Summary
Uitgebreide samenvatting van het vak Gezondheidspsychologie!
- Course
- Institution
Met dit document wordt alle stof uit het boek 'Gezondheidspsychologie' samengevat die nodig is om het tentamen tot een goed einde te brengen!
[Show more]
Seller
Follow
robinklijzing
Content preview
GezondheidspsychologieHoofdstuk 1: Wat is gezondheid?
Hoofdstuk 1.1: Wat is gezondheid? Veranderende perspectieven
Het woord ‘gezondheid’ heeft voor verschillende mensen verschillende betekenissen. Gezondheid heeft
lichamelijke en geestelijke aspecten. Van oudsher hebben mensen een relatie gezien tussen geest, goden en
fysieke gesteldheid.
1.1.1: Relatie tussen lichaam en geest
Hippocrates schreef ziekte toe aan een verstoord evenwicht tussen vier circulerende lichaamsvloeistoffen:
slijm, bloed en gele en zwarte gal (de 4 humores). De humores zouden seizoensgebonden zijn.
Galenus dacht dat er een lichamelijke of pathologische basis was voor alle ziekten. Er werd niet gedacht dat de
geest zelf een rol speelde in de etiologie van ziekten. Ofwel de oorzaak van een ziekte.
Tijdens de vroege middeleeuwen verloren de theorieën van Galenus terrein en raakte ideeën over gezondheid
steeds meer verbonden met geloof en spiritualiteit. In deze tijd werd ziekte gezien als de straf van God voor
het vergrijpen of als het gevolg van kwade geesten die de ziel binnendrongen.
De religieuze gezichtspunten hielden stand tot de vroege veertiende en vijftiende eeuw toen een periode van
‘wedergeboorte’ begon: de renaissance. Het individuele denken werd tijdens deze periode belangrijker en
werd het religieuze perspectief minder belangrijk. Daarnaast leidde de wetenschappelijke revolutie tot een
enorme groei in theoretische kennis, natuurwetenschappelijk onderzoek en ontwikkelingen in de lichamelijke
geneeskunde.
Dualisme is het idee dat lichaam en geest afzonderlijke eenheden zijn. Volgens het dualistisch denken zijn het
materiële en het niet-materiële onafhankelijk van elkaar. Omdat Descartes geloofde dat dat ziel het lichaam
verliet op het moment van overlijden, werden ontleding en autopsie nu acceptabel. Dualisten ontwikkelden
het idee van het lichaam als machine. De mechanistische benadering is de benadering die het gedrag
reduceert tot het niveau van het orgaan of de lichamelijke functie. Geassocieerd met het biomedisch
ziektemodel.
1.1.2: Biomedisch ziektemodel
In het biomedisch ziektemodel wordt gezondheid gedefinieerd als afwezigheid van ziekte. Volgens die model
heeft een ziekte een oorzaak die via medische interventie kan worden genezen.
Het biomedisch model wordt reductionistisch genoemd: het reduceert de geest, het lichaam en het gedrag tot
lichaamscellen en verklaart problemen ook alleen op dit niveau. Het reductionisme negeert daarmee dat
verschillende mensen op verschillende wijzen kunnen reageren op eenzelfde ziekte. Het biomedisch model ligt
ten grondslag aan succesvolle vaccinatieprogramma’s.
1.1.3: Vraagtekens bij dualisme: psychosociale modellen voor gezondheid en ziekte
Veel ziekten hebben organische oorzaken, maar veroorzaken unieke individuele reacties. De rol van de ‘geest’
bij de manifestatie van en de reactie op ziekte is cruciaal voor het bevorderen van ons inzicht in de complexe
aard van gezondheid en ziekte.
Naarmate ons inzicht in de bidirectionele relatie tussen lichaam en geest toenam, verloor het dualistisch
denken terrein. Freud heeft het probleem van lichaam en geest opnieuw gedefinieerd als een probleem van
‘bewustzijn’. Freuds werk en onderzoek leidden uiteindelijk tot het ontwikkelen van het gebied van de
psychosomatische geneeskunde.
1.1.4: Biopsychosociaal ziektemodel
Het biopsychosociaal ziektemodel is het standpunt dat ziekten en symptomen door een combinatie van
lichamelijke, sociale, culturele en psychologische factoren kunnen worden verklaard. Het verrijkt het
biomedisch model met de interactie tussen biologische processen en psychologische en sociale invloeden. Wel
is het met dit model onduidelijk hoe zwaar de verschillende aspecten in algemene zin kunnen worden
gewogen. In de reguliere gezondheidszorg vergt een aanpak volgens het meerdimensionale belastings-
belastbaarheidsmodel veel tijd, tijd die er vaak niet is.
,Gezondheid is niet de afwezigheid van ziekte, maar het vermogen van mensen om met de fysieke, emotionele
en sociale uitdagingen van het leven om te gaan en zo veel mogelijk eigen regie te voeren. Voor het meten van
gezondheid onderscheidt Huber lichaamsfuncties, mentale functies/beleving, spiritueel/existentiële dimensie,
kwaliteit van leven, sociaal-maatschappelijke participatie en dagelijks functioneren. De ‘score’ is deels
subjectief en deels feitelijk. Er is echter veel discussie over wat ‘gezond zijn’ precies inhoudt.
1.1.5: Gedrag, dood en ziekte
De stijging van de levensverwachting in de westerse wereld gedurende de twintigste eeuw was mede het
gevolg van de vooruitgang van de medische technologie en verbeterde behandelingen. Dit leidde ertoe dat in
de westerse wereld algemeen geloofd werd dat de traditionele geneeskunde effectief was en het vermogen
had ziekten uit te roeien.
De levensverwachting steeg na 1870 enorm door een stijging in hygiëne, medicijnen en vaccinaties. De soms
grote verschillen in levensverwachting kunnen voor een groot deel verklaard worden door verschillen in
manier van leven, leefomstandigheden en voeding.
Een groot deel van de daling van de mortaliteit in de wereld vond plaats voorafgaan aan de grote
vaccinatieprogramma’s, door successen in het verbeteren van de volksgezondheid na veranderingen van de
sociale omstandigheden en de leefomgeving.
Met uitzondering van longkanker komt kanker niet voor in de wereldwijde top tien doodsoorzaken. In
Australië, de VS en Europa wordt kanker echter consequent bij de vijf meest voorkomende doodsoorzaken
genoemd. Een deel van de sterfgevallen aan kanker is toe te schrijven aan ons gedrag. De stijging van het
aantal sterfgevallen aan kanker in de laatste honderd jaar komt mede doordat mensen langer leven met
ziekten waaraan ze voorheen zouden zijn overleden.
Als gezondheidspsycholoog is het verkrijgen van inzicht in de vraag waarom we ons gedragen zoals we doen en
op welke wijze gedrag kan veranderen of kan worden veranderd, een belangrijk deel van onze opdracht.
Hoofdstuk 1.2: Individuele, culturele en leeftijdgerelateerde perspectieven op gezondheid
1.2.1: Lekentheoriën over gezondheid
Voor een vollediger inzicht in gezondheid en ziekte dienen we te weten wat mensen zelf onder gezondheid en
ziekte verstaan. Een eerste groot onderzoek naar de sociale representatie van gezondheid werd verricht door
Barbara Bauman. Zij stelde aan een populatie patiënten met een ernstige ziekte de vraag: ‘Wat betekent
gezondheid voor u?’ De drie meest voorkomende antwoorden waren:
1. Gezondheid betekent ‘een overwegend gevoel van welzijn’.
2. Gezondheid heeft te maken met ‘de afwezigheid van symptomen van ziekte’.
3. Gezondheid is zichtbaar in ‘de handelingen waartoe een lichamelijk gezond persoon in staat is’.
Gezondheidsgedrag is het gedrag wat ongeacht de gezondheidstoestand waarin men zich bevindt, bedoeld is
om de gezondheid te beschermen, te bevorderen of in stand te houden. Bijvoorbeeld het eten van gezonde
voeding.
Gezondheid wordt in het algemeen beschouwd als een toestand van evenwicht tussen lichamelijk,
psychologisch, emotioneel en sociaal welbevinden.
Er kunnen verschillende opvattingen van gezondheid worden geïdentificeerd:
- Gezondheid als niet ziek
- Gezondheid als bezit
- Gezondheid als gedrag
- Gezondheid als lichamelijke fitheid en vitaliteit
- Gezondheid als psychosociaal welzijn
- Gezondheid als functie
, 1.2.2: Definitie van gezondheid van de WHO
De verschillende dimensies van gezondheid uit de vorige alinea’s, komen terug in de definitie die de WHO
hanteert. Zij definieert gezondheid namelijk als een ‘toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal
welzijn en niet alleen de afwezigheid van ziekte of invaliditeit’. Met verschillende plannen probeert de WHO de
levensverwachting te verhogen. In het algemeen betrof en betreft het doelstellingen voor de afname van de
sterfte aan de belangrijkste vormen van kanker, longaandoeningen, herseninfarcten en gezond gedrag.
1.2.3: Crossculturele perspectieven op gezondheid
Wat wordt gezien als een ‘normale’ gezondheid verschilt per cultuur. Het is bovendien afhankelijk van het
economische en politieke klimaat van het tijdperk waarin de betrokkene leeft.
Westerse opvattingen over gezondheid verschillen sterk van die in overige samenlevingen. Westerse mensen
onderscheiden de geest, het lichaam en de ziel zodanig dat elk van deze ‘terreinen’ aan afzonderlijke
zorgverleners wordt toegewezen.
Bij een holistische benadering kijkt men niet alleen naar het zuiver lichamelijke of waarneembare, maar naar
het hele wezen.
De collectivistische benadering is een culturele filosofie die de nadruk legt op het individu als deel van een
groter geheel en op handelingen die meer door collectieve dan door individuele behoeften en wensen worden
gemotiveerd.
De individualistische benadering is een culturele filosofie die de verantwoordelijkheid in handen legt van het
individu; het zijn de individuele behoeften en wensen die het gedrag motiveren.
Ziekteattributie is de toekenning van de oorzaak van een ziekte, waarbij onderscheid wordt gemaakt door
externe en interne ziekteattributies.
1.2.4: Levensloop en gezondheid
Het psychologisch welzijn en de sociale en emotionele gezondheid worden door het proces van het ouder
worden beïnvloed. Bij elke leeftijdsfase zal de opvatting van de eigen gezondheid variëren. Gebreken of
beperkingen van het cognitieve functioneren zijn van invloed op de mate waarin mensen medische instructies
begrijpen, de mate waarin zij kunnen praten over hun emoties of in hoeverre zij de arts en verzorgers kunnen
meedelen welke behoefte aan medische zorg zij hebben.
Kinderen
Tijdens een normale ontwikkeling van kind tot volwassene groeit het verstandelijk vermogen om de
werkelijkheid te begrijpen. Bij kinderen in de sensomotorische fase is weinig sprake van kennis over
gezondheid en ziekte, aangezien de taalbeheersing gering is. Preoperationele kinderen hebben een zwart-wit
kijk op gezondheid en ziekte: volgens hen zijn dit twee tegenovergestelde toestanden en vormen zij geen
continuüm. Omdat preoperationele kinderen geen vermogen tot empathie hebben, zijn ze niet in staat om te
begrijpen dat ze minder aandacht krijgen wanneer hun ouders ziek zijn.
In het algemeen kan gesteld worden dat kinderen jonger dan zeven ziekte meestal op ‘magisch’ niveau
verklaren, gebaseerd op associaties in plaats van op kennis. Verklaringen van acht- tot elfjarigen zijn concreter
en gebaseerd op een logische reeks gebeurtenissen van oorzaak en gevolg. Op deze leeftijd kennen kinderen
absoluut gezag toe aan het verpleegkundig personeel, al bekritiseren of vermijden ze soms hun handelingen.
Voor een puber is het ziekteconcept een abstract begrip. Voor hen zijn verklaringen gebaseerd op interacties
tussen de persoon en zijn omgeving. Pubers beseffen meer dan jonge kinderen dat ze invloed kunnen
uitoefenen op het ontstaan en genezing van ziekte en zijn zich er meer van bewust dat persoonlijke acties
effect kunnen hebben op de behandelresultaten. Dit betekent dat ze adviezen beter begrijpen en volgen,
omdat ze meer inzicht hebben.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller robinklijzing. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $8.64. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
56326 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now