In deze samenvatting staat alles wat je moet weten om dit eerstejaars vak te halen! Per week kun je aan de hand van de inhoudsopgave de samengevatte hoorcolleges, literatuur (het boek Hoofdstukken grondrechten) en de arresten vinden. Ook staan alle werkgroepopgaven met antwoorden er in! Dankzij dez...
Week 1 Algemene begrippen & dragers van grondrechten
Mensenrechten/fundamentele rechten/grondrechten: rechten die wij allemaal hebben als
mensen en die ons vrijheden geven ten opzichte van de overheid, maar die ons ook in staat
stellen om een menswaardig bestaan te leiden en om ons te ontwikkelen (vrijheid van
meningsuiting/godsdienst/vereniging, recht op onderwijs/gezondheidszorg/sociale
zekerheid).
Onderscheid mensenrechten en grondrechten?
Mensenrechten zijn meer van oorsprong gekoppeld aan menselijke waardigheid, rechten
puur omdat je mens bent. Grondrechten voor regels die meer vastgelegd zijn in bepaalde
wetten. In dit vak geen onderscheid.
Belang grondrechten - nationaal:
•Belangrijk element van de rechtsstaat:
- Legaliteitsbeginsel —> overheid mag alleen ingrijpen volgens het recht. Tegen
willekeur en dat de overheid zelf ook moet houden aan het recht.
- Machtenscheiding —> uitvoerende, rechtsprekende en wetgevende macht.
Voorkomen te veel macht bij één terrein.
- Rechtsbescherming door onafhankelijke rechter —> overheid kan worden
gecontroleerd.
- Grondrechten —> laat zien waar de overheid niet aan mag komen.
- (Democratie, grondrechten eigenlijk ook nodig daarvoor maar beperkt de democratie
omdat de overheid soms actief moet optreden, een verplichting aan de overheid (bv
sociale grondrechten), terwijl het idee is als meerderheid alles kunnen besluiten).
^beperken de overheidsmacht.
•Belangrijk in democratie:
- Politieke grondrechten (vrijheid van meningsuiting, vereniging, kiesrecht, etc)
- Gelijkheid (non-discriminatie)
•Nu ook sociale thema’s: gezondheid, huisvesting
Democratie zorgt ervoor dat de overheid niet te machtig wordt ten opzichte van burgers, zij
worden beschermd tov de overheid.
Democratie legitimeert de overheidsmacht, daarom staan wij een deel van onze vrijheid af.
Belang grondrechten - internationaal:
•Element van internationale rechtsorde:
- Doelstelling Verenigde Naties (VN) (art. 1 Handvest) —> bescherming fundamentele
rechten en vrijheden van iedereen.
- Vastlegging in verdragen en verklaringen (Universele Verklaring van de Rechten van
de Mens, Verdrag voor de Rechten van het Kind, etc) en door vele landen
geratificeerd (dus partij bij deze verdragen)
- Internationaal toezicht en handhavingsmechanismen
- Jurisprudentie MRC (Mensenrechten Comité) en EHRM (op internationaal niveau
afspraken maken over wat normaal is hoe mensen te behandelen op territoriaal
niveau en hierop toezien)
1
,Belang grondrechten - EU:
In eerste instantie vooral economische samenwerking, niet per se beschermen
mensenrechten. Echter worden deze rechten wel steeds belangrijker (migratie, klimaat, etc).
•Toenemend belang in rechtsorde EU:
- Oorspronkelijke ‘vier vrijheden’: vrij verkeer van goederen, diensten, arbeid en
kapitaal.
- Fundamentele rechten steeds meer betekenis (vgl. ook art. 2 VEU); evt sancties bij
schending (art. 7 VEU).
- Inmiddels eigen Handvest van de grondrechten.
- Belangrijke arresten HvJ (databescherming, recht ‘om vergeten te worden’)
Belang grondrechten in praktijk:
Covid maatregelen en grondrechten:
•Recht op gezondheid
•Recht op leven
Maar inperking van:
•Vrijheid van beweging
•Vrijheid van betoging
•Vrijheid van godsdienst
•Recht op respect voor privéleven
•Recht op onderwijs
Grote belangenafweging ^
Twee grote problemen:
Covid maatregelen —> bevoegdheidsgrondslag overheid (overheid op alle niveaus). Bij
grondrechten mag je normaal gesproken alleen ingrijpen als de wet je daartoe bevoegd
verklaard. Dus, mag de overheid dit wel doen?
•Bv: gewone bestaande wetgeving: meldingsplicht infectieziekten in Wet Publieke
Gezondheid (Wpg) werd uitgebreid, Covid ging er ook onder vallen.
•Gebruik noodbevoegdheden burgemeester (Gemeentewet) - bv demonstraties.
•Tijdelijke wet maatregelen Covid (vanaf nov 2020) bv afstand houden, mondkapjesplicht in
winkels. Hoe tijdelijk is tijdelijk?
•Buitengewone omstandigheden - bepaalde bevoegdheden WBBBG (Wet Buitengewone
Bevoegdheden Burgerlijk Gezag) te gebruiken, voorbeeld avondklok (HR maart 2022) —>
vergaande maatregelen voor de openbare orde en veiligheid. Interpretatie, memorie van
toelichting, hoe was de wet ooit bedoeld? Wetgever heeft ervoor gekozen niet verder te
specificeren omdat niet alles te voorspellen valt. Dus gebruik van jurisprudentie.
Covid maatregelen - afwegingen:
Hoe maak je de belangenafweging als je bepaalde maatregelen wilt voorstellen?
•Maatregelen die beperken dienen proportioneel te zijn, kunnen ook verschillen.
•Welke belangen, hoe af te wegen?
- Voorkomen doden
- Beschermen capaciteit IC’s
- Draaiende houden economie
- Belang persoonlijke vrijheden
- Gevolgen op langere termijn
2
,•Welke maatregelen te kiezen?
- Verboden of adviezen
- Scholen dicht of avondklok (vgl. HR maart 2022)
Covid maatregelen - grenzen:
•Mondkapjesplicht in winkels niet baseren op noodbevoegdheid art. 176 Gemw (want Covid
was geen noodtoestand volgens de overheid); vervolgens specifieke wettelijke basis in
tijdelijke wet Covid.
•Regels omtrent aantal thuis te ontvangen bezoekers bleven adviezen; belang persoonlijke
levenssfeer (en ook probleem handhaafbaarheid).
Relativering grondrechten of juist grote betekenis?
Algemene leerstukken:
•Geschiedenis en achtergrond
•Grondrechtdrager: gevangene (minder rechten), buitenlander (vakantieganger geen recht
op huisvesting of kiesrecht), vereniging, bedrijf, foetus, overheid. Alle mensen hebben
mensenrechten, echter hebben niet alle mensen dezelfde rechten (bv geen kiesrecht onder
18).
•Rechtsbescherming (waar terecht om rechten te kunnen afdwingen of na schending
rechten?): NL-rechter, EHRM, HvJEU, internationale organen.
•Reikwijdte —> is het recht van toepassing? Recht op privacy, wat is dat en waar begint
het? Valt mijn gedraging onder de bescherming van dat recht en de maatregel die de
overheid neemt daaronder?
•Beperkingsmogelijkheden in EVRM
•Beperkingsmogelijkheden in Grondwet
•Positieve verplichtingen (overheid zich onthouden maar soms dit faciliteren).
•Horizontale werking (burgers onderling of private instellingen)
•Samenloop en botsing (van bv recht op privacy en recht op vrijheid van meningsuiting)
•Verhouding tussen bescherming in verschillende rechtsordes (VN-RvE-EU-Nat)
•Taakverdeling wetgever/rechter, belang sociale grondrechten
Kritiek op mensenrechten:
•Natuurrecht/menselijke waardigheid/universaliteit bestaat niet:
- ‘Natural rights’ bij Locke; uiteindelijk van god gegeven; ‘natuurtoestand’
vooringenomen projectie.
- Westerse liberale ‘uitvinding’. Veel andere landen hebben hier andere ideeën over.
- Mens is niet meer dan een laf roofdier, een volgzaam kuddedier, een zak vol
chemische reacties.
•Reactie:
- Menselijke waardigheid: normatief idee, een streven. Wel belangrijk als basis voor
het ontwikkelen van die rechten.
- In elk geval enige overeenstemming over negatie (ontkenning) menselijke
waardigheid (slavernij, marteling, etc).
- UVRM/IVBPR/IVESCR (economische sociale en culturele rechten) wereldwijd
geratificeerd. Dus niet alleen maar westerse ontwikkeling. Echter niet allemaal op
dezelfde manier implementeren. Het idee van mensenrechten wordt best wel
universeel gedeeld.
3
, •Overtrokken individualisme:
- Individu is abstractie, is niet autonoom. Niet alleen maar in je eentje mensenrechten
hebben, maakt deel uit van gemeenschappen.
- Gemeenschap(pen) en cultuur wezenlijk voor waarden en persoonlijke ontwikkeling.
- Plichten/deugden belangrijker dan rechten.
- Verschilt per samenleving.
•Reactie:
- Ook vrijheden voor (vrij gevormde) groepen (bv recht op vereniging of godsdienst
gemeenschap)
- Vrijheid en verantwoordelijkheid (bv bij vrijheid van meningsuiting, niet alles mogen
zeggen)
- Vrijheden juist extra van belang voor afwijkende individuen/opvattingen.
Gelijke behandeling: iedereen heeft gelijke kansen. Aanpassingen (dus soms ongelijke
behandelingen) voor mensen met bv beperkingen om juist hun rechten te beschermen.
•Algemeen belang hoort voor te gaan:
- Raison d’État gaat uiteindelijk voor - bv tijdens noodtoestand (Hobbes)
- Grootste geluk van het grootste aantal hoort altijd voor te gaan - grondrechten zijn
‘nonsense upon stilts’ (Bentham)
•Reactie:
- Ook ‘notstandsfeste’ (zelfs in een noodtoestand wordt er niet van die grondrechten
afgeweken, wel bv uitstellen verkiezingen na natuurramp, of tijdelijk school sluiten,
maar niet geheel verkiezingen of onderwijs afschaffen, enkel opschorten)
grondrechten.
- Noodtoestand in beginsel tijdelijk.
- Ook Bentham veronderstelt juist gelijkheid en vrijheid.
•Ondermijnen democratische rechtsstaat:
- Beslissingen internationale rechters kunnen in strijd zijn met nationale vormgeving
democratie en rechtsstaat.
- Geen democratische checks zoals bij uitspraak rechter ogv nationale wet en
Grondwet.
•Reactie:
- Met name internationale verdragen zijn slechts minimumnormen en relatief vaag.
- Garantie tegen afglijden: je kan pas naar de internationale toezichthouder als je alle
nationale instanties hebt gehad. Dus eerst proberen op te lossen op nationaal
niveau.
•Teveel, te ruim:
- Steeds meer grondrechten en reikwijdte steeds ruimer.
- Bijna altijd grondrecht(en) in het geding —> verwatering bescherming.
- Steeds vaker ook ‘botsing’ —> grondrechtelijke belangen gewoon tegen elkaar
wegstrepen?
•Reactie:
- Idee kernwaarden, kernrechten (waar ligt de grens?)
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller soofssamenvattingen. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $8.95. You're not tied to anything after your purchase.
