Summary
Samenvatting van het vak Staats-en Gemeenterecht (OVHR II)
- Course
- Institution
- Book
Samenvatting van het vak Staats-en Gemeenterecht (OVHR II)
[Show more]
Connected book
Book Title:
Author(s):
- Edition:
- ISBN:
- Edition:
Seller
Followambertijdhof
Content preview
Staatsrecht en gemeenterechtSamenvatting
Week 1
Hoofdstuk 1
Inleiding
• Samengevat is de staat een organisatie die met voorrang boven andere organisaties e ectief
gezag uitoefent over een gemeenschap met mensen op een bepaald grondgebied
• Toelating tot de Verenigde Naties verstrekt de rechtspositie van het land in het internationale
verkeer
• De gemeenschap die een staat vormt, heeft vaak een gemeenschappelijke cultuur —> is tevens
een rechtsgemeenschap (zij heeft haar belangrijkste waarden in door dwang te handhaven
leefregels neergelegd)
• De mogelijkheid van toepassing van dwang ter handhaving van de gemeenschapsnormen is
kenmerkend voor de staat.
• Binnen een staat zijn er een of meer organen bevoegd tot het uitoefenen van dwang —> deze
organen zijn met gezag bekleed
Vroeger
• In de middeleeuwen was het gezag in de West-Europese landen een persoonlijk recht van de
vorst —> hij kon naar willekeur zijn gezag splitsen door een deel van zijn grondgebied te
verkopen of door zich er op andere wijze van te ontdoen
• Gezag was overdraagbaar, kon in een huwelijksgemeenschap worden ingebracht en was
meestal erfelijk
• Het huisrecht van de vorst bepaalde de regels rondom de erfopvolging
• Wat voor de vorst gold, gold ook voor de hoge ambtenaren —> ook hun gezag was met hun
grondgebied erfelijk en overdraagbaar
• De persoonlijke gezagsdragers beschermde hem tegen oorlog, kwaad volk, eventueel honger
en armoede —> heeft gezorgd voor de sociale zekerheid
• Met het opkomen van een klasse die de sociale bescherming van de gezagsdragers minder
nodig had, werd het rechtvaardigheid van het gezag als persoonlijk recht in twijfel getrokken
• Gezag werd gezien als attributie van een abstractie die ruimte liet voor de samenwerking
van velen bij de uitoefening ervan: de staat
• De vorst wordt orgaan en symbool van een staat
• De middeleeuwse vorst was de drager van de cultuur van het land
• Niet de middeleeuwse gemeenschap bleef basisvorm van de maatschappij, maar de enkeling
• Om in de maatschappij van vrij individuen het gezag te kunnen aanvaarden, noemt men als
volgt redenen: het onmisbare gezag bestaat alleen, omdat de individuen gezocht hebben naar
een vorm van samenwerking die met alle gemeenschappelijke kracht de persoon en het goed
van ieder lid verdedigt en beschermt en waardoor ieder zich weliswaar met alle anderen
verenigt, maar toch alleen maar zichzelf gehoorzaamt en even vrij blijft als tevoren
• Theorie van contrat social
• Aan de ene kant mag de staat geen rem vormen op de zelfontplooiing van de enkeling, maar
daar tegenover staat dat die zelfontplooiing aan de beperkingen onderhevig moet zijn, voor
zover zij anderen het bestaan naar eigen aard en aanleg zou bemoeilijken
Verdeling van de staatsmacht over verschillende organen
• Bij gemeenschappen die de omvang van de kleine dorpsgemeenschap te boven gaan, zal het
bestuur alleen maar kunnen worden gevoerd door een kleine kring van personen, die door de
mondige burgers daartoe aangewezen zijn
• Ambivalente verhouding van de burgers tot de staat: zij zijn aan de ene kant de soeverein, die
de bestuurders, de uitvoerders van zijn wil, mede aanwijst; zij zijn aan de andere kant
onderworpen aan het mede door henzelf ingestelde gezag
• Om het risico van de altijd dreigende dictatuur te ontgaan, heeft men een middel gevonden dat
redelijk goed heeft gewerkt: dat is de verdeling van het gezag over verschillende organen en dus
over verschillende mensen of groepen van mensen
• Doordat ieder orgaan slechts een deel van het gezag kan uitoefenen, heeft het de andere
organen nodig —> checks and balances
• Kenmerkend van Montesquieu is dat er drie organen in de staat bestaat:
• De koning / regering (uitvoerende macht)
ff
, • Het parlement (wetgevende macht)
• De rechterlijke macht (rechterlijke macht)
• Essentie:
• Dat de staatsmacht gespreid wordt over verschillende organen, die Ider een deel van die
macht uitoefenen en elkaar wederzijds controleren en in evenwicht houden
• Beide onderdelen van regeringstaal — uitvoering van wetten en de zelfstandige taak — worden
in de Grondwet ‘bestuur’ genoemd
• De drie belangrijkste organen volgens de trias leer opereren niet meer onafhankelijk van elkaar.
• De vaststelling van wetten is de taak van de regering en het parlement samen
• Het bestuur is de taak van de regering, maar de regering staat bij de uitoefening daarvan
onder voortdurende controle van het parlement
• De centrale overheid bestaat uit een samenstelsel van organen, die ieder slechts een deel van
de overheidstaak uitoefenen en die elkaar dus nodig hebben om te regeren
• Een andere taakverdeling van het gezag bestaat in een territoriale splitsing
• Men geeft niet een centrale overheid alle bestuursbevoegdheid, maar men verleent een deel
van die bevoegdheid aan regionale overheden
• Een andere methode is het verlenen van vrij vergaande bevoegdheden aan gemeentelijke en
provinciale organen, waarbij echter geen terreinen principieel zijn uitgesloten van centrale
bemoeienis
Democratische rechtsstaat
• Democratie: verwijst naar de permissie dat elke burger gelijkwaardig is en recht heeft op gelijke
invloed op het staatsbestuur
• Is niet denkbaar zonder vrije en geheime verkiezingen, met redelijke tussenpozen, van het
parlement
• Burgers hebben gelijkelijk het recht om de leden van de volksvertegenwoordiging te
kiezen en tot lid van de volksvertegenwoordiging gekozen te worden
• Er moet sprake zijn van openheid voor machtswisseling. Het moet duidelijk zijn dat niet altijd
dezelfde personen aan de macht kunnen blijven
• Het parlement dient een centrale rol te spelen in het staatsbestel —> betekent dat de
volksvertegenwoordiging een beslissende stem dient te hebben bij het vaststellen van
wetgeving
• Rechtsstaat: ziet op de bescherming van de burger tegen het staatsbestuur. Verwijst naar een
staat waarvan de organisatie erop is gericht dat burgers beschermd zijn tegen machtsmisbruik
door de staat zelf
• De staat erkent dat individuen en particuliere instellingen een staatsvrijer sfeer toekomt
• Optreden van het bestuur dat voor de burgers bezwarend is, dient te rusten op een
algemene regel die de bevoegdheid van het desbetre ende orgaan omschrijft —>
legaliteitsbeginsel
• De regels waarin de bevoegdheden van een staatsorgaan zijn omschreven, moeten zijn
vastgesteld door een ander orgaan
• Geschillen tussen de burger en de staat moeten worden beslist door een onafhankelijke en
onpartijdige rechter
• Democratische rechtsstaat: een staat met een bestuur dat zowel democratisch als rechtsstatelijk
is ingericht
• Beide aspecten van de rechtsstaat en de democratie komen hier naar voren
Grondregels van een democratisch-rechtsstatelijke staatsorganisatie
• Geen bevoegdheid zonder grondslag in wet of Grondwet
• Zonder voorafgaande autorisatie van de volksvertegenwoordiging kunnen dus geen
dwangmaatregelen door de overheid genomen worden
• Oftewel het legaliteitsbeginsel
• Niemand kan een bevoegdheid uitoefenen zonder verantwoording schuldig te zijn of zonder dat
die op die bevoegdheid controle bestaat
• Ook voor de uitoefening van een bevoegdheid binnen de wettelijke perken moet
verantwoording worden afgelegd
• Politieke verantwoordingsplicht van bestuurlijke organen tegenover
vertegenwoordigende organen (ministers moeten zicht verantwoorden tegenover het
parlement)
ff
, • Ambtenaren die bepaalde bevoegdheden hebben, zijn verantwoording verschuldigd aan
hun chefs
• Die chefs zijn op hun beurt weer verantwoordelijk voor de instructies die zij al of niet
aan de ondergeschikte ambtenaren hebben gegeven
• Ook zonder dat sprake is van een ambtelijke ondergeschiktheid kan het voorkomen dat
een bestuursorgaan wordt gecontroleerd door een ander orgaan
• Gezagdragers kunnen strafrechtelijk verantwoordelijk zijn voor hun daden
• De meeste besluiten van bestuursorganen zijn vatbaar voor beroep
• Wanneer er geen beroepsmogelijkheid aanwezig is, kan bij de burgerlijke rechter een
actie uit onrechtmatige daad tegen de overheid worden ingesteld
• Er is ook een controle van de rechter op zekere wetgevende organen
Hoofdstuk 2
Bronnen van het staatsrecht
• Grondwet
• Gewoonterechtelijke regels
• Organieke wetten en reglementen (tot uitvoering van de grondwettelijke opdracht om een
materie bij de wet te regelen)
• Wetten in formele zin
• Wetten in materiële zin
• Europese maatregelen en jurisprudentie
• Het staatsrecht omvat de rechtsregels, geschreven en ongeschreven, die samenstelling en
functionering van de organen van de staat, hun bevoegdheden en onderlinge verhoudingen
regelen, en het omgaat bepaalde fundamentele normen over de verhouding van de burgers tot
de overheid
Geschiedenis van de Grondwet
• Eerste Nederlandse staatsregeling was de Unie van Utrecht
• Het einde van de Republiek der Verenigde Nederlanden was tevens het begin van de Bataafse
Republiek
Betekenis van de Grondwet voor het staatsrecht
• In 1983 zag men buiten de grondwet om organen van de staat zich ontwikkelen en belangrijke
bevoegdheden ontstaan, waarvan de Grondwet niet repte
• Door de herziening van 1983 zijn de verschillen tussen het beeld dat de Grondwet van organen
van de staat. En hun bevoegdheden geeft, en het beeld dat de staatsrechtelijke werkelijkheid
aan de toeschouwer biedt, belangrijk verkleind
• Een aantal punten van grote betekenis is echter nu ook nog niet in de Grondwet behandeld
• Bijvoorbeeld de ministeriële verantwoordelijkheid van de koning —> is niet in de Grondwet
geregeld, maar in het ongeschreven recht
• Wanneer de minster zijn ontslag aanbiedt, moet de staatssecretaris dit ook doen
• De minister-president biedt ontslag van zijn kabinet aan, aan de koning, op de dag van de
verkiezingen
• De procedure van de kabinetsformatie is niet in de Grondwet geregeld, maar verloopt wel ten
dele volgens een vast stramien
• De Grondwet is op bepaalde, zeker niet de minst belangrijke punten onvolledig. —> Op die
punten bestaat echter wel een zekere staatsrechtelijke praktijk, die soms tot ongeschreven
constitutioneel recht wordt, soms niet of nog niet
• Grondwet wordt ook wel een ‘rigid constitution’ genoemd, dat wil zeggen een grondwet die
moeilijker te wijzigen is dan een gewone wet
• De Britse staatsregeling is grotendeels ongeschreven en in gewone wetten neergelegd en kan
dus door een gewone wet gewijzigd worden: men spreekt dan van een ‘ exible constitution’
Inhoud en systeem van de Grondwet
• Begint sinds 1983 met een hoofdstuk dat een opsomming bevat van de grondrechten, de
onvervreemdbare rechten van de mens en van de burger
• Achter de hoofdstukken van de Grondwet staan vier additionele artikelen
• Art. I —> uitgewerkt in art. 10 e.v
• Art. II —> uitgewerkt in art. B5 van de kieswet
• Art. IX
fl
, • Art. XIX
• Het is belangrijk te bese en dat als de grondwettelijke terminologie op een bepaald terrein
delegatie toestaat, dit niet betekent dat de lagere regelgever zelfstandig een regeling kan tre en
• Staat de Grondwet delegatie toe, dan is het aan de formele wetgever om uit te maken of, in
hoeverre en aan wie deze delegatie zal plaatsvinden
Ongeschreven staatsrecht
• Bijvoorbeeld de vertrouwensnorm : bepaalt dat een minister of een kabinet dat niet meer het
vertrouwen van het parlement blijkt te genieten, ontslag dient aan te bieden
• Men mag het bestaan van een regel van ongeschreven recht niet aannemen, als zij niet in de
staatsrechtelijke praktijk wordt toegepast
• Er is pas sprake van een ongeschreven regel als er naast de staatsrechtelijke praktijk ook een
rechtsovertuiging bij de betrokkene bestaat dat zij volgens die praktijk behoren te handelen
Staatsrechtelijke band met Aruba, Curaçao en Sint Maarten
• Vormt samen met Nederland het Koninkrijk der Nederlanden
• Verhouding wordt geregeld in het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden
• Voorziet in een eigensoortig federaal verband tussen de vier landen en is door de
aanvaarding een document van intern staatsrecht van het Koninkrijk geworden
ff ff
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller ambertijdhof. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.47. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
75619 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now