Summary
Samenvatting Religie, Zingeving & Levensbeschouwing (B-KUL-A08C2A)
- Course
- Institution
Samenvatting Religie, zingeving en levensbeschouwing
[Show more]
Seller
Follow
Lente2000
Content preview
Religie, zingeving enlevensbeschouwing
Les 1: Inleiding
Relevantie van RZL
Om de samenleving te begrijpen
Sociologen hebben altijd de vraag gesteld naar religie
o Max Weber: protestantisme en kapitalisme
o Karl Marx: aliënatie en onderdrukking
19e eeuw: dacht veel na over religie en zag dit als een middel van de bezittende klasse
om de arbeiders te onderdrukken of verstrooien (vervreemding)
o Jürgen Habermans
Is religie een gepasseerd station?
Was vroeger wel belangrijk, maar neemt het belang nu af?
PARADIGMA: religie is in de 21de eeuw erg aanwezig, misschien zelfs meer dan vroeger:
maatschappelijke en landelijke discussies springlevend
o Religieusgeïnspireerd terrorisme, dierenwelzijn, kerstmarkten, zwartenpietendiscussie, ...
o Religie doet er in de 21ste eeuw nog steeds toe
Begrippen
Zingeving
In onze tijd/cultuur is er een crisis van de zingeving: er is geen collectief referentiekader als zingeving
meer
o ‘Wat is de zin van onze dagen’
o Vroeger: antwoorden en herkenning in katholieke zingevingssysteem
o Vanaf begin jaren ’90: einde van de grote verhalen laat iedereen het zelf uitzoeken
Communisme als groot referentiekader van de 20ste eeuw viel weg
Pessimistisch beeld door sommigen: individualistische samenleving, ieder heeft zijn eigen waarheid,
iedereen moet het op zichzelf uitzoeken hoe zijn eigen levensbeschouwing in te vullen
Levensbeschouwing
= ‘Een opvatting of oordeel over het doel en de zin van het menselijk bestaan en van het leven. De
manier waarop men naar de wereld kijkt’ (Kramers)
Levensbeschouwelijke neutraliteit bestaat niet
o In niets geloven (nihilisme: het leven is zinloos en doelloos) is ook een manier van denken, een
levensbeschouwing
o Je zit altijd (mogelijks onbewust) in een politiek maatschappelijk of levensbeschouwelijk
denkkader
o In een Westerse geseculariseerde cultuur: ‘ieder heeft zijn waarheid’, emotivistisch klimaat
(McIntrye) Toch zijn daarin ook de klassieke religies aanwezig
,Religie vs. godsdienst
Niet dezelfde begrippen: niet alle religies zijn godsdiensten
We gebruiken deze in het Nederlands als synoniemen van elkaar
Bij een godsdienst verwijst men rechtstreeks naar een God, wat minder het geval is bij een religie
o Bv. Boeddhisme is eerder een religie, aangezien ze geen specifieke God aanbidden
Religie: ‘het ultiem zingevingssysteem via symbolen, riten en opvattingen over het transcendente (wat
ons overstijgt) of opvattingen over het meta-empirische (wat niet direct waarneembaar is)’
Focus op theopolitics = invloed van de religies op internationale politieke kwesties
2 grote monotheïstische godsdiensten die samen de helft van de wereldbevolking bestrijken:
christendom en islam
Secularisatie, desecularisatie en globalisering
Secularisatiethese: “rol van religie neemt af in moderne, geïndividualiseerde samenlevingen met een liberale
democratie, naarmate de levenstandaard toeneemt (rijker worden), een seculier-wetenschappelijk vertoog aan
belang wint, en de emancipatie van individuen en groepen groeit’
Vanaf het begin van de moderniteit (16de eeuw): secularisatie
= Belang en invloed van godsdiensten en religies neemt af op twee gebieden
o Maatschappelijk niveau: religieuze instituten minder vat op sociale leven
o Individueel niveau: individualisering van zingeving maakt geïnstitutionaliseerde religie minder
relevant: mensen stellen hun levensbeschouwelijke pakketten graag zelf samen
Dynamiek van de secularisatie:
o Godsdienstig aspect verschuift van het centrum van het leven naar de rand van het leven
(perifere gebieden van de wereld, privéleven van mensen), gaat over de rand gaan of verdwijnt
soms
o Duidelijk te zien aan de kerken: in nieuwe stadswijken is er vaak geen kerk of niet in het
centrum Kerken zijn niet langer de hoogste gebouwen in de steden
o Seculariseringsthese = naarmate de mens meer weet, zal godsdienst altijd meer en meer naar
de kant van de SL geduwd worden
Nieuwe waardemeters: wetenschap en kapitalisme (geld komt centraal te staan)
o 1968: cultuuromslag emancipatie tegen de onderdrukking van de patriarchale samenleving,
antigezagsbeweging minder belang cultuur, tradities, ...
Zeker tot 1989 leek godsdienst echt een maatschappelijk randverschijnsel
o Communistische wereld: geen godsdienstvrijheid mogelijk
Antireligieuze beweging: de wereld werd gedomineerd door de koude oorlog met het
communistisch blok (SU) dat een zeer antireligieuze ideologie had
In Noord-Korea worden gelovigen nog steeds vervolgd
China is officieel nog communistisch, maar laat wel religieuze invloeden toe
o Westerse wereld: secularisering en crisis van het godsgeloof
Vroeger: evidentie van God als schepper
Jaren ’80: Hoe kan een God die almachtig en goed bv. Auschwitz toelaten?
o ‘La troisième mort de dieu’ (Glücksman)
God sterft de eerste keer wanneer Christus sterft aan het kruis, een tweede keer in de
boeken onder de spot van Marc en de vervloekingen van Nietzsche en een derde keeur
in de modder van voorbijgaande en komende eeuwen
Over alle rampen in de 20ste eeuw: Auschwitz, Rwanda, …
,Desecularisatie = het terugkomen van religie, zowel in het privéleven van mensen als in het maatschappelijk
leven
Cox: boek ‘religie in de stad van de mens’ (1984)
o Stad was de motor van de secularisatie
o Merkte als eerste dat geloof in een stad niet zo snel uitdooft
o Superdiversiteit: grote schema’s van vroeger zijn pluraal gevonden, zij aan diggelen gegaan
door wereldsteden
o Comeback van godsdienst (jaren ’80)
Religieuze herleving, terugkeer sacrale
Charles Taylor: A secular Age (2007)
o Verfijnt debat over seculiere staat
Doelstelling: bevorderen wederzijds respect/gewetensvrijheid
Middel: scheiding tussen kerk en staat om deze doelstelling te bereiken
Casaneva: Public religions in the Modern World (1994)
o Onderscheid maken van secularisatie
Scheiden van politieke en religieuze sfeer
Verminderen van belang van (geïnstitutionaliseerde) religie
Privatisering van religie (=problematisch)
Berger: evolutie ‘the desecularization of the world’ (1999)
o Lanceerde als eerste het woord desecularisatie
o ‘Religie is een randverschijnsel dat waarschijnlijk zal verdwjinen’ Maar daar maakte ik een
vergissing: op drempel van de 21ste eeuw zien we een retour van de godsdienst
West-Europa als uitzondering: in andere gebieden van de wereld zijn godsdiensten
terug aan het opkomen, maar in West-Europa niet en zijn fout was dat hij te veel
focus legde op West-Europa, maar wereld volgde niet West-Europa
o Academische bias: seculiere wetenschappers kijken neer op mensen die nog gelovig zijn,
wetenschap en religie zijn volgens hen moeilijk verzoenbaar
Wetenschappers versterken elkaar hier in (filter bubble) = filter waardoor hij niet zag wat
er zich in de echte wereld afspeelde
Rationele en kritische standpunten tegen religie
Deze bias zorgt ervoor dat we niet meer naar de werkelijkheid kijken op een andere
manier en we hier allemaal in versterkt worden door elkaar
Jürgen Habermas: evolutie van marxistische godsdienstcriticus tot positieve attitude t.o.v. sociale
rol van religie
o Evolutie voer denken op vlak van godsdienst
o Van marxistische godsdienstcriticus (controle, aliënatie, …) tot positieve attitude tov sociale rol
van religie: opium voor het volk, want het leidt ze af van de klassenstrijd
o Eerst zeer negatieve analuse over godsdienst: het zorgt voor vervreemding
Tegen het einde van zijn studies kwam hij tot een positieve attitude tegenover de
sociale rol van religie
o Ging in gesprek met Kardinaal Ratzinger (latere paus Benedictus de 16de eeuw), die
conservatief theoloog was
Kwam tot de conclusie dat godsdiensten wel degelijk nog een rol spelen in de SL
Religieuze argumentatie mag in he publiek debat, maar best zo rationeel mogelijk
verwoorden (must bij formele beslissing, bv. een parlementair debat): hiervoor was
hij hier tegen
Maar: mensen nemen deel aan het publieke debat vanuit hun eigen religieuze
standpunt (niet per se de enige juist of voor iedereen begrijpelijk)
, Desecularisatie volgens Habermans = in formeel debat heeft religie geen plaats,
enkel publiek
Scheiding Kerk en staat: op verschillende manieren ingevuld
Republikeins model (Frankrijk)
o Vreest voor communautarisme
o Legt nadruk op middelen en dus op de neutraliteit van de Staat en de overheid (laicité)
o = sterke scheiding Kerk en Staat
o Dit model weegt door
Liberaal model (Angelsaksisch)
o Nadruk op doelstelling, met pragmatische omgang met de middelen
o Idee pragmatiek
o Proberen samenleving organiseren waar iedereen respectvol met elkaar omgaat = minder religie
In de praktijk: continuum-onderling verschillen
Belgisch model
o Unieke invulling door ‘verzuiling’
o Verkaveling van de staat volgens ideologisch-levensbeschouwelijke breuklijnen
o 3 dominante ideologieën
Katholicisme
Liberaal
Socialistisch
Paradigmawissel met einde van Koude Oorlog
Overgang van secularisatie naar desecularisatie
Na de Koude Oorlog: globalisering terug nood aan spiritualiteit en religie
1991: ‘La revanche de Dieu’ = de wraak van God (Kepel)
o Het einde van de Koude Oorlog heeft de godsdiensten teruggebracht
o ‘Godsdienst krijgt communisme op de knieën’ (bv. Afghanistan en de Taliban)
2009: ‘God is back’ (Micklethwait en Wooldrigde)
o Om vandaag iets van de wereld te snappen, moet je ook het fenomeen godsdienst erbij nemen
(blinde vlek in onze samenleving)
o 1978:
1. De Iraanse revolutie: Man zette zichzelf in vuur, Iran onder leiding van de Shah (heerser
van Perzië), bondgenoot van de VS, het regime zou worden omvergeworpen door de
Shihitische Ayotollah (oude geestelijke leider)
Religieuze revolutie die de Shah op de vlucht liet slaan en van het moderne
vooruitgaande Iran een theocratie maakte
Eerste keer dat we de kracht van de Islam zagen als politieke actor, Westerse
wereld was verbaasd
2. Jaar van 3 pausen: eerste twee pausen stierven, waardoor er een derde werd aangesteld
Johannes Paulus II werd verkozen en dit zorgde voor een grote schok want hij
was Pools en dat land behoorde tot het Communistische Oostblok
Hij zorgde ervoor dat er een wereldwijde heropleving van de godsdienst
plaatsvond door zijn toespraken en politiek standpunt
o In onze Westerse cultuur oogde het plaatje complex: er moet vandaag de dag vastgesteld
worden dat secularisering en de geloofsafval doorzet (door radicaal atheïsme Darwin, ...)
Niet-gelovige wetenschappers: inzien waarde van religie => Sociaal nut
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Lente2000. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.58. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
60281 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now