Blok 5: Technologie en
innovatie
Techniekfilosofie
Kennisclip I: techniekfilosofie, een korte introductie
(Bronverwijzing: Wehrens, R. (2022a). Kennisclip I: techniekfilosofie, een korte introductie)
Wat is techniekfilosofie?
De lijn rondom techniekfilosofie zoomt uit: het gaat niet om specifieke technologische toepassingen,
maar om de grotere en meer abstracte vragen over onze verhouding tot technologie.
Transhumanisme: internationale filosofische beweging die ernaar streeft om technologie (met name
informatie en nieuwe computer technologie) in te zetten om fundamentele menselijke beperkingen
te overwinnen. Om ons slimmer, gezonden en beter te maken.
Precision medicine: Het idee dat we door de combinatie van nieuwe datagedreven technologie en
genetisch onderzoek in staat zullen zijn om de zorg perfect op het individu af te stemmen waarbij
medische beslissingen en behandelingen dus precies op maat zijn voor elk individu.
Dubbele verhouding met technologie
Als samenleving is er vaak een dubbele verhouding met technologie. Enerzijds zijn we vaak
optimistisch. We verwachten dat technologie zorgt voor verbetering (utopisch). Anderzijds denken
we dystopisch. We hebben zorgen, vragen en ethische dilemma’s die tot sterke maatschappelijke
discussies over wenselijkheid lijden.
Utopisch denken:
Waarden in de zorg die de samenleving belangrijk vindt
Onderliggend aan deze waarden zijn verschillende aannames:
1. Gelinkt aan vooruitgang Technologie lijdt altijd tot vooruitgang
2. ‘Oplossingsdenken’ (technologische ‘fix’) Technologie kan onze problemen oplossen
3. Determinisme (we moeten meegaan) Technologie ontwikkelt zich toch wel en we hebben
alleen de optie om mee te gaan met de ontwikkelingen.
Dystopisch denken:
Drie thema’s die terug te zien zijn in de discussies:
1. Technologie en verlies van menselijke identiteit Culture angst dat de mens zijn autonomie
verliest. Het bekendste voorbeeld hierbij is de opkomst van kunstmatige intelligentie.
2. Technologie en massacultuur / conformiteit Culture angst voor een gestandaardiseerde
samenleving.
3. Technologie en nieuwe risico’s Klassieke angst dat technologie lijdt tot nieuwe en
onvoorziene risico’s en gevaren. Technologie kan de wereld ook onveiliger maken.
[1]
,Bijdrage van techniekfilosofie
1. Relevantie: Relevantie van bepaalde vraagstukken.
In hoeverre vinden we het bijvoorbeeld wenselijk om (als dat mogelijk is)
veranderingen in de genoomsequentie van baby’s aan te brengen als we daarmee
het risico op bepaalde ziekten of afwijkingen kunnen verkleinen? Aan de ene kant
zou dit er toe kunnen lijden dat er minder kinderen geboren worden met een
genetische afwijking of aandoening. Aan de andere kant roept dit onwenselijke
gedachten op aan eugenetica en ‘designer baby’s’.
Een ander voorbeeld waar veel vraagstukken over zijn is de gezichtsherkennings-
software om te bevolking in China te monitoren. Hier liggen vraagstukken over
wenselijkheid, ethiek, legitimiteit, menselijke identiteit en over hoe we de
samenleving willen inrichten.
2. Reflectie: Reflecteren op technologische ontwikkelingen en het belang om deze
ontwikkelingen te evalueren.
Reflecteren in economische, juridische, ethische en maatschappelijke termen.
Facebook verzamelt je clicks en likes en verkoopt ze aan adverteerders. Die
adverteerders willen je vervolgens persoonlijke of zelfs politiek getinte advertenties
vertonen.
3. Bijsturen: Op basis van de vraagstukken en reflectie de technologische ontwikkelingen
bijsturen.
Discussie over de impact en wenselijkheid van technologie is nuttig.
Klassieke techniekfilosofie
Twee zeer invloedrijke denkers binnen de klassieke techniekfilosofie met verschillende denkwijzen:
1. Duitse filosoof Martin Heidegger
Specifieke manier van werkelijkheidsontsluiting. Technologie maakt de wereld op één
specifieke manier zichtbaar: als grondstof om te manipuleren en optimaliseren (dit noemt hij
ontbergen)
2. Franse socioloog en theoloog Jacques Ellul
Techniek als een zichzelf uitbreidend, autonoom systeem
Martin Heidegger (1889-1976)
- Hield zich vooral bezig met abstracte thema’s over ontologie en metafysica. Vragen die gaan
over het wezen van de werkelijkheid, boven onze zintuiglijke waarnemingen.
Ontologie: de leer over hoe de dingen in de wereld zijn, wat hun aard is.
Metafysica: datgene wat na de natuur komt.
- “Overal blijven we aan de techniek geketend, of wij haar nu hartstochtelijk beamen of
afwijzen. Het ergste zijn we aan de techniek overgeleverd, als we haar als iets neutraals
beschouwen” (Heidegger, M. (1962). De techniek en de ommekeer. Utrecht: Lannoo. p. 29).
Kenmerken van Heidegger
[2]
, - Ontologische benadering: op zoek naar het wezen (‘zijnswijze’) van techniek. De specifieke
manier waarop de techniek is.
- De techniek is een wijze van ‘ontbergen’ (enframing)
De moderne techniek moet gezien worden als een specifieke wijze van
‘werkelijkheidsontsluiting’. De specifieke blik die door technologieën verondersteld
wordt. efficiency denken waarbij de aarde wordt gereduceerd tot grondstof
(metafoor: de natuur als reusachtig tankstation).
‘Beheersend tegemoet treden’: techniek is een specifieke manier om de
werkelijkheid zichtbaar te maken als grondstof om te manipuleren.
- Fundamenteel verschil tussen traditionele en moderne technologie:
‘traditioneel ontbergen’ (tevoorschijn brengen) voordat alle techniek er was.
‘opvorderend ontbergen’ (tevoorschijn dwingen)
- Moderne techniek leidt tot vervreemding. De mens wordt door de techniek vervreemd van
de natuur.
- Verlies van betekenis door nadruk op maakbaarheid en beheersbaarheid.
- Heidegger is niet tegen techniek, maar zoekt naar andere, vrije verhouding tot de techniek.
Hij wilt een mogelijkheid creëren om op een andere manier met de techniek om te gaan.
- Technische denken (controle, efficiency) tegenover het ‘bezinnende denken’ (authenticiteit,
beleving)
Toepassing: de technische wijze van ‘ontberging’ in klimaat- en gezondheidsvraagstukken
Ontbergen: de manier waarop de werkelijkheid tot uiting komt.
Voorbeeld 1: de moderne vlees- en zuivelindustrie waarbij de dieren opeen gepropt staan in stallen
en legbatterijen en als machines hun producten voortbrengen. Of alleen maar geboren worden om te
worden gegeten.
Heidegger zou hierbij stellen dat de natuur wordt opgeëist en ontsloten om energie te leveren aan
de mens. De dieren zijn hierin geen levende wezens meer die in zekere zin naast de mensen staan
om hen te voorzien, maar objecten die er voor de mens zijn om te gebruiken.
Voorbeeld 2: Gezondheidsdata – apps en smartwatches die verschillende lichaamsfuncties en
activiteiten bij kunnen houden.
Heidegger zou hierbij stellen dat deze technologie de werkelijkheid (gezondheid, slaappatroon,
activiteiten) op een specifieke wijze aan ons ontsluit. Het lichaam wordt een grondstof die we
gebruiken om te optimaliseren.
Jacques Ellul (1912-1994)
- Beïnvloed door Marxisme en Protestantisme
- Criticus van technologische ontwikkelingen. Met name datgene wat hij zielloos efficiency
denken noemt.
- “Niets in de cultuur blijft intact waar techniek doordringt”
Kenmerken van Ellul
- De techniek is de allesbepalende factor van de huidige tijd.
- Techniek stond lang ten dienste van de mens, maar dat is veranderd tijdens de Industriële
Revolutie. Techniek is sinds de Industriële Revolutie een autonome kracht.
[3]
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller linda-koster. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.36. You're not tied to anything after your purchase.
