Samenvatting Module 2
Versie: 2024-2025
Iwan Wiering RV
www.wijnlerendrinken.nl
, Iwan Wiering RV, Samenvatting Module 2 Wijnacademie, 2024-2025
Hoofdstuk 21: Italië
Wijngaarden: 37-47°NB
Wijngaardareaal: 719.000 ha (2020) (nr. 4 van de wereld, maar grootste producent)
Soorten wijn: 57% wit, 43% rood/rosé. (70% geëxporteerd)
Snoeitechnieken: Cordon spur, alberello, pergola, Guyot
Kwaliteitswijn vooral van 2 bodemtypen:
• Vulkanische bodems (minerale toets): Sicilië, Campanië, Castelli Romani, Soave.
• Kalkhoudende bodems: Piëmonte, Friuli, Toscane, Salento.
Woorden voor ‘heuvel(s)’: colle (colli), collina (colline): op hellingen of relatief hoog.
Apennijnen: marmer, zandsteen, kalksteen. Oostkant pH 7-9, westkant 4,5-6,5. Geven beschutting
tegen grillige westenwind: klimaat oosten milder en gelijkmatiger: kleinere oogstverschillen tussen
jaren.
Italië rijk aan vulkanen, bekendste: Vulture, Vesuvius, Stromboli, Etna. Regelmatig aardbevingen
door beweging platen. Hoogste punt: Mont Blanc de Courmayeur (4748 m). 7600 km kustlijn.
5 klimaatzones Dr. Renato Ratti: kenmerken wijngaard bepalend: bodem, hellingshoek,
watertoevoer, zonexpositie, hoogte, luchtvochtigheid.
• Klimaatzone 1: noorden (vini pedemontani: Rondom uitgestrekte Povlakte, omsloten door
bergketens. Alpen en Dolomieten: bescherming tegen koude noordenwind. Apennijnen in
zuiden.
Oosten: opening naar Adriatische Zee: warme lucht vanuit zuidoosten geeft zachte winters.
Koeler dan andere delen Italië. Westelijk deel zure bodems: druiven meer zuren dan suikers.
Valle d’Aosta, Piëmonte, Lombardije, Trentino-Alto Adige, Veneto, Friuli-Venezia Giulia.
• Klimaatzone 2: centrale deel (vini centrali): Povlakte vruchtbaar, minder zuur dan Piëmonte
of Toscane. Invloed Adriatische Zee. Lichte wijnen met matig alcohol. Emilia-Romagna: vanaf
rivier Po tot voorbij Bologna.
• Klimaatzone 3: westen (vini terrenici): Glooiend landschap langs kust Tyrreense Zee.
Zuidwesthellingen. Oostgrens: Apennijnen. Bodem minder zuur (behalve Toscane) en rijk aan
organisch materiaal. Wijnen evenwichtig met rijpingspotentieel. Warmte en zon: (ruim)
voldoende alcohol. Verkoeling zee: zuren en spanning. Ligurië, Toscane, Umbrië, Latium,
Campanië, Basilicata, Calabrië.
• Klimaatzone 4: oosten (vini adriatici): Warm en droog, invloed Adriatische Zee. Apennijnen
beschutten tegen westenwind en westelijke klimaatinvloed. Oostelijke hellingen. Bodem niet
zuur. Kuststrook rijk aan organisch materiaal. Doordrinkbaarheid verbeterd door moderne
technieken en inzichten. Marken, Abruzzen, Molise, Apulië.
• Klimaatzone 5: eilanden (vini mediterranei): Veel zon en warmte: hoog alcohol, rijke kleur,
forse structuur. Meer elegantie door verbeterde vinificatiemethoden en koelere
hooggelegen wijngaarden. Sicilië (bergachtig) en Sardinië (vruchtbare centrale vlakten).
Jaren 1990: internationale (Franse) rassen populair. Nu focus op authentieke eigen variëteiten.
Veel goede Italiaanse wijnen te herkennen aan frisse zuren en bittertje in afdronk.
2
, Iwan Wiering RV, Samenvatting Module 2 Wijnacademie, 2024-2025
Witte rassen:
Malvasia: Naam gebruikt voor meerdere rassen (in Italië al 15). Meeste wit met diepe gouden kleur
(soms licht rood, afhankelijk van type). Verbastering van Monemvasia (Griekse havenstad). Ook
verbasterd tot malmsey (type madera).
Moscato (muscat): In Italië 7 soorten, meest en best: moscato bianco (muscat blanc à petits grains),
basis Moscato d’Asti. Pantelleria DOC (Sicilië) muscat d’Alexandrie (zibibbo).
Trebbiano Toscano (ugni blanc): (cognac). Een van oudste en meest aangeplante witte rassen ter
wereld. Woord afgeleid van ‘trebula’ (huis/boerderij). Heet in Portugal thalia of tália en in Umbrië
procanico. Druiven goud- of amberkleurig. Hoge opbrengst. Loopt laat uit, rijpt relatief laat. Soms
onrijp geplukt voor behoud hoge zuurgraad. Droog, fris, licht, karakterloos. N.B.: geen overeenkomst
met trebbiano di Soave (verdicchio), trebbiano giallo, trebbiano spoletino, trebbiano d’Abruzzo.
Vernaccia: Zeg: vernatsja. Naam voor verschillende rassen: blauwe vernaccia di Pergola (= aleatico)
Zuid-Italië, witte vernaccia di Oristano Sardinië. Ras in principe wit. Blauwe variant: vernaccia nera.
Bekendst: witte Vernaccia di San Gimignano DOCG ( flor, solera) Toscane.
Druivenras wit Beschrijving Aroma’s Te vinden in
Albana Niet heel aromatisch. Geschikt voor Peer, steenfruit, Voornamelijk Romagna
indroging (zoete wijn). Veel tannine citrus, vijg, gele Albana di Romagna DOCG (in 1987 1e
in schil en pit: rood karakter en bloemen, kruiden, witte DOCG)
bewaarpotentieel honing
Arneis Lage zuurgraad, droog, RVS, jong Tropische vruchten, Roero en Lange in Piëmonte
(nebbiolo bianco, drinken. Gematigde aroma’s, subtiel. meloen, peer, hooi, Roero Arneis DOCG
barolo bianco, maar Laag rendement, rijpt vroeg. citrus, munt,
niet verwant) amandel, anijs
Catarratto Laag tot gemiddeld zuur. Soms hoog Citrus, witte perzik, Voornamelijk Sicilië
alcohol. RVS, fruitig nectarine, floraal Voor Marsala, nu ook droog wit
Coda di Volpe Vrij veel kleur, zachte aroma’s, lage Campanië
zuurgraad
Cortese Zacht, delicaat, fris, soms complex. Limoen, citrus, Piëmonte
Houtrijping vaak geen succes bloemen, honing Gavi DOCG
Erbaluce Fris, stil, mousserend, droog, zoet Caluso Passito (zoet)
Falanghina Hoge zuurgraad. Gematigd Floraal, perzik, Rond Napels in Campanië
2 varianten: aromatisch. Rijpt laat, veel zon nodig. abrikoos Falanghina beneventana: Benevento
Beneventana, flegrea Voor kwaliteit: rendement laag Beneventana: floraler DOC
houden. Flegrea: Falanghina flegrea: Falanghina del
aromatischer, Sannio, Campi Flegrei
tropisch fruit
Fiano Gemiddelde zuurgraad Fruitig, perzik, peer, Campanië (een van beste en
Meestal RVS appel, floraal veelzijdigste Campanië). Fiano di
Avellino DOCG
Garganega Hoge zuurgraad, delicaat. Krachtige aroma’s Verona en Vicenza
Klemtoon op 2e a Laatrijpend, door dikke schil geschikt citrus, bloemen,
voor appassimento. Stil, mousserend, amandel, jasmijn Basis van Soave
droog, zoet
Glera Laatrijpend, licht, fris, hoge Citrus, appel, peer, Veneto
Historische naam sinds zuurgraad, relatief weinig suikers. wit fruit Naam prosecco uitsluitend gebruikt bij
2009 weer terug Geschikt voor mousserend. Goed DOC- EN DOCG-status
bestand tegen kou/regen
Greco bianco Passito-stijl Calabrië
(Pecorello bianco)
Greco di Tufo (greco) Krachtig, kruidig, flinke zuurgraad, Citrus, bloesem, Campanië
(Asprinio) prima bewaarpotentieel. Gedijt goed kruiden, peer Naam greco in Zuid-Italië gebruikt voor
op vulkanische, tufstenen bodems Soms roze gloed (net meerdere rassen: verwarring
rond Tufo. als pinot grigio)
Passerina (Trebbiano di Frisse zuurgraad Appel, peer, rijpe Marche
Teramo, cacciadebiti, Stil, spumante, passito citrus, tropisch fruit Offida Passerina DOCG, Controguerra
uva d’oro, pagadebito, Passerina DOC, Falerio DOC
scacciadebito,)
3
, Iwan Wiering RV, Samenvatting Module 2 Wijnacademie, 2024-2025
Pecorino Hoge zuurgraad . Hoog suiker (dus Appel, peer, salie, Abruzzo en Marche
hoog alcohol) munt, tijm, bloemen Offida Pecorino DOCG
Trebbiano Toscano Fris, licht, enigszins karakterloos Peer, appel, citrus Wereldwijd
(Ugni blanc) Gematigd hoge zuurgraad
Verdicchio Fris, knisperend, stevige zuurgraad, Citrus, witte perzik, Marche, Lombardia, Veneto
(identiek aan Trebbiano amandelbittertje afdronk. Lichtgeel grapefruit, munt, Een van de belangrijkste witte rassen
di Soave, trebbiano di met groene nuances (verde = groen) fruitboeket van Italië
Lugana, turbiana, dan Mousserend, stil, zoet, fris, wel/geen Onderscheid: verdicchio bianco,
zeker 5.000 ha) hout, complex. verdicchio verde, verdicchio giallo,
verdicchio vero.
Vermentino Flinke zuurgraad, aromatisch Limoen, grapefruit, Vooral in Liguria (heet pigato), rond
(Rolle, pigato, favorita) Bittertje appel, amandel, Alba in Piëmonte (heet favorita),
mango, bloemen Toscane, Sardinië.
Blauwe rassen:
Bijna allemaal laatrijpend. Uitzondering: dolcetto.
Barbera: Helft aanplant Piëmonte. Rijpt relatief laat (2 weken na dolcetto). Later oogsten:
aangenamere, zachtere zuren. Aanzienlijk rendement zonder verlies kwaliteit. Wijnen licht (RVS) tot
complex (barriques). Zuurstof bij vinificatie kan geen kwaad, want: neiging tot reductie.
Doordrinkbaar, vriendelijk geprijsd.
N.B.: barbera del Sannio (Campanië) en barbera sarda (Sardinië) niet verwant.
Corvina: Beste: vulkanische of alluviale bodem, steile helling. Stok goed bestand tegen kou. Bloei
relatief laat, maar rijping vrij snel. Pergola want gevoelig voor direct zonlicht. Trossen compact en
dikke schil (redelijke weerstand tegen rot, geschikt voor appassimento).
Corvinone: Letterlijk: grote corvina. Fruit aan eerste knoppen (in tegenstelling tot corvina): moderne
snoeivormen en machinaal oogsten mogelijk. Diepere kleur, meer suikers en tannine. Strenge snoei
vereist. Grote, lange trossen zeer geschikt voor appassimento.
Dolcetto: Vroegrijpend (2 weken eerder dan barbera, maand eerder dan nebbiolo), daarom koelere
plekken (hoog op helling) geen probleem (beste plekken vaak nebbiolo). Lastige druif: onstuimige
groei, onregelmatige rijping, vaak rot. In kelder lastig fruit te behouden en tannine te temmen
(Slavoons eiken). Zelden blend.
Lambrusco: Meer dan 60 verschillende variëteiten: lokale synoniemen als abrostino, abrostolo dolce,
colore, colorino di Lucca, colorino di Valdarno, jomarello, raverusto. Emilia-Romagna (rond Modena).
Meest voorkomend: Lambrusco di Grasparossa di Castelvetro, Lambrusco Salamino di Sante Croce,
Lambrusco Maestri, Lambrusco di Sorbara. Deze laatste: lage opbrengst, goede wijnen.
Nebbiolo: (5500 ha, waarvan 80% in Piëmonte). Dikke (maar lichtgekleurde) schil beschermt tegen te
felle zon. Lang groeiseizoen. Best op zuidelijke hellingen tot 350 m. Knopzetting vroeg (10 dagen
eerder dan barbera), daarom vaak schade door (nacht)vorst en hagel. Rijpt laat (midden tot eind
oktober, 2-4 weken later dan barbera), daarom kwetsbaar voor slecht herfstweer. Groeit uitbundig:
beperking opbrengst voorwaarde voor kwaliteit. Opbrengst tegenwoordig relatief laag: 35-40 hl/ha.
Druiven hoog suiker, hoog zuur, krachtige tannine: gisting en lagering op hout. Finesse en
complexiteit soms verloren door overmatig hout. Heet ook: spanna (Piëmonte),
picutener/picotendro (Aostadal), chiavennasca (Lombardije). In Lombardije Valtellina belangrijkste
herkomstgebied. Totaal zo’n 40 soorten in 3 hoofdsoorten: lampia, micht, bolla. NB: ras nebbiolo
rosé (andere variëteit): lichtere kleur, lagere zuurgraad, floraal karakter, rond Sondrio en Valtellina.
Primitivo: Primitivo uit Puglia genetisch identiek aan zinfandel uit Californië. Dezelfde moederdruif:
Kroatische tribidag of crljenak kaštelanski. Onregelmatige rijping: minder rijpe druiven zorgen voor
frisheid.
Rondinella: Veel in Veneto. Dankt naam aan (paars)zwarte kleur bessen, die lijkt op zwarte kleur
zwaluw ‘rondine’. Fruit constante kwaliteit, goede kleurintensiteit, voldoende complexiteit,
productief, bestand tegen ziekten. Rustiek, stevige tannine. Geeft kenmerkend kersenaroma aan
Recioto en Amarone. Suikergehalte niet hoog, maar gecompenseerd tijdens drogen druiven.
4
