Samenvatting Recent verleden Woljter 1.6-3.3, je kunt deze samenvatting gebruiken voor het vak Nederland als burgerlijk-verzuilde samenleving () voor LVO Geschiedenis 3 op Driestar Hogeschool.
,Inhoud
Hoofdstuk 1 – Een liberaal land..............................................................................................................3
§6 – Naar de Pacificatie......................................................................................................................3
Hoofdstuk 2 – Een liberale erfenis onder confessioneel beheer 1918-1940..........................................5
§1 – De evenredige vertegenwoordiging............................................................................................5
§2 – Macht en onmacht van de coalitie..............................................................................................6
§3 – Ruys (RKSP), Colijn (ARP), De Geer (CHU) (1918-1929)...............................................................8
§4 – Ruys en de crisis (1929-1933)...................................................................................................11
§5 – Colijn en de Crisis......................................................................................................................12
§6 – Naar de breuk tussen Colijn en de katholieken (1937-1939)....................................................15
§7 – De SDAP....................................................................................................................................16
§8 – Een liberale erfenis onder confessioneel beheer......................................................................20
Hoofdstuk 3 - Oorlog, herstel en vernieuwing......................................................................................23
§1 – Oorlog (1940-1945)...................................................................................................................23
§2 – Herstel en vernieuwing (1945-1946).........................................................................................27
§3 – De mislukte doorbraak..............................................................................................................30
2
,Hoofdstuk 1 – Een liberaal land
§6 – Naar de Pacificatie
Na de kiesrechtuitbreiding (1887) en optreden van ministerie Kuyper (1901) kwam er een
tegenstelling tussen rechts en links in de politiek. Waren veel mensen niet blij mee, de liberalen (en
de Christelijke liberalen) waren tegen de confessionele partijen. De christelijke-historischen (politieke
partij, komt voor uit de ARP) vond dat Nederland hierdoor in een tweedeling kwam (niet-christelijk,
christelijk). De socialisten waren ook gefrustreerd, omdat veel christelijke arbeiders nu naar
confessionele partijen keken/stemmen. De tegenstelling tussen links en rechts hield allerlei
oplossingen tegen zoals bijvoorbeeld: ouderdomsvoorzieningen. Hier kwam geen oplossing voor,
omdat de tegenstelling te groot was.
Kiesstelsel
In 1913 had 68% van de mannen kiesrecht. De samenwerkende linkse partijen hadden toen al
algemeen kiesrecht in hun plannen opgenomen, één van de kernpunten. Kuyper (ARP) voelde wel
iets voor het uitbreiding kiesrecht, maar vond dit te individualistisch. Hij vond dat het hoofd van het
gezien (ook weduwe) mochten stemmen, genaamd het huismankiesrecht, men stemde voor het hele
gezin (hoofd van het gezin). Katholieken dachten hier zeer verdeeld over. De meerderheid was voor
algemeen kiesrecht, maar dan moest er ook geluisterd worden naar hun klachten over het onderwijs.
Naast het uitbreiden van kiesrecht, wilde men ook af van het districtenstelsel, ze wilden evenredige
vertegenwoordiging. Het districtenstelsel zorgde juist voor de tegenstelling, van links en rechts. Om
zo de kiezers meer keuze te geven en alle stemmen te laten tellen, zo kan een minderheid van de
stemmen wel leiden tot een zetel in de kamer.
Schoolstrijd
Men wilde een eind maken met de schoolstrijd. Een groot deel van de bevolking had veel over voor
eigen onderwijs. De rechterzijde gaf hier aan toe en wilde bijzondere scholen subsidiëren. Het
bijzonder onderwijs was al aan het groeien en daarom was het van belang dat het
confessionele/bijzonder onderwijs goed onderwijs kreeg, wat niet werd belemmerd door financiële
problemen. De linkerzijde was daarom bereid toe te geven aan bijzonder onderwijs. Liberalen willen
de rationele levenshouding aanhouden, maar ze worden (door deze ontwikkelingen) soepeler
tegenover bijzonder onderwijs (1878).
SDAP
In 1913 verloor de rechterhelft veel zetels, en belandde met 45 zetels in de kamer. De vrijzinnigen
kregen nog minder, 37 zetels. 18 zetels gingen naar de socialisten. Bos werd formateur en wilde zes
vrijzinnige en drie socialisten in een kabinet. In Bos' programma stonden twee grote wensen van de
SDAP: algemeen kiesrecht en staatspensioen. Nu moest de SDAP regeringsverantwoordelijkheid
dragen om deze twee wensen uit te laten komen. De SDAP weigerde deelname, maar toen er werd
gedreigd met een nieuwe formateur: P.W.A Cort van der Linden, zakenkabinet. De partijconferentie
wilde nu wel mee doen met de regering, maar het partijcongres te Zwolle weigerde dit weer. De
kloof tussen de burgerlijke (liberalen en protestanten/vrijzinnigen) partijen was nog te groot om
samen te werken. Een kabinet met een meerderheid werd het dus niet. Uiteindelijk heeft Cort een
kabinet samengesteld van voornamelijk personen uit de linkerzijde. Het politieke stelsel werkt niet
meer.
3
,Cort, de verzoener
In november 1913 stelde Cort een commissie in om de evenredige vertegenwoordiging te
bestuderen. Hij stelde een bevredigingscommissie samen die een oplossing moest zoeken voor de
onderwijskwestie. De kopstukken van alle partijen namen deel aan deze commissie. De WO1
versterkte de wil tot samenwerking. In 1916 kwam de commissie met een voorstel om het bijzonder
onderwijs volledig te subsidiëren. Daarentegen moest er nog wel voldoende openbaar onderwijs zijn.
De commissie wat tot dit voorstel gekomen met slechts 1 stem tegen. Er bleek een overeen stelling
te zijn en zo bracht Cort in oorlogstijd nog de grondwetsherziening. Hierbij kwamen nog de
voorstellen: algemeen mannenkiesrecht, passief vrouwenkiesrecht en evenredige
vertegenwoordiging. Het passief kiesrecht, dat je gekozen mag worden, voor de eerste kamer zou
gelijk worden gesteld aan de tweede kamer. Dus niet alleen dat hoge ambten in de eerste kamer
mogen. Niet iedereen was tevreden, maar stapte over zijn belangen heen om de algemene ''vrede' te
bewaren. Kiesrechtvoorstellen werden aanvaard en bij de onderwijsvoorstellen was slechts één lid
tegen. Officieel moeten grondwetwijzigingen twee keer goedgekeurd worden door beide kamers.
Omdat de verkiezingen op korte termijn zouden plaatsvinden besloten de partijen, dit meteen te
regelen en alle zittende leden opnieuw te kiezen, omdat toch niet iedereen moest stemmen. Na 'die
verkiezing' werden de wijzigingen opnieuw aanvaard.
Nog steeds een liberaal land?
De eerste 18 jaar van de 20e eeuw waren er 9 jaren waar er rechtse kabinetten waren. De liberalen
hadden veel voor elkaar gekregen wat betreft scholen; subsidie voor middelbare scholen, de
diploma's van bijzondere universiteiten werden nu erkent, uiteindelijk de gelijkstelling van
financiering wat betreft lager bijzonder onderwijs. Dit alles betekende dat ze een sterke positie
hadden. De liberalen hebben in 1912 gezorgd voor een nieuwe armenwet. In 1911 werden de
zedelijksheidswetten, van minister Regout, aangenomen. Dit betekende dat de houder van een
bordeel strafbaar was geworden, de openlijke verkopen van anticonceptie, homoseksualiteit tot 21
jaar werd strafbaar, bepalingen tegen pornografie en abortus werd verscherpt. De
sociaaleconomische plannen gingen iets minder. De vrijhandel was gebleven, ondanks de
rechterzijde protectie (invoerrechten, exporteren etc.) wilde. De taak van de overheid was juist
uitgebreid. De 'organen vanuit de maatschappij' die taken van de overheid moesten, zouden,
overnemen bleek niets van terecht te komen. Daarnaast werd het algemeen kiesrecht ook bijna
verwezenlijkt, dus niet wat Kuyper wilde: het huisman kiesrecht. Nederland was wel een liberaal
land, maar de positie van de liberalen verzwakte en moest steeds meer toegeven aan de linkse zijde.
Op 3 juli 1918 werden de verkiezingen gehouden met het nieuwe kiesrecht. Socialisten hadden grote
verwachtingen van deze verkiezingen. Niemand kon voorspellen wat het algemeen kiesrecht zou
doen met de politieke verhoudingen.
4
, Hoofdstuk 2 – Een liberale erfenis onder
confessioneel beheer 1918-1940
§1 – De evenredige vertegenwoordiging
Sinds 1918 was er dus algemeen mannenkiesrecht. Een wet van 1919 verleende met ingang van de
verkiezingen van 1922 het actieve kiesrecht aan vrouwen. Maar meer dan het algemeen kiesrecht
heeft de evenredige vertegenwoordiging zijn stempel gedrukt op het politieke leven na 1918.
Splinterpartijen
De evenredige vertegenwoordiging maakte de oprichting van kleine partijtjes gemakkelijk: men kon
uit het gehele land stemmen bijeengaren om een zetel te verwerven. Wat resulteerde in veel
splinterpartijen
Partijbesturen
De evenredige vertegenwoordiging versterkte de positie van de ‘lijsttrekker’ en de partijbesturen. De
kiezers konden hun stem uitbrengen op een lager geplaatste, die dan door ‘voorkeurstemmen’ in de
Kamer kon komen, maar in de praktijk had dit weinig te betekenen. De kiezer stemde vrijwel altijd op
de lijsttrekker die landelijke bekendheid genoot. Nu hadden de partijbesturen veel meer armslag.
Daarmee hadden zij de verantwoordelijkheid voor een evenwichtige samenstelling van de fractie. De
verschillende groepen kiezers die men hoopte te trekken en de verschillende specialismen moesten
alle vertegenwoordigd zijn.
Spanningen in katholieke kring
J.A. Veraart heeft als adviseur van de patroons in het boekdrukkersbedrijf een collectieve
arbeidsovereenkomst tot stand gebracht, die niet alleen de eerste landelijke CAO was, maar ook een
onderdeel vormde van een ordening van de gehele bedrijfstak.
Anderen meenden dat bedrijfsraden nuttig konden zijn voor overleg over sociale problemen, maar
dat zij zich niet met het economisch beleid van de ondernemer moesten bemoeien. Na de oorlog
meende Veraart dat het moment was gekomen om zijn plannen te verwezenlijken.
In 1919 kreeg Veraart het voor elkaar dat niet alleen de katholieke arbeidersbeweging, maar ook de
boeren- en middenstandsorganisaties en zelfs de werkgevers, het paasmanifest te ondertekenen. Zij
berichtten dat zij een Rooms-Katholieke Centrale Raad van Bedrijven hadden gevormd.
De bedoeling was dit systeem na een wijziging van de grondwet over het gehele Nederlandse
bedrijfsleven zou worden uitgebreid. Een groot congres zou de plannen uitwerken. De nieuwe
samenleving kwam niet tot stand. In 1920 begon een economische terugslag, de prijzen daalden en
de werkgevers wilden zelfs de collectieve arbeidsovereenkomsten openbreken om de lonen te
verlagen.
Na deze mislukking werd eind 1922 de Rooms-Katholieke Volkspartij opgericht, als democratisch
alternatief voor de RKSP. De leiding van de RKSP kon natuurlijk niet iedereen tevredenstellen en er
zijn zowel van conservatieve als van progressie zijde enige pogingen gedaan om nieuwe partijen op
te richten. De geestelijkheid steunde de RKSP echter krachtig en deze splinters hebben nooit de kans
gekregen uit te groeien.
5
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller jordanoffermans. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.05. You're not tied to anything after your purchase.
