GENDER- EN DIVERSITEITSSTUDIES: SAMENVATTING 2021-2022.
Prof. Dr. Joz Motmans & dr. Sara De Vuyst
DEEL 1 : GENDER- EN DIVERSITEITSSTUDIES : EEN INTRODUCTIE
Namen:
Esther Vonk Gender in het NL => geslachtsverschillen, is dus niet te vertalen!
Simone de One is not born a woman, one becomes one= gender, sekse verwees nooit naar
Beauvoir biologische verschillen
Joan Scott Feministische historica, taal van gender (symbolische orde) analyseren,
herhistory om te kijken naar relatie tss mannen en vrouwen en niet louter focus
leggen op vrouwen of sekse verschil, wel concept dat niet positief is bloot te
leggen
Derrida Poststructuralisme (uit kritiek op structuralisme: bestaande structuren die nodig
zijn om iets te begrijpen vragen om grondige studie van het onderwerp zelf en
het systeem van de kennis omdat verkeerde interpretaties mogelijk zijn ➔ gaat
geschiedenis analyseren om concepten te begrijpen: gelijkenissen/verschillen?)
Derrida heeft invloed gehad op Joan Scott ➔ deconstructie (gender als
symbolische orde, ongelijkheid tss mannen en vrouwen ipv pure klemtoon
leggen op sekse)
Foucault Poststructuralisme.
Foucualt heeft invloed gehad op Joan Scott==>macht
Meyerowitz Omschrijft in een tekst over Joan Scott een historisch momentum: grammatica
vanuit jaren 50 als gender wordt nu een sociaal concept en in begin 20 e eeuw
reflecteert men over gender in bredere zin dan louter te aanzien vanuit
biologische, deterministische visie.
John Money In 20e eeuw genderidentiteit en -rollen onderzoeken. Kinderen zijn tabula rasa of
onbeschreven blad die gender, net zoals een taal, aanleren. Biologisch
geslacht/sekse zou heer geen invloed op hebben, wel de omgeving om gender te
uiten/aan te leren. Casus van David Reimer (jongentje dat tijdens besnijdenis
volledige penis verloor, gaan opvoeden als meisje ➔ expressie kwam niet
overeen met geslacht en heeft hierdoor zelfmoord gepleegd. Dit kan voor een
stukje kritiek leveren op de theorie van John Money (kind=tabula rasa: gender
leren door omgeving ipv biologische sekse VS biologie is alles VS opvoeding)
Robert Stoller Was een van de eerste die boek uitbracht die balans man VS vrouw aanwees,
introduceerde genderidentiteit (werd vroeger psychologische sekse genoemd).
Hij gaat uit van het repair idee: gender ontstaat door invloed van cultuur en
psychologie, dus kan je die dysbalans tss man vrouw ook weer herstellen.
1
,Ann Oakley Vertaling van onderscheid tussen sekse (biologische categorie) VS gender
(culturele adaptaties), in de 2e feministische golf (begrip sekse).
Sandra Harding Omschrijft gender op 3 niveaus
1) gender= persoonlijke identiteit (zelfrealisatie, zelfbeeld tov collectieve
identiteit)
2) gender= organisatieprincipe van een sociale structuur/instituties (familie,
erfenis, verdeling arbeid/zorg)
3) gender= basis voor normerende waarden (representatie van
mannelijkheid/vrouwelijkheid, vermenging met etniciteit, klasse, religie, en/en
benadering ipv en/of benadering, interesectioneel of kruispuntdenken)
Candace West & • Sekse: fact of nature: is geslacht wel natuurlijk en neutraal?
Don • Gender: is meer dan een genderrol, maar het product van sociale doen
Zimmerman • Concepten van Goffman: we kunnen niet ontsnappen aan genderen, we
genderen elkaar en geeft vorm in sociale interacties, wanneer men niet
voldoet aan die rollen wordt men afgestraft
• IF-CAN-theory: mensen indelen en wnr we twijfelen gaan we pas
nadenken (accountabillity=verantwoording): genderpolitie + gevoel van
rolconflict, wat altijd contextafhankelijk is.
Judith Butler • 2 geslachten worden maar erkend= resultaat van een cultureel
gendersysteem
Ervin Goffman Gender definiëren adv 2 concepten: gender role en gender displays
• Genderrol: sitauties identities (beroep) VS master identities
• Gender displays: gender doorheen het leven verwerven, wat zich
afspeelt in sociale situaties, gedragnen die men aan elkaar toont en een
statement-antwoord eisen van de ander dat geleid wrodt door
opgelegde sociale waarden en normen. Niet voldoen aan deze eisen en
normen (kracht van normativiteit/performantie) leidt tot afstraffing
(marginalisatie, uitsluiting of geweld)
Harold Case study van Agnes: verwerven van gender: uitdrukking en leren zijn het
Garfinkel onzichtbare van de cultuur wordt hiermee zichtbaar (hoe verwerf je gender als
je dat niet gewend bent bv man wordt vrouw) & gender attribution process op
basis van wat we zien of lezen gaan we mensen toeschrijven aan een zekere rol
of display
Kessler en Gender attribution process= het labelen van mensen met een sekse, ook al zijn
McKenna genetalia niet zichtbaar, we attribueren op wat we zien, lezen.
Sacks We leven met scripts aangezien we niet alles kunnen analyseren verdelen we
mense in fractie van een seconde in, wanneer er bepaalde kenmerken zijn die
doen twijfelen gaan we nadenken (if-can theory: drang om mensen in te delen in
sekse en wnr dit problemen geeft: uitsluiting, discriminatie,
marginalisatie)=>verantwoording: genderpolitie, gevoel van het rolconflict en
context die grote rol speelt hierin.
Bornstein Gender police
Gender Gender= concept en de betekenis verschilt naargelang de nationale en
historische context en het theoretisch kader waarin het wordt gebruikt. Dus
afhankelijk van de tijd, auteur, discipline (psycholoog, antropoloog, socioloog)
introductie die historische/sociale/maatschappelijke onderzoeken gaat
vormgeven, ook in andere contexten bv politiek zorgt voor stof voor debat! Veel
onderzoekswerk is nog nodig (bv racism is a pandemic)
2
,GENDERTHEORIEËN
Afkomst van het woord GENDER?
• Engelstalig woord
• Gender vertalen is niet mogelijk ➔ Esther Vonck: men komt uit op verschil in sekse
(biologische geslachtenverschil, seksuele differentiatie, Vonck zegt dat gender niet alleen naar
biologisch geslacht alleen mag wijzen VS Simone de Beauvoir: one is not born a woman, one
becomes one=de 2de seske)
• Werd gebruikt als ‘neutrale variabele’ om onderzoek te doen (net zoals leeftijd, opleiding)
• In feminisme: gender is een proces dat te maken heeft met macht
GEBRUIK van het woord gender?
• Machtsverschillen aangeven binnen feministische theorievorming
• Gebruik in onderzoek als neutrale variabele
• Vnl gebruikt om geslachtsverschillen aan te geven (Vonck: gender is niet te vertalen, vnl
klemtoon op sekse of biologische geslachten=>wat NIET de bedoeling is)
JOAN SCOT:
Wat is haar impact op de historische geschiedenis binnen gender?
Uit tekst: Joan Scott, Gender, A useful category of historical analysis en Meyerowitz, A history of Gender.
• Feministische historica
• Haar uitgangspunt: gender als taal te analyseren, observeren hoe vaststaande sekse of
geslachten verschillen en hoe we dit kunnen deconstrueren (symbolisch taalgebruik => Staten
die kolonies hadden werden vrouwelijk genoemd als zwak zijnde, om aan te tonen dat de
sterke, mannelijke gingen overheersen en nodig waren ➔ symbolische orde van taal en
genderstereotypering aanhalen!
• Gaf ook aan (naast symbolische orde van taal, genderstereotypering) dat men gefaald heeft in
de geschiedenis om de invloed van vrouwen aan te halen (herstory: geschiedenis
herschrijven), omdat we de taal van gender niet zijn gaan analyseren ➔ Joan roept op om
op taal dus opnieuw te gaan analyseren (geschiedkundige teksten zijn niet neutraal, maar
genderstereotyp ➔ vrouwen werden weggelaten in geschiedenisteksten, staten met
kolonies werden vrouwelijk aanzien)
o Waar zijn vrouwen afwezig in de geschiedenis, zonder naar sekse te verwijzen
o Joan bedoelt hier niet puur louter het seksverschil, maar het concept die niet positief
uitgedraaid is (haar doel was niet om grote focus op vrouwen te leggen. Voor haar
gender niet synoniem voor vrouwen, is teleurgesteld dat het achteraf wel zo gebruikt
werd. Wilde taal als symbolische orde bloot te leggen en die relaties tss mannen en
vrouwen te onderzoeken)
3
, Hoe is gender als concept ontstaan en beginnen ontwikkelen?
• Gender werd in ’50 opgenomen in grammatica
• Joan Scott had door dat gender, wanneer het enkel slaat op geslachtsverschillen (sekse) zorgt
voor ongelijkheid op verschillende vlakken (machtsverschillen in instellingen, symbolische
orde die taal hiermee ophangt)
• Volgens Meyerowits is de tekst van Joan Scott een histografisch momentum: gender als woord
gebruiken is niet nieuw, maar verwijzen naar iets cultureel en iets dat de machtsverhoudingen
gaat blootleggen: aantonen hoe natuurlijke verschillen tot ongelijkheid leiden (relatie
man/vrouw). gebruiken als sociaal concept!
• Begin 20e eeuw ging men kritische nadenken en werd de mens breder onderzocht dan enkel
op vlak van sekse of geslacht maar ook naar ras, etniciteit, nationaliteit, seksualiteit,
psychologie (seksrollen). Men stapt dus weg van biologische determinisme (vrouwen kunnen
niet studeren, want hun brein is hier niet voor geschikt).
• Midden 20e eeuw: gender werd binnengebracht in wetenschappelijke literatuur: zij gebruiken
gender al in onderzoek naar interseksuelen.
Invloed van John Money op gender?
• Begin 20e eeuw
• Beschrijft intersekse personen, studie naar genderrol en -oriëntatie
• Kinderen leren gender net zoals TABULA RASA (casus David Reimer)
o Kinderen zijn tabula rasa of onbeschreven blad, die net zoals taal, gender aanleren
door omgeving (nurture) wat man/vrouw zijn is hoe hij/zij dit uitdraagt naar de
omgeving. De biologische sekse of geslachtsverschillen willen nog niet zeggen dat men
hierdoor men/vrouw is!
o Casus van DAVID REIMER:
Jongentje waarbij men tijdens de besnijdenis de penis volledig verwijderde. De arts
raadde aan om het kind, David, als meisje op te voeden (gender invloed door
omgeving/opvoeding, tabula rasa). Helaas voelde hij zich geen meisje en besloot
uiteindelijk zelfmoord te plegen.
o Invloed van de omgeving, het leren van gender ➔ gender gebeurt onbewust denk
maar aan de benadering van jongens/meisjes met speelgoed, communicatie, toon
(niet huilen als jongen VS speel maar met pop als meisje).
4
,Wie was Robert Stoller?
• Werkte verder op John Money (kinderen leren gender door omgeving, weinig invloed van
geslacht op gender van het kind, kind= tabula rasa => invloed van opvoeding op gender)
• Stoller was de eerste die gender beschreef als SOCIALE CONSTRUCTIE (invloed psychologie en
cultuur)
o Gender Identity Research Clinic opgericht en boek met gender in niet-linguïstische
vorm ➔
▪ eerste boek dat aantoont dat gender niet enkel een grammaticale verwijzing
is maar tot stand komt door invloed van cultuur en psychologie.
▪ Introduceert GENDERIDENTITEIT (vroeger omschreven als psychologische
sekse) en hoe men meer balans kon krijgen in mannelijkheid en vrouwelijkheid
in een persoon.
▪ Hij beweerde dat als gender een constructie is door invloed van psychologie
en culturele invloeden, zelfs biologische foutjes (bouw) hersteld konden
worden (gender dat fout loopt, kan je herstellen) ➔ bv verwijfde jongens tot
stoere jongens maken, vanuit overtuiging dat gender een
sociaal/psychologisch construct is of trans- en homoseksuelen uit het hoofd
praten (repair idee)
Sekse VS gender in een feministisch debat
• Gender kwam in de wetenschap door taalkundigen (linguistici) die werkten rond interesekse
en trans in de jaren 60 en werd daarna opgenomen door feministisch debat
• In de 2e feministische golf van de jaren 70 begon men anders na te denken over sekse en het
idee dat biologie niet bepaalt waar je naartoe gaat (biologie is not destiny) ➔ er kwam veel
aandacht voor andere dimensies van sekse en gender door invloeden van culturele,
historische, socio-politieke zaken. En brengen zo het verschil tussen biologie (sekse of
geslachten), gender en cultuur duidelijker naar voren. Geslacht bepaalt de taakinvulling niet
(men uit kritiek op patriarchale visie dat mannen superieur zouden zijn en alleen academische
graad zouden kunnen behalen). Het nature (man/vrouw, anatomisch/fysiologisch) aspect
krijgt meer dimensie door omgeving (nurture).
• Feministen zeiden ook waarom moeten we gender/sekse houden zoals het nu is, terwijl het
een constructie is en het de onderwerping van de vrouw ins tand houdt? (inhaalbeweging toen
men vrouwen inzetten in technische wereld)
• Ann Oakly die onderscheid maakte tussen geslacht (biologische categorie) VS gender (culturele
adaptaties), in de 2e feministische golf ’70.
SAMENVATTING: Inhoud van het feministisch debat in de jaren 70:
- Tweede feministische golf: ander begrip van sekse
- Biology is not destiny: biologische kenmerken bepalen niet waar je naartoe gaat in het leven
(vrouwen kunnen evenveel bereiken)
- Aandacht voor cultuur, historische en socio-politieke dimensie van sekse: gender (cultuur) om
het verschil met biologie (natuur) te constureren
- Als gender toch een constructie is, waarom houden we het dan als het de onderdrukking van
de vrouwen in stand houdt?
5
, Waarom werd Joan Scott aanzien als bruggenbouwster?
• Zorgde ervoor dat feministische sociale wetenschappers het biologische determinisme
verwerpen alsook het idee dat westerse sociale en politieke orde ondersteunen met hun
language of difference!
• Canon kreeg een hele storming/veld waarover men dan over gender kon schrijven,
debatteren,… (verschil- en gelijkheidsdenken)
EXAMEN: wat zegt SANDRA HARDING over GENDER, op welke 3 niveaus speelt gender zich af?
1. Gender als dimensie van persoonlijke identiteit
Gender is niet enkel iets van de persoon, maakt deel uit van het proces tot zelfrealisatie en de
relatie van zelfbeelden met collectieve identiteit
2. Gender als organisatieprincipe van sociale structuur
Gender vormt een fundamenteel onderdeel van sociale instituties die familie, verwantschap,
erfenissen, verdeling van arbeid/zorg aan (bv huwelijk voor man en vrouw, ouderschap bij
lesbisch koppel?)
3. Gender als basis voor normerende waarden
Gender zorgt voor betekenis en representaties over hoe mannelijkheid/vrouwelijkheid
verwacht wordt, vermenging met etniciteit, klasse, religie, etc, kruispuntdenken of
intersectionaliteit enz. (bv we zien in sinterklaasboekjes speelgoed voor meisjes dat gelinkt
wordt aan verzorgende/huishoudelijke taken VS jongens gericht is op actie, onderneming,…).
Gender wordt gezien als een systeem dat betekenis geeft. We gaan normen rond gender
installeren, produceren en reproduceren bv in media (versies van mannelijkheid of
vrouwelijkheid), deze zijn niet los te koppelen van andere issues zoals klasse, geslacht, ras ➔
pleit voor EN-EN-benadering en niet EN-OF-benadering (basis van intersectionaliteit).
Candace West en Don Zimmerman zeggen dat gender iets is wat we doen, doorgeven in een situatie
die daarin vorm geeft. Het is meer dan een rol, maar het product van sociale doen. Men omschrijft
dat sekse of geslacht een natuurlijk en neutraal gegeven is. Is dit wel zo?
Neen! Er zijn interseksevariaties, het zijn wij (macroniveau, machtssyteem) die bepalen of het jongen
of meisje is ➔ erkenning van 2 geslachten (Judith Butler) is een cultureel gendersysteem dat 2 opties
naliet: man/vrouw. Er worden nu genderneutrale alternatieven door hen zelf gemaakt (genderact). Is
natuur (geslacht) dus niet beïnvloed door cultuur (cultureel gendersysteem: M/V)?
Tekst uit verplichte literatuur: Candace West & Don Zimmerman over DOING GENDER:
Sekse • Sekse=geslacht/biologische categorie (biologische kenmerken vd anatomie en
fysiologie) en wordt aanzien als natuurlijk en neutraal gegeven…
• In welke mate is sekse natuurlijk en neutraal? ➔ intersekse personen! Judith
Butler gaf aan dat we door cultureel gendersysteem slechts 2 geslachten
erkennen en doorvloeit in ons denken en taal (bv denken in binariteiten en
statische gegevens: bij geboorte= wettelijke/juridische registratie M/V)=
uitwerking van gendersysteem: hij/zij (niet-neutraal) ➔ die/hun (neutrale taal
creëren). Gender is dus NIET neutraal. Volgens psychologie wordt men bewust
van het geslacht rond leeftijd van 5 jaar. Sociale interacties worden door
gendernormen in stand gehouden.
6
