) Criminologie en strafrechtsbedeling: Een historische en transatlantische Antwerpen: Intersentia.
pp. 216-220, 276-288, 419-429, 541- 576.
- Weringh, J. van (1986) De afstand tot de horizon: Verwachting en werkelijkheid in de
Nederlandse Amsterdam: De Arbeiderspers. pp. 45-54, 80-106.
- Wichmann, C. (1920). Misdaad, straf en maatschappij, in C. Wichmann, Misdaad, straf en maatschappij (pp. 28-
53). Utrecht: Bijleveld.
Probleem 8:
- Becker, S. (1963). Outsiders: Studies in the Sociology of Deviance. New York: The Free Press. pp. 1-18.
- Bonger, W.A. (1930). Inleiding tot de criminologie. Haarlem: Bohn. pp. 1-4.
3
, - Friedrichs, D.O. & Rothe, D.L. (2013) Crimes of globalization as a criminological project: The case of international
financial institutions, in F. Pakes (red.) Globalisation and the Challenge to Criminology (pp. 45-63). London:
Routledge.
- Hulsman, L. (2011) [1986]. Kritische criminologie en het concept criminaliteit, in R. van Swaaningen & J.R. Blad
(red.) De ontmaskering van het strafrechtelijk discours: een bloemlezing uit het werk van Louk Hulsman (pp. 175-
194). Den Haag: Boom Juridische Uitgevers.
- Sutherland, H. (1945). Is “White Collar-Crime” Crime? American Sociological Review, 10(2), 132-139.
- Swaaningen, van (2010). Het begrip ‘criminaliteit’: Een grondslagendiscussie in de criminologie, in E.R. Muller, J.P.
van der Leun, M. Moerings & P. van Calster (red.) Criminaliteit (pp. 19-46). Alphen a/d Rijn: Kluwer.
- Swaaningen, R. van & Schuilenburg, M. (2018). Theoretische vernieuwing in de criminologie. Tijdschrift over
Cultuur & Criminaliteit, 8(1), 3-18.
Probleem 1 – Vroeger was alles anders
Leerdoel 1: Wat is ketter- en heksenvervolging? Waarom werden ketters en heksen vervolgd?
Literatuur: Molewijk, G.C. (2005). De heksenhamer. Boekbespreking. Skepter, 18(3).
Ketters en kettervervolging
Ketters = Mensen die bewust vanwege hun ideeën buiten de kerk zijn getreden.
- Bestonden echt.
- Personen die bijv. wel Christelijk zijn opgevoed maar later buiten de kerk zijn getreden vanwege
afwijkende ideeën (ongelovigen binnen het christendom).
- Ongelovigen (waren ook ketters): Personen die altijd al een ander geloof hebben gevolgd, bijv.
joden.
Kettervervolging = het vervolgen van mensen die buiten de kerk zijn getreden.
Reden/doel van kettervervolging: Daarnaast dient de kettervervolging als theologische rechtvaardiging
Ketters vormden een gevaar voor de machtspositie van de kerk. Daarom moesten ketters uitgeroeid
worden, omdat zij onzuivere zielen zouden hebben en de samenleving zouden beschadigen. Doel: de
bestendiging van de machtspositie van de (katholieke) Kerk.
Heksen en heksenvervolging
Heksen = Vrouwen (soms mannen) die zogenaamd deel uitmaakten van een geheime sekte. Heksen
zouden een pact met de duivel hebben gesloten en de veroorzakers zijn van ziekten, onweer, misoogst,
hongersnood, dood, onvruchtbaarheid van mensen en vee, etc. Ze zouden dan ook met demonen
samenwerken en moesten daarom opgespoord en uitgeroeid worden.
- Hebben nooit bestaan. Alle vervolgde heksen zijn niet-bestaande leden uit een niet-bestaande
groep.
- Heksen zouden kinderen roosteren om op te eten of uit het vet van kinderen toverzalf maken.
- In de 17de eeuw werd de heksenvervolging in Nederland en Spanje stopgezet.
Heksenvervolging = Het vervolgen van mensen die een pact met de duivel zouden hebben gesloten en de
veroorzakers zijn van ziekten, onweer, hongersnood, dood, onvruchtbaarheid van mensen en vee,
misoogst, etc.
Reden heksenvervolging: Heksen hebben een pact met de duivel gesloten, zijn de veroorzakers van
ziekten, onweer, hongersnood, etc. en zouden met demonen samenwerken.
!!! Verschil tussen een ketter en een heks:
- Ketters bestonden wel echt, en heksen niet.
- Ketters werden vervolgd door de kerkelijke macht, terwijl heksen werden vervolgd door de
wereldlijke macht.
Leerdoel 2: Schets de historische ontwikkeling van ketter- en heksenvervolging.
Literatuur: Hroch, M. & Skýbová, A. (1988). Inquisitie en contrareformatie. Alphen aan den Rijn: Atrium.
4
,+ Kramer, H. & Sprenger, J. (1485-1486). Malleus maleficarum. Vertaald door Rev. Montague Summers, en getranscribeerd
door Lovelace, W. & Jury, C. London: The Pushkin Press.
+ Molewijk, G.C. (2005). De heksenhamer. Boekbespreking. Skepter, 18(3).
Ontwikkeling kettervervolging
Kettervervolgingen door de pauselijke inquisitie
Vanaf afkalving West-Romeinse keizerrijk Ketters werden gestraft door de Kerk en veroordeeld
volgens de kerkelijke wetten. De hoogste straf was excommunicatie. Het doel was het uitroeien van de
ketterij en de bestendiging van de machtspositie van de (katholieke) Kerk.
Excommunicatie = verbanning uit de kerk/uitgesloten worden uit de kerkgemeenschap.
Pauselijke inquisitie = was een rechtbank van de Katholieke Kerk, belast met de opsporing van, het
onderzoek naar en het opleggen van straffen aan ketters.
11de tot 13de eeuw ‘Ketter’ kreeg een andere betekenis en de strafmaat werd aangepast. Hierin
ontstond een verschil tussen Zuid-Europa en Noord-Europa (het Duitse Rijk, Vlaanderen, Lotharingen,
Bourgondië en Noord- en Midden-Frankrijk). In Zuid-Europa werden ketters alleen gestraft en veroordeeld
door de Kerk, terwijl in Noord-Europa ketters niet alleen werden vervolgd door de Kerk, maar ook door de
staat. De staat kon de hoogste straf, namelijk de ‘doodstraf’ (brandstapel of de strop (=ophangen))
opleggen, maar ook lichtere straffen, zoals beslag op de bezittingen van de verdachte.
Vanaf midden 11de eeuw werd (steeds vaker) de bestraffing van de door de Kerk veroordeelde ketters aan
de wereldlijke overheid (= regering?) overgelaten, waarbij zelden de zwaarste straf werd opgelegd.
Tweede helft 11de eeuw Ketters werden ook vervolgd en soms ter dood veroordeeld in het Zuiden.
Maar tot einde 12de eeuw werden ketters in Zuid-Europa meestal getolereerd en bij hoge uitzondering ter
dood veroordeeld. Straffen als excommunicatie en beslag op bezittingen werden wel uitgevoerd. Ketterij
was hier meer een politiek vergrijp dan een crimineel vergrijp, waardoor het strafrecht veel minder vaak
toegepast werd.
Vanaf de tweede helft 12de eeuw werden zwaardere straffen (doodstraf) vaker opgelegd en de overheid
begon vaker zelfstandig op te treden.
Begin 13e eeuw Er ontstond een consequente vervolging van de ketters in de Provence en in Noord-
Italië (excommunicatie, vermogensbeslag en verbanning).
1209 – 1229: Door deze tolerantie en verbreiding van de ketterij werd in 1209 de eerste kruistocht in de
Provence tegen christenen gehouden (Albigenzen-kruistocht). Steden werden veroverd en verwoest,
dorpen en kastelen platgebrand en vrouwen en kinderen werden vermoord. Er waren duizenden
brandstapels met slachtoffers die van ketterij waren beschuldigd en vermoord werden. Hierdoor werd
kerkelijk strafrecht aangepast om in samenwerking met de wereldlijke overheid meer effect te hebben in
de vervolging van ketters.
1215/1216: Domingo de Guzmán richtte een orde op (‘orde der dominicanen’, ‘Ordo Fractum
Praedicatorum’ of ‘Orde der Predikbroeders’) om de ketterij uit te roeien en de machtspositie van
de Kerk voort te zetten. Hij creëerde een kerkelijke macht: een organisatie met als doel de ketterij
vervolging, hiervoor waren het voornamelijk individuen die zich bezig hielden met de vervolging.
Bijna elke grote Europese stad had een Dominicaans klooster en ze waren vertegenwoordigd bij
alle Europese universiteiten met een theologische faculteit.
1220: Het wereldlijk gezag betuigde steun aan de kerkelijke strijd tegen ketters en bepaalde dat
geen enkele wereldlijke vorst de ketters zelfstandig (buiten de kerk om) zou kunnen vervolgen. Ze
namen uitspraken aan zonder onderzoek.
De inquisitierechtbanken – Ontstaan en werkwijze:
13de eeuw De vervolging en bestraffing van ketterij volgens het kerkelijk strafrecht was niet meer
voldoende.
5
, Eerst werd het kerkelijk proces gevoerd op grond van een aanklacht (‘per accusationem’), waarbij de
aanklager de schuld van de aangeklaagde moest bewijzen. Hierna voerde Paus Innocentius III het principe
door dat een schuldige op getuigenis van een aanbrenger (‘per denuntiationem’) kon worden bestraft.
De denunciatieprocedure leidde tot een splitsing: de denunciatie kon leiden tot een normaal proces op
grond van de genoemde aanklacht, maar kon ook leiden tot een geheel nieuwe procedure: de
inquisitierechtspraak.
Inquisitierechtbank = rechtbank van de Kerk (ingesteld door paus Innocentius III) die belast is
met het vervolgen en bestraffen van ketters.
Later konden ketters ook door de wereldlijke overheid worden gestraft, wat de mogelijkheden van de
kerk ter bestrijding van de ketterij vergrootte.
Het schrikbewind van de vroege Spaanse inquisitie:
Spaanse inquisitie = Gezamenlijk kerkelijk en wereldlijk rechtsorgaan = Gevaarlijk en gevreesd instituut:
ongekend zware methoden en straffen die voor iedereen in Spanje of in de door Spanje beheerste delen
van Europa een bedreiging vormden. Bovendien zijn de uitspraken onherroepelijk en wanneer men niet
bekend, wordt diegene uitgesloten door de kerk.
Het proces tegen Giordano Bruno: Dit proces is één van de belangrijkste inquisitieprocessen. Bruno was
een Italiaanse filosoof, priester en een ketter. Hij was niet een typisch slachtoffer van inquisitie, niet wat
zijn opvattingen en niet wat zijn levenswandel betrof. Hij vluchtte naar het buitenland, omdat hij werd
aangeklaagd voor ketterij. In 1592 werd Bruno gearresteerd en verhoord. Het duurde 8 jaar tot een
veroordeling. Bruno gedroeg zich tegenover de Venetiaanse inquisiteurs als een rouwvolle zondaar. Hij
ontkende iedere beschuldiging van ketterij en bood aan alle misverstanden over zijn uitspraken uit de weg
te ruimen. Volgens Bruno was de aanklacht ingegeven door persoonlijke haat en nijd. Rome vroeg om
uitlevering van Bruno, wat de Venetianen weigerden te doen omdat dat een aantasting van hun eigen
rechtsbevoegdheid zou zijn, maar na een half jaar leverden ze toch Bruno uit aan Rome. In Rome moest
Bruno een andere tactiek toepassen dan in Venetië. Hij kon in Rome niet langer eenvoudig ontkennen en
probeerde daarom tijd te winnen door soms zijn dwalingen te erkennen en daarna weer alles terug te
nemen en zijn bekentenis te herroepen. Hierdoor duurde het proces veel langer dan gebruikelijk. In 1600
werd Bruno uitgeleverd aan de wereldlijke macht. Vanaf dat moment staakte Bruno zijn steekspel en
wees alle verzoeken tot spijtbetuigingen af, zelfs niet als daar een barmhartiger dood dan de brandstapel
tegenover stond. Het vonnis werd niet openlijk en openbaar voorgelezen. Dit laat zien dat ze
andersdenkenden (non-conformistisch) niet veel ruimte wilden geven. Dit werd een steeds groter
vraagstuk.
De inquisitie als bureaucratie:
17de eeuw Het aantal ketters nam af en dus waren er ook minder veroordelingen. De inquisitie kreeg
steeds minder te stellen met ketterse opvattingen in de theologie, maar steeds meer te maken met non-
conformistische denkers in de wetenschap en de filosofie. De Kerk diende te bepalen wat mensen wel of
niet mochten denken, waardoor deze non-conformistische denkers ook werden vervolgd.
18de eeuw Onterecht bewijs leidde tot vrijspraak.
Ontwikkeling heksenvervolging
1430 Er ontstond het idee dat er heksen bestonden. Hiervoor werden heksen als goed beschouwd
omdat ze natuurlijke geneesmiddelen hadden, maar later was de opvatting dat ze voor onheil zorgde.
Tussen 1435-1487 Er ontstonden tien traktaten over heksen en er was ook een document, de ‘’Canon
Episcopi’’, waarin het bestaan van heksen werd betwijfeld.
6
