Dit is een uitgebreide samenvatting van alle tentamenstof van het vak Bijzondere Overeenkomsten (literatuur, hoorcolleges, jurisprudentie) aan de Rijksuniversiteit Groningen. Collegejaar .
Algemeen
Bijzondere overeenkomsten hebben meestal geen specifieke wettelijke regeling, hierdoor wordt er veel over geprocedeerd en
zijn rechtszekerheid en duidelijkheid gewenst.
Als niet wordt voldaan aan vormvoorschriften voor de totstandkoming van een dergelijke overeenkomst, dan kan dit leiden tot
nietigheid (art. 3:39 BW).
Het contractenrecht algemeen heeft drie beginselen:
a. Contractsvrijheid;
b. Consensualisme (enkele wilsovereenstemming is voldoende voor juridisch bindend contract)
c. Pacta sunt servanda (overeenkomsten zijn bindend)
Nietigheid en vernietigbaarheid
Het grote verschil tussen nietigheid en vernietigbaarheid is dat vernietigde overeenkomst terugwerkende kracht heeft en wordt
geacht nooit te hebben bestaan. Een nietige overeenkomst is nooit tot stand gekomen. Het verschil zit erin dat nietige
overeenkomsten vanaf het moment dat ze zijn aangegaan niet meer bestaan, terwijl vernietigbare overeenkomsten hebben
bestaan maar worden teruggedraaid tot aan het begin.
Hoe werkt het? → De rechter past nietigheid of vernietigbaarheid ambtshalve toe.
→ Hierdoor wordt het nadeel opgeheven en worden de gevolgen zoveel mogelijk beperkt.
→ Dit betekent dat de rechter obv het dossier kijkt: ‘hier is een regel van dwingend recht
geschonden, het is nietig’ of ‘een voorwaarde is geschonden, het is vernietigbaar’.
Ook kan er geconstateerd worden dat niet de gehele overeenkomst nietig is, dit is partiële nietigheid.
Nietigheid wordt ambtshalve toegepast door de rechter (art. 25 Rv). Voor vernietiging is een beroep door partijen vereist (art.
3:49 BW). Voor vernietiging gelden overigens ook bijzondere verjaringsregels (art. 3:52 en art. 3:51 lid 3 BW). Het gevolg van
vernietiging is terugwerkende kracht (art. 3:53 lid 1 BW).
Oefencasus A: nietig of vernietigbaar?
X sluit telefonisch een brandverzekering met betrekking tot zijn woning. De verzekeraar geeft in strijd
met 7:932 lid 1 BW geen polis af aan X.
→ Vernietigbaar, art. 7:932 lid 1 BW heeft een bewijsfunctie, om te zorgen dat er een papiertje is
met bewijs dat je een verzekering hebt. De overeenkomst blijft in stand. Het is een handigheidje.
Oefencasus B: nietig of vernietigbaar?
A en B sluiten een ovk van borgtocht waarbij A zich als borg stelt voor een schuld van C aan B. De
omvang van de schuld van C aan B staat echter niet vast. In de ovk van borgtocht wordt geen maximum
bedrag opgenomen (7:858 lid 1).
→ Nietig, dit mag je niet doen.
In deze casussen zie je dat het onderscheid niet heel duidelijk is, vaak naar de achtergrond kijken, de
parlementaire geschiedenis en de totstandkomingsgeschiedenis geven doorgaans voldoende informatie.
Nietigheden Vernietigbaarheden
(algemeen belang, fundamentele dingen, ovk niet geldig, (bescherming particuliere belangen, zoals bijv. consumenten;
automatische nietigheid) ovk is geldig, partij beroept zich op vernietigingsgrond)
Art. 3:39 BW (vorm) Art. 3:32 BW (handelingsonbekwaamheid)
Art. 3:40 lid 1 BW (strijd met goede zeden en openbare orde) Art. 3:34 BW (geestelijke stoornis)
Art. 3:43 BW (belangenverstrengeling) Art. 3:40 lid 2 BW
Art. 3:44 BW (bedrog, bedreiging, misbruik)
Art. 3:45-48 BW (Pauliana)
Art. 6:228 BW (dwaling)
HR 28 maart 2008, ECLI:NL:HR:2008:BC2837, NJ 2009/578
(Dexia) Aandelenleasezaak. Klant had meerdere soortgelijke
Toepassing van art. 6:278 BW valt niet te rijmen met de leaseproducten afgenomen en vorderde schadevergoeding
strekking van art. 1:88 BW. t.a.v. de verliesmakende producten en liet de winstmakende
buiten beschouwing.
Dit is ‘cherry picking’ en mag niet. Alle soortgelijke
overeenkomsten moeten in ogenschouw worden genomen.
1
,Samenvatting alle tentamenstof Bijzondere Overeenkomsten 2022-2023 Rijksuniversiteit Groningen
HR 12 november 2021, ECLI:NL:HR:2021:1677, (Ambtshalve
toepassing bij schending informatieplichten/Arvato) HR: De rechter moet bij verkopen op afstand en verkopen
Prejudiciële vragen (art. 392 Rv), Richtlijn gesloten buiten een verkoopruimte (artikel 6:230m lid 1 BW)
consumentenrechten. ambtshalve toetsen of de handelaar heeft voldaan aan
zogenaamde essentiële informatieplichten en
informatieplichten waaraan de wet bij niet-naleving
specifieke sancties verbindt.
De plicht tot ambtshalve toetsing geldt niet voor overige
informatieplichten.
De rechter kan ambtshalve gehouden zijn om de
overeenkomst geheel of gedeeltelijk te vernietigen op grond
van artikel 3:40 lid 2 BW als sprake is van een voldoende
ernstige schending van een essentiële informatieplicht.
Daarvan is geen sprake indien de verplichting slechts op een
detailpunt niet is nagekomen. Gedeeltelijke vernietiging van
een overeenkomst kan bestaan in een vermindering van
verplichtingen – met name betalingsverplichtingen – van de
consument.
Nietigheid / Nulliteit
Als er niet wordt voldaan aan een vormvoorschrift (art. 3:39 BW) dan is de rechtshandeling nietig (tenzij uit de wet anders
voortvloeit, zie bijv. art. 1:23 Wft). De ratio is het algemeen belang. Bijv. levering onroerende zaak → het is van belang dat
duidelijk is wie waar woont, dus moet het in de registers worden opgenomen.
Nietigheid kan via art. 3:40 BW indien de overeenkomst in strijd is met: goede zeden, openbare orde of een dwingende
wetsbepaling. Hierbij wordt er onderscheid gemaakt tussen het verrichten van de rechtshandeling (het sluiten van de ovk), de
inhoud (verplichtingen) en de strekking (achterliggende bedoeling, voorzienbare gevolgen, vaag begrip).
Nietigheid is heel ingrijpend, daarom is er een heel stelsel van manieren om de overeenkomst nog enigszins de kunnen ‘redden’.
Hierdoor wordt complete ongedaanmaking (terug-naar-nul) zoveel mogelijk voorkomen. De wetgever is daarom ook
terughoudend in het toepassen van nulliteiten (nietigheden). Dit komt ui het Europese recht op de interne markt. Om deze vlot
te laten functioneren zijn er in het Nederlandse stelsel grenzen gesteld.
Er zijn twee categorieën:
1. Zoeken naar een tussenoplossing
- Nadeel opheffen ipv vernietiging (art. 3:54 lid 2 en art. 6:230 lid 2 BW) → wordt verderop behandeld
- Beperken gevolgen vernietiging (art. 3:53 lid 2 BW) → wordt verderop behandeld
- Partiële nietigheid (art. 3:41 BW) → wordt verderop behandeld
2. Beoogde resultaat toch (op een geldige wijze) bereiken
- Afstand/verval van recht op vernietiging
- Rechtshandeling onaantastbaar
- Bekrachtiging (art. 3:58 BW)
Onverschuldigde betaling in het geval van nietigheid omdat de rechtsgrond verdwijnt. Art. 6:203 BW geeft recht op
terugvordering van prestaties die zonder rechtsgrond zijn verricht.
Hoe ongedaan maken?
→ Art. 6:210 lid 2 (hoofdregel): ‘vergoeding van de waarde van de prestatie op het ogenblik van ontvangst
daarvan’
→ Art. 6:211 lid 1 (uitzondering): blokkering van vorderingen ter compensatie van prestaties die naar haar
aard niet op geld gewaardeerd behoren te worden
HR 12 februari 2016, ECLI:NL:HR:2016:236, NJ 2017/282
(Gratis mobieltjes II) Bij vernietiging is consument verplicht de telefoon terug te
Ging om onverschuldigde betaling. geven (6:203), hij is geen gebruiksvergoeding verschuldigd.
Vernietiging is overgelaten aan nationale recht.
HR 9 december 2011, ECLI:NL:HR:2011:BU7412, NJ 2013/273
(Schriftelijkheidsvereiste) Schriftelijkheidsvereiste koop onroerende zaken ook voor
particuliere verkoper tegenover particuliere koper.
Particuliere verkoper ook beschermd.
2
,Samenvatting alle tentamenstof Bijzondere Overeenkomsten 2022-2023 Rijksuniversiteit Groningen
Arrest HR NJ 2022, 364 (AZL/Erven Moerman) HR: Nee, geen inbreuk op fundamenteel beginsel van de
Geneeskundige behandelovereenkomst tussen Moerman en rechtsorde dat sprake is van strijd met openbare orde. Dit is
Academisch Ziekenhuis Leiden (AZL). iets technisch.
AZL bracht tarief in rekening zonder toestemming Centraal Niet te snel nietig verklaren, heeft verregaande
Orgaan Tarieven Gezondheidszorg. consequenties! Dus het moet echt om iets fundamenteels
gaan.
Nietigheid overeenkomst want in strijd met openbare orde?
(art. 3:40 lid 1)
Arrest HR 1 juni 2012 (Esmilo/Mediq) !!! = belangrijk! HR: Nee, enkel het feit dat een overeenkomst een door de
E en M sluiten overeenkomst op grond waarvan medicijnen wet verboden prestatie verplicht, betekent geen
aan groothandel zouden worden doorverkocht. automatische nietigheid.
Dit is in strijd met geldende regelgeving. Of ovk in strijd is met openbare orde, hangt af van:
1. Welke belangen worden door de regel beschermd?
Nietigheid overeenkomst want in strijd met openbare orde? 2. Worden fundamentele beginselen geschonden?
(art. 3:40 lid 1) 3. Waren partijen zich van inbreuk op de regel bewust?
4. Voorziet de regel in een sanctie?
Arrest HR NJ 2001/581 (Polyproject/Warmond 1)
P wil dat gemeente W bestemmingsplan wijzigt zodat P Hoe ongedaan maken? Is de uitzondering van art. 6:211 lid 1
villa’s kan bouwen. W wil daartoe €760.000 hebben van P. van toepassing? (blokkering vordering ter compensatie van
Partijen leggen dit vast in een overeenkomst. prestatie die naar haar aard niet op geld gewaardeerd
behoort te worden)
P stelt dat de overeenkomst nietig is wegens strijd met
gemeentelijke exploitatieverordening en vordert het geld HR: Art. 6:211 lid 2 BW moet restrictief worden
terug. geïnterpreteerd. Het enkele feit dat de financiële bijdrage in
de ovk strijd is hoeft niet te betekenen dat de prestatie van
P heeft aan gemeente W €760.000 betaald en W heeft het de gemeente niet op geld kan worden gewaardeerd.
bestemmingsplan gewijzigd. P heeft hier voordeel aan
gehad.
Arrest (Polyproject/Warmond 2) vervolgens HR: Nee, deze waardering behoort in een geval als het
Wat doen we nou met die prestatie die door de Gemeente is onderhavige dan ook te geschieden op de grondslag van
verricht, want die kan niet meer ongedaan worden gemaakt hetgeen voor de gemeente wel geoorloofd zou zijn geweest
van Polyproject als tegenprestatie te bevorderen.”
Die moet naar de marktwaarde worden omgezet, maar hoe
bepaal je daar de waarde van? Daarom: onderzoek of de exploitatieverordering een
grondslag voor een tegenprestatie biedt en zo ja, voor
Er is geen marktwaarde voor het wijzigen van een hoeveel.
bestemmingsplan, dus kijken naar wat partijen in redelijkheid
zijn overeengekomen?
HR 20 december 2013, ECLI:NL:HR:2013:2123, (BP/Benschop) Objectieve uitleg: Is de instandhouding van de
Exploitatieovereenkomst met exclusief afnamebeding rechtshandeling gerechtvaardigd?
(verplicht om alleen spullen af te nemen van BP). Kijken naar : - aard, inhoud, strekking rechtshandeling
- aard, inhoud, strekking geschonden regel
Ovk bleek nietig wegens kartelverbod (art. 6 - belang van alle betrokken partijen
Mededingingswet) en beperking mededinging. - verdere omstandigheden van het geval
Rechter heeft dit afnamebeding uit de overeenkomst
geknipt.
HR 19 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3650, NJ 2015/290
(B/H en R) a) Voor nietigheid wegens strijd met de goede zeden op de
Ging om de geldlening die ouders verstrekten, maar direct grond dat deze strekt tot benadeling van schuldeisers, is niet
opeisbaar was indien de dochter weer wat kreeg met haar vereist dat ten tijde van het aangaan van de rechtshandeling
ex. vaststaat of aannemelijk is dat schuldeisers als gevolg van de
rechtshandeling daadwerkelijk (zullen) worden benadeeld.
Is de geldlening door haar strekking in strijd met de goede
zeden en daarmee nietig op grond van art. 3:40 lid 1 BW? b) De nietigheid vindt reeds haar grond in de door het hof
vastgestelde onzedelijke strekking van de rechtshandeling,
en (anders dan het geval is bij de rechtsgevolgen van
paulianeus of onrechtmatig handelen) niet in de nadelige
gevolgen van de rechtshandeling voor anderen.
3
, Samenvatting alle tentamenstof Bijzondere Overeenkomsten 2022-2023 Rijksuniversiteit Groningen
Opheffen van nadeel als tussenoplossing (zie hierboven)
Het opheffen van nadelen komt in de plaats van vernietiging en kan alleen bij misbruik van omstandigheden en dwaling (art.
6:230 lid 1 en 2 BW). Het kan dus niet bij bedrog of bedreiging. Dit komt omdat het nadeel dan zo groot is, dat het niet simpel
weggenomen kan worden.
Regel = alleen nadeel opheffen als aannemelijk is dat de overeenkomst zonder het nadeel wel tot stand was gekomen.
dit is eveneens bij bedrog en bedreiging niet aannemelijk
Het opheffen van een nadeel kan als volgt (zie art. 3:54 BW):
1. Op voorstel van de wederpartij
! = tijdig, dus niet - als al is gehandeld in vertrouwen op de vernietigingsverklaring
- zo laat dat de benadeelde niet meer gebaat is
2. Door rechter, op verlangen van één van de partijen
! = discretionaire bevoegdheid met ruime beoordelingsruimte
!! = dus niet ambtshalve (alleen op verzoek van één vd partijen)
Hoe wordt het nadeel opgeheven? → vergelijking maken met situatie waarin niet was gedwaald: zou er een (hypothetische)
overeenkomst zijn gesloten, en zo ja, onder welke voorwaarden?
Arrest HR 6 december 2019 (Maetis)
Maetis heeft aandelen gekocht in twee bedrijven. Hof: Het dwalingsnadeel deed zich pas in 2009 voor, dus
Voorafgaand is een lijst verstrekt van klanten die hun aanpassing van de maatstaf in 2008 is niet geschikt.
overeenkomst met de bedrijven hebben opgezegd. Deze lijst
bleek incompleet. HR: Ondanks dat de rechter een door partijen voorgestelde
wijze van berekening niet geschikt acht, dan betekent dit
Maetis beroept zich op dwaling en vordert nog niet dat hij het kan passeren. Hij zal dan de omvang van
schadevergoeding (art. 6:230 lid 2 BW). Vergoeding het nadeel zelf moeten vaststellen.
berekend obv boekjaar 2008.
Oefencasus opheffen nadeel
Groei & bloei BV (hierna G&B) verkoopt aan rozenkweker De Rose Company BV (hierna DRC) een bloeistimuleringsmiddel
dat zij zelf samenstelt.
Kort na de koop wordt G&B ervan beschuldigd hiermee inbreuk te maken op het octrooirecht van een Amerikaans bedrijf.
Hoewel hiertoe geen concrete aanwijzingen zijn, vreest DRC dat ook zij daarop zal worden aangesproken.
Zij beroept zich op (wederzijdse) dwaling en stelt dat zij het middel nooit voor de afgesproken prijs zou hebben gekocht als
zij van de inbreuk had geweten.
Vervolgens verzoekt zij de rechter om de gevolgen van de overeenkomst te wijzigen in de zin dat een flinke
prijsvermindering wordt toegepast in plaats van de overeenkomst te vernietigen.
Zal de rechter dit verzoek toewijzen?
Antwoord:
Artikel 6:230 lid 2 BW geeft de rechter een discretionaire bevoegdheid om op verlangen van één der partijen de
overeenkomst te wijzigen (uitspraak is constitutief).
Wijziging veronderstelt dat het nadeel kan worden opgeheven. Dat is in deze zaak echter niet het geval.
Een vergelijking tussen situatie waarin is gedwaald en hypothetische situatie waarin dat niet het geval is leert dat
de overeenkomst dan waarschijnlijk niet zou zijn gesloten (tegen een lagere prijs).
Als het door G&B aan de kwekers geleverde bloeistimuleringsmiddel inderdaad inbreuk maakt op het
octrooirecht van het Amerikaanse bedrijf dan rechtvaardigt dat niet dat vernietiging plaatsmaakt voor een
prijsvermindering.
Hiermee wordt het geleden nadeel — i.e. het gebruik van een middel dat inbreuk maakt op een recht van een
ander — immers niet teruggedraaid.
Van enig financieel nadeel aan de kant van DRC door de gestelde octrooi inbreuk is ook geen sprake (dit blijkt
niet uit de casus).
Er valt niets op te heffen.
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller RechtenstudentjeGROMAAS. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $9.12. You're not tied to anything after your purchase.
