Parodontologie, Beertsen e.a, eerste druk 2009, hoofdstuk 15 en 16
Hoofdstuk 15: Speeksel en mondgezondheid
15.1 Inleiding
Mondvloeistof: complexe vloeistof, grotendeels samengesteld uit groot aantal
klierspeeksels, met kleine bijdrage van creviculaire vloeistof en serum. Bij
ontstekingen in mondweefsel neemt het aandeel van creviculaire vloeistof en
serum toe. Secretie van speeksel bij volwassene: ± 500 ml/24 maar kan oplopen
tot 1.000.
Belangrijkste functies speeksel:
- bescherming van alle mondweefsels
- initiëring van de spijsvertering
Overige functies speeksel bij spijsvertering:
- smaakgewaarwording
- bolusvorming
- enzymatische afbraak
15.1 De belangrijkste functies van
speeksel in relatie tot zijn bestanddelen.
In speeksel zitten specifieke en niet-
specifieke immunologische afweersystemen, die binnenkomende micro-
organismen onschadelijk proberen te maken. Dit doen ze door omkapselen, te
doen aggregeren, te doden of door hun groei te remmen nadat ze zich in de
mondholte hebben gevestigd. In 15.1 staat een aantal antimicrobiële systemen
weergeven. De verworden (acquired) immuniteit is bij de geboorte nog maar in
geringe mate aanwezig en wordt gedurende het leven ontwikkeld en aangepast.
De verworven immuniteit in speeksel omvat voornamelijk antilichamen van het
type S-IgA-type. De aangeboren (innate) immuniteit bestaat uit een groot aantal
antimicrobiële peptiden en eiwitten. Deze zijn vanaf de geboorte in speeksel
aanwezig. Concentratie kan met de leeftijd en onder pathologische
omstandigheden veranderen.
15.2 Eigenschappen en samenstelling van speeksel
Speeksel heeft visceuze en elastische eigenschappen. Deze worden vooral
bepaald door het hoogmoleculair mucine MUC5B, dat aanwezig is in alle
seromuceuze en muceuze speeksels. MUC5B is voor speeksel de belangrijkste
factor voor behoud van elasticiteit en souplesse van de mucosa. Andere
eigenschap van speeksel is dat het gemakkelijk aan oppervlakken hecht. Daarbij
, speelt het laagmoleculaire mucine een cruciale rol, MUC7. MUC7 komt bijna
uitsluitend in speeksel voor; is niet/nauwelijks aanwezig in andere muceuze
secretievloeistoffen. Het zorgt ervoor dat de mond binnenkomende micor-
organismen worden omgekapseld en gaan aggregeren, waarna ze kunnen
worden doorgeslikt en in de maag onschadelijk worden gemaakt.
Albumine: hoofdeiwit in serum. Komt niet uit de speekselklieren, maar uit
creviculaire vloeistof en/of beschadigingen van het slijmvlies. Parotisspeekselklier
secreert vooral sereus speeksel, submandibulaire seromuceus en kleine klieren
vooral muceus speeksel.
Tabel 15.1 Antimicrobiële systemen in speeksel. Herkomst van verschillende
speekseleiwitten. Hoofdcomponent van (sero)muceuze speeksels wordt gevormd
door mucinen.
Speeksel(glyco)proteïne Afkomstig uit speekselklieren
Agglutinine Parotis > submandibularis > sublingualis
Cystatinen Submandibularis > sublingualis
Histatinen Parotis > submandibularis
Immunoglobulinen B-lymfocyten: alle speekselklieren
Lactoferrine Alle speekselklieren muceus > sereus
Lysozym Parotis > submandibularis
Mucinen (sero)muceuze speekselklieren
Prolinerijk glycoproteïne Parotis
Belangrijkste functie speeksel: bescherming van de oppervlakken van alle
mondweefsels, zowel van gebitselementen als van epitheel en mucosaal weefsel.
Opmerkelijk: bij alle speekselfuncties zijn in iedergeval mucinen betrokken.
Mucinen bezitten een bloedgroepactiviteit. Mensen met bloedgroep A hebben
mucinen met N-acetylgalactosamine, mensen met bloedgroep B hebben
galactose aan het einde van suikerketens. Consequentie: de bloedgroep is via het
speeksel te bepalen, maar ook antimicrobiële activiteit anders ligt naar de
bloedgroep van patiënten.
In mondholte worden speekselresten onder invloed van speekselamylase op en
tussen gebitselementen gehydrolyseerd. Dit is nuttig voor:
- De gastheer, omdat hierdoor voedselresten verwijderd worden.
- De mondflora, omdat deze vrijkomende glucose-eenheden kan gebruiken
als energiebron.
15.3 Antimicrobiële eiwitten in speeksel
(Zie figuur 15.1). Er is weergeven dat ten minste 10 eiwitten in speeksel
betrokken zijn bij de afweer tegen micro-organismen. Daarnaast worden
antimicrobiële eiwitten en peptiden door mucosale en ontstekingscellen in de
mondvloeistof uitgescheiden (o.a. defesinen en cathelicidinen). Merendeel van
deze antimicrobiële eiwitten en peptiden heeft breed spectrum van dodende
activiteit.
Bijv. Lactoferrine bindt ijzerionen en onttrekt deze aan de groei van bacteriën.
Er lijkt een overvloed van antimicrobiële afweersystemen in speeksel aanwezig te
zijn. Dat houdt bijvoorbeeld in dat allen de histatinen (kleine peptiden met 7
histidineresiduen) in vitro in staat zijn in reinculturen het merendeel van alle
orale micro-organismen te doden. Echter werken de meeste antimicrobiële
eiwitten maar heel zwak, zodat in de mondholte onder gezonde omstandigheden
een venwichtssysteem ontstaat tussen pathogene en niet-pathogene micro-
organismen. Gezamenlijke afweersystemen in het speeksel werken additief.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller janna-. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.30. You're not tied to anything after your purchase.
