Tijdvak 1: De tijd van jagers en boeren (prehistorie)
De periode waarin nog geen schriftelijke bronnen bestonden noemen we de prehistorie, of de tijd
van jagers en boeren. Dit tijdvak eindigde 3000 v.C. toen het schrift ontstond. Door de archeologie
(opgravingen, botresten, potscherven, voetafdrukken, groetschilderingen, voedselresten) zijn
historici veel te weten gekomen over deze mensen en hun cultuur.
1.1 De levenswijze van de Jager-Verzamelaar
Ruim 2 miljoen jaar geleden ontstonden de eerste menssoorten. Deze mensen leefden in groepen in
een samenleving van jager-verzamelaars, ze leefden van Jagen en Verzamelen.
Kenmerken van de Jager-verzamelaars:
- Leven van de jacht op dieren en het verzamelen van voedsel. (Vissen, noten, vruchten).
- Geen sociale hiërarchie.
- Duidelijke taak- en rolverdeling tussen de stamgenoten (vooral tussen man en vrouw).
- Leven in kleine groepen op een basiskamp.
- Zijn nomaden; ze trokken rond en hadden geen vaste woonplaatsen.
- Wonen in grotten, hutten of tenten en hadden weinig bezit want alles moest mee kunnen.
- Hebben veel natuurkennis en maken daar grove werktuigen mee: mes, speren, pijl en boog.
- Geen schrift in de prehistorie
1.2 Het ontstaan van landbouw en landbouw stedelijke samenlevingen
De periode 10.000 tot en met 3.000 v.C. wordt de landbouwrevolutie genoemd. Toen het
neolithicum aanbrak, de nieuwe steentijd. Deze enorm langzame revolutie is de overgang van het
jagen en verzamelen naar het proces van de landbouw, veeteelt en boeren.
De landbouwrevolutie ontstond rond 10.000 v.C. in het Midden-Oosten, het gebied van de
vruchtbare halve maan. De jager-verzamelaars begonnen hier met een agrarische productie: het
verbouwen van granen, wat het jagen en verzamelen aanvulde. Vanaf 7500 v.C. begonnen deze
boeren veeteelt te houden zoals geiten en schapen. Het nomadische bestaan maakte plaats voor het
hebben van een permanente woonplaats, een sedentaire revolutie. Vanaf 7000 v.C. verspreidden de
landbouwsamenlevingen zich richting Afrika en vanaf 6000 v.C. ook naar Europa.
Gevolgen van de landbouwrevolutie:
1) De groepen waarin ze woonden werden groter en er werden ‘huizen’ gebouwd.
2) Elk dorp was autarkisch, zelfvoorzienend.
3) Het bezit werd belangrijk, grond werd het bezit, er ontstond nijverheid.
4) Door de grote toename van de boeren ontstonden er nieuwe uitvindingen zoals de ploeg en het
wiel, en nieuwe technieken zoals weven en potten bakken.
5) Het ontstaan van sociale ongelijkheden, vanwege verschillen in aanzien, macht en bezit.
6) Het ontstaan van natuurgodsdiensten met elk hun eigen rituelen.
1.3 Het ontstaan van de eerste stedelijke gemeenschappen
De eerste steden ontstonden rond 3000 v.C. in het zuiden van Mesopotamië (tegenwoordig Irak).
Hier zorgden de rivieren voor een vruchtbare grond, waardoor de oogsten steeds groter werden en
de bevolking groeide en de dorpen uitgroeiden tot de eerste steden met stenen huizen en eigen
stadsmuren. Door de voedseloverschotten besloten boeren zich te gaan specialiseren in een bepaald
product en daarmee te gaan handelen.
,Gevolgen van de opkomst van handel en specialisatie:
1. De steden werden steeds groter waardoor er hele beschavingen ontstonden.
2. Boeren, vaklieden en handelaren zorgden voor een arbeidsverdeling, waarbij ieder op een
andere manier bijdroeg aan het bestaan van de stad.
3. Stedelingen gaan zich verdiepen in ambacht, handel, bestuur en godsdienst ipv boeren.
4. Ontstaan van hiërarchie en elite op basis van rijkdom en macht die leiden tot sociale
verschillen in de agrarische samenlevingen; koningen, stadsbestuurders, priesters en
ambtenaren kregen de leiding in het stadbestuur. Terwijl de onderdanen de belastingen
betalen aan de overheid.
Rond 3300 v.C. werd het eerste schrift (het spijkerschrift) uitgevonden doordat de administratie,
belastingen en voedselvoorraden bij moesten worden gehouden in steden. Met het spijkerschrift
werd het bestuur in de steden makkelijker. In Egypte ontstonden er rond dezelfde tijd hiërogliefen.
Een andere belangrijke uitvinding in deze tijd is het brons, vuursteen maakte plaats voor brons als
belangrijkste materiaal voor gereedschap = de bronstijd.
Tijdvak 2: De tijd van Grieken en Romeinen (oudheid)
Door het ontstaan van steden groeit de beschaving en worden stedelingen afhankelijker van elkaar.
Hierdoor ontstaan er godsdiensten, wetgeving en sociale verschillen. Wanneer deze kennis en
informatie op schrift wordt gezet breekt de oudheid aan: De tijd van de Grieken en Romeinen.
2.1 De ontwikkeling van wetenschappelijk denken en het denken over burgerschap in de Griekse staat
1) Denken over Burgerschap en politiek:
Griekenland was niet één land, maar bestond uit verschillende steden met elk zijn eigen bestuur,
bestuursvorm, munt en leger. Deze steden werden omringt met platteland en hadden een landbouw
stedelijke samenleving = een stadstaat. Soms veranderd het bestuur in een stadstaat.
- De stadstaten werden eerst geregeerd door aanzienlijke families of koningen, een monarchie.
Later werden er ook stadstaten bestuurd met een regering van de beste, aristocratie. Toen de
economie ontwikkelde kwam er in de regering ook rijke mensen, dus niet alleen adellijken.
Zo’n bestuur noem je een oligarchie, een regering uit weinigen. En in sommige stadstaten
veroverde een iemand de macht met geweld, een tirannie. Athene kende een democratie.
- Athene was een onafhankelijke stadstaat. In Athene hadden de burgers die het Atheense
burgerrecht bezaten zeggenschap: zij mochten meebeslissen over het bestuur van Athene, dit
heet een democratie, de macht ligt bij het volk. Dit burgerrecht was zo ingericht dat niemand
te veel macht kon veroveren. De belangrijkste beslissingen werden genomen door de
volksvergadering, die ook de wetten opstelde.
2) Denken over Wetenschap:
De Grieken geloofde in meerdere goden (polytheïsme) en verklaarden de wereld daarmee op een
religieuze en mythologische manier. Maar er ontstond kritiek van filosofen die op een rationelere
manier wilden denken. Het gevolg hiervan is dat geleerden wetenschappelijk onderzoek doen op het
gebied van natuurkunde, wiskunde en geneeskunde. Ze probeerden niet alles bij de goden te leggen,
maar door te observeren en te redeneren een echte logische verklaring te bedenken. De filosofen
Socrates en Plato leverden ook nog kritiek op de Atheense democratie
2.2 de klassieke vormentaal van de Grieks-Romeinse cultuur
,De Romeinen namen veel kenmerken van de klassieke Griekse cultuur over, waardoor er een
mengcultuur ontstond: De Grieks-Romeinse Cultuur of ook wel de klassieke oudheid:
- De Romeinen namen een voorbeeld aan de Griekse goden, belangrijke Griekse goden zoals
Jupiter en Mars moesten door iedereen vereerd worden.
- Op gebied van filosofie, wetenschap en literatuur werden de Griekse ideeën overgenomen
- In de bouwkunst werden de Grieks- en Romeinse bouwkunsten vermengd; zuilen.
- De Griekse vormentaal wordt overgenomen, alleen wel realistischer uitgebeeld (beelden).
- Hoogopgeleide Romeinen spraken naast het Latijn ook Grieks.
2.3 Groei van het Romeinse imperium waardoor Grieks-Romeinse cultuur zich over Europa verspreide
In 754 v.C. werd Rome gesticht door de Romeinen. Deze Romeinen begonnen in de 4e eeuw voor
Christus aan een grote expansie waardoor het Romeinse Rijk zich uitbreidde tot Wereldrijk en
keizerrijk. Hun succes is te danken aan; hun organisatietalent, militaire kracht, goede infrastructuur
en het respecteren van de cultuur en godsdienst van overwonnen volkeren.
Het rijk werd geleid door magistraten; mensen die tijdelijk een hoog ambt vervulden. Er was sprake
van een republiek waar burgers inspraak hadden. De Romeinse republiek viel 100 v.C. uit elkaar, de
senaat had geen controle meer over de te succesvolle legeraanvoerders. Na vele burgeroorlogen
kwam de dictator Julius Caesar aan de macht die nog veel gebied veroverde. Hierna kwam
Octavianus aan de macht van het Rijk en benoemde zichzelf tot keizer Augustus. Na de instelling van
het keizerrijk ontstonden 2 eeuwen lang vrede: De pax Romana waarin welvaart ontstond.
Er was sprake van een sterke Romanisering: de hoogontwikkelde Grieks-Romeinse beschaving
verspreidt zich over Europa. Door de snelle groei werden de volkeren in Europa beïnvloed door de
Grieks-Romeinse cultuur (en soms ook andersom). Dit proces van romanisering werd versterkt door
de militairen en elite die zich gedroegen naar Romeins voorbeeld en zich verspreidden.
2.4 de confrontatie tussen de Grieks-Romeinse en Germaanse cultuur
Toen het Romeinse rijk zich verspreidde en uitbreidde, raakte het rond 50 v.C. in conflict met andere
volkeren: in het Noorden en Westen van Europa leefden namelijk de agrarische stammen Germanen
en Kelten. Beide culturen botsten enorm met elkaar en raakten in oorlog in Gallië. Hierna kwam er
een lange periode van ‘vrede’ tussen de volken, de Rijn gaf de grens aan van het Romeinse rijk.
De culturen hadden grote verschillen: De Germanen leefden nog in landbouwsamenlevingen en
kenden geen schrift. Terwijl de Romeinen veel meer ontwikkeld waren. Het gevolg hiervan is dat de
Germaanse cultuur sterk beïnvloed wordt door de Grieks-Romeinse cultuur. Wat een grote bijdrage
levert aan de latere bloei en ontwikkeling van de Germanen.
De Germanen drongen het Romeinse rijk steeds meer terug doordat allerlei stammen samenwerkten
en op deze manier de cultuur overnamen en macht kregen in het Romeinse Rijk. Het hoogtepunt
werd bereikt bij de slag bij het Teutoburgerwoud: waar de Germanen van de Romeinen wonnen.
2.5 de ontwikkeling van het jodendom en christendom als eerste monotheïstische godsdiensten
Bij de Grieken, Romeinen en Germanen was er sprake van polytheïsme, het Jodendom, Christendom
en Islam waren de eerste monotheïstische godsdiensten. De religies kennen veel overeenkomsten
en veel verschillen wat in de loop der jaren zorgde voor meerdere gewelddadige conflicten.
Geloof: Jodendom Christendom Islam
, Ontstond: 15e eeuw voor Christus 1e eeuw na Christus 7e eeuw na Christus
God: Jahweh God Allah
Belangrijkste profeet: Mozes Jezus Mohammed
Heilige boek: Tenach Bijbel Koran
Regels: Thora en 10 geboden 10 geboden 5 zuilen
De religie van het Romeinse Rijk:
Christenen (en Joden) werden vervolgd in het Romeinse rijk, omdat zij weigerden om meer dan één
god te vereerden. Ondanks dat de Romeinen respectvol waren naar andere volkeren, zagen zij het
Jodendom en Christendom als Sektes. Toch bleef het Christendom groeien, mede namens de goede
organisatie en de duidelijke leefregels. Uiteindelijk werd er een einde gemaakt aan de christenen
vervolging en maakte Theodosius I het christendom de enige getolereerde godsdienst in het Rijk.
Tijdvak 3: De tijd van Monniken en Ridders (Vroege middeleeuwen)
Na het verval en ineenstorting van het West-Romeinse Rijk breekt er een nieuwe periode aan: De
middeleeuwen. Op de plek van het verdwenen West-Romeinse Rijk ontstaat een nieuw Germaans
rijk waarbij de steden en infrastructuur verdwijnen en de handel tot stilstand komt.
3.1 De verspreiding van het Christendom in geheel Europa
Ondanks de val van het Romeinse Rijk houd het Christendom stand waarbij de Paus het hoogste
gezag hield in het Christendom. Het Christendom bleef sterk en verspreidde zich door:
1. Monniken verspreiden het Christendom naar Groot-Brittannië en Ierland.
2. De Paus stuurt missionarissen door Europa om het geloof te verspreiden en mensen te
kerstenen, wat een heilige plicht was voor elke Christen.
3. Diverse vorsten en geestelijken gebruiken het Christendom als middel om een eenheid te
creëren onder het volk, wat zou moeten leiden tot minder conflicten.
4. De samenwerking tussen edelen en de kerk zorgde voor een verspreiding van het geloof.
5. De Franken ontwikkelde zich tot het machtigste volk in Noordwest-Europa; ze werkten nauw
samen met de katholieke kerk, waardoor de katholieke variant dominanter werd wat ook
weer zorgde voor een verspreiding van het Christelijke geloof.
Gevolg = Geestelijken worden steeds belangrijker op het gebied van bestuur, economie en
levensbeschouwing. Ook spelen kloosters een grote rol in dagelijkse leven, onderwijs en cultuur.
3.2 Ontstaan en verspreiding van de Islam
De profeet Mohammed slaagt erin om een groot deel van de Arabische wereld te verenigen in een
nieuwe monotheïstische godsdienst: De islam. Die dezelfde kenmerken heeft als het Christen en
Jodendom (Zie 2.5). In minder dan 100 jaar zijn het Midden-Oosten, Azië en Noord-Afrika ook
veroverd door de Islamitische Arabieren deze opmars kan verklaard worden door:
1. De snelle en krachtige Arabische paarden
2. De Jihad: religieuze verplichting om alles voor het Islam over te hebben
3. De oorlogen in het Byzantijnse- en Perzische rijk wat zorgde voor verzwakte tegenstanders.
In 732 kwam de expansie van het islamitische rijk ten einde. Na de slag bij Poitiers bleef het enorme
rijk niet langer meer een eenheid, verschillende gebieden maakten zich los van het centrale gezag.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller lliekedejong. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $8.90. You're not tied to anything after your purchase.
