Dit samenvattend werk is gebaseerd op het boek ‘Klassieke sociologen en hun erfenis’, geschreven door Walter Weyns die het vak ‘Klassieke Sociologische Theorie (KST)’ doceert aan de Universiteit Antwerpen. Bonus: op het einde van het document staan examenvragen
Dit samenvattend werk is gebaseerd op het boek ‘Klassieke sociologen en hun erfenis’, geschreven
door Walter Weyns die het vak ‘Klassieke Sociologische Theorie (KST)’ doceert aan de Universiteit
Antwerpen.
,
, Inhoud
Hoofdstuk 1: Saint-Simon en Comte - Sociologie als een positieve wetenschap ................................... 1
De natuurwetenschappen als voorbeeld ............................................................................................ 1
Giambattista Vico en de Nuova Scienza .............................................................................................. 1
Comtes megalomanie.......................................................................................................................... 1
De buitenissige levenswandel der positivisten ................................................................................... 1
Saint-Simon (S-S) ..................................................................................................................................... 3
Saint-simon, de Karel de Grote van de wetenschap ........................................................................... 3
Waanzin als eretitel – de ontdekking van ‘le principe organisateur’ .................................................. 3
Travail sur la gravitation universelle (1813) ........................................................................................ 3
L’ organisateur (1819) ......................................................................................................................... 4
Politiek als wetenschap van productie ................................................................................................ 4
Le parabole: gedachtenexperiment uitgewerkt in L’Organisateur ..................................................... 4
Arbeid & liefde .................................................................................................................................... 5
Tout par l’industrie, tout pour elle ...................................................................................................... 5
Saint-Simonisten.................................................................................................................................. 5
Saint-Simon tussen zelfmedelijden & zelfoverschatting ..................................................................... 6
Sv: S-S’s werken ................................................................................................................................... 6
August Comte: in het spoor van Saint-Simon ......................................................................................... 7
Het positieve ....................................................................................................................................... 7
Het reële versus de verbeelding .......................................................................................................... 8
Nut versus ledigheid – soorten kennis ................................................................................................ 8
Zekerheid versus twijfel ...................................................................................................................... 9
Comtes sciëntocratie en repressieve tolerantie ............................................................................... 10
De impasse van het logisch positivisme ............................................................................................ 11
Positivisme als geestelijke macht ...................................................................................................... 11
Tweevoudige leiding van de samenleving ......................................................................................... 12
Breuk tussen Saint-Simon en Comte: mini-investituurstrijd ............................................................ 12
Wet der drie stadia ............................................................................................................................ 13
Positief versus negatief: voorbij kritiek, gewetensvrijheid en democratie ....................................... 13
Conclusie – de gerealiseerde technocratie ....................................................................................... 14
Hoofdstuk2: Kennis als strijd, strijd als kennis – De wereld volgens Karl Marx .................................... 16
Marx als wereldhistorische figuur (1818-1883) ................................................................................ 16
Hoe Marx interpreteren? .................................................................................................................. 16
, Een biografische schets ..................................................................................................................... 16
Burgerlijke afkomst – de verlichting thuis ..................................................................................... 16
Invloed van judaïsme – de joodse geschiedenisopvatting ............................................................ 16
Marx en de literatuur ........................................................................................................................ 17
Evolutie van Marx’ denken ................................................................................................................ 17
Belijdenisbrief aan zijn vader – breuk met het idealisme ............................................................. 17
Hegels dialectisch systeem op z’n kop .......................................................................................... 17
Journalist ....................................................................................................................................... 18
Parijse tijd – ontdekking van het proletariaat – wapen van de kritiek ......................................... 18
Friedrich Engels en de ‘echte economie’ .......................................................................................... 18
Brussel – ‘Democratische dictator’ – Het Communistische Manifest ............................................... 19
Het communistisch manifest ............................................................................................................. 19
Wetenschappelijk socialisme – ontwikkelingswetten – historisch materialisme:
productiekrachten/productieverhoudingen ..................................................................................... 20
Onderbouw-bovenbouw metafoor van de maatschappij ................................................................. 21
1848 – revolutie, of toch bijna – revolutionaire strategie ................................................................ 22
Armoede, ‘emigratiedrek’ en journalistiek in London ...................................................................... 22
Continuïteit in Marx’ werk – ontdekking van de Frühschriften – Althusser – Das Kapital lezen I .... 23
Citaten als commentaar – Marx en Dante in de hel – Das Kapital lezen II ....................................... 24
Zur Kritik der Politischen Oekonomie – Lasalle – Eerste Internationale ........................................... 25
Het kapitaal is als een vampier.......................................................................................................... 26
De waar – gebruikswaarde en ruilwaarde ........................................................................................ 26
Het fetisjkarakter van de waar .......................................................................................................... 27
Geld ................................................................................................................................................... 28
De algemene formule van het kapitaal – geld als doel – beweeglijkheid van het kapitaal – kapitaal
als God ............................................................................................................................................... 29
Arbeid als waar – uitbuiting .............................................................................................................. 30
Kapitaalaccumulatie voert het kapitalisme ten top en… naar de afgrond........................................ 30
Das Kapital: tussen ‘wet’ en ‘hoop’ ................................................................................................... 31
Marxistische en ‘burgerlijke’ economie: een dovemansgesprek ...................................................... 31
Een kritische appreciatie ................................................................................................................... 32
Hoofdstuk 3: De sociologisch verbeelding van Emile Durkheim (1858-1917) .................................... 34
Durkheim en de erkenning van de sociologie als wetenschap ......................................................... 34
Durkheim, Tarde, Le Bon, Worms: Wil de ware socioloog opstaan? ................................................ 34
Kleine excursus over ‘grote mannen’ – over het nut van klassieke auteurs lezen ........................... 35
,Het sociale milieu van Durkheim – de twee gezichten van de maatschappij ................................... 35
Durkheim als ‘normalien’ – de mens als homo duplex – individu VS maatschappij ......................... 36
Frankrijk – het individualisme – kritiek op het contractdenken – naweeën van de revolutie.......... 37
Dreyfus-affaire – aansluiting en kritiek op Rousseau – individualisme als bindmiddel – ‘cultus van
het individu’....................................................................................................................................... 38
Me, my selfie and I ............................................................................................................................ 40
Wilhelm Wundt en de experimentele psychologie ........................................................................... 40
De la division du travail social – de notie arbeidsdeling ................................................................... 41
De la division du travail social – het ‘conscience collective’ en het internet .................................... 41
Het segment- de Irokezen – individuen zonder individualiteit – mechanische solidariteit –
repressief recht ................................................................................................................................. 42
Organische solidariteit – Durkheims organicisme – restitutief recht – waarde van het individu ..... 43
Anomie .............................................................................................................................................. 44
Kritiek op economisering – pleidooi voor corporaties – het ‘middenveld’ ....................................... 44
Waar komt arbeidsdeling vandaan? ................................................................................................. 45
De betekenis van La division du travail social ................................................................................... 46
Montesquieu – ‘sociologie van het sociale’ versus ‘sociologie van dingen’ ..................................... 47
Eerste regel: sociale feiten als dingen beschouwen – Weber versus Durkheim............................... 48
Kenmerken van ‘le fait social’............................................................................................................ 49
Op zoek naar sociale feiten ............................................................................................................... 49
Omgangstaal: obstakel of toegangspoort? ....................................................................................... 50
Waarom recht en statistiek belangrijk zijn........................................................................................ 50
Recht.............................................................................................................................................. 50
Statistiek ........................................................................................................................................ 51
Wetenschappen en grensgeschillen – ‘bestaat’ de collectiviteit? .................................................... 51
Sociologisch verklaren: causaal en functioneel ................................................................................. 52
De causale verklaring ........................................................................................................................ 52
Causale en functionele verklaring ..................................................................................................... 53
Het normale en het pathologische – Durkheim meets Darwin......................................................... 53
Het geval Socrates – nood aan vernieuwing – de normaliteit van misdaad ..................................... 54
Le suicide ........................................................................................................................................... 54
Le suicide als schoolvoorbeeld van sociologisch onderzoek ......................................................... 54
Egoïstische zelfdoding – te weinig sociale integratie .................................................................... 55
Altruïstische zelfdoding – te veel sociale integratie ...................................................................... 55
Anomische zelfmoord – te weinig regulering ............................................................................... 55
, Fatalistische zelfmoord – te veel regulering ................................................................................. 56
Les formes élémentaires de la vie religieuse – niets buiten de maatschappij .................................. 56
Wetenschap versus religie – de realiteit van het geloof ................................................................... 57
Het profane en het sacrale ................................................................................................................ 57
Oorsprong van religie – sociale effervescence .................................................................................. 58
Totemisme ......................................................................................................................................... 58
Denkcategorieën ............................................................................................................................... 59
Het totemisme en de samenleving van de toekomst ....................................................................... 59
Hoofdstuk 4: Het tragisch verstehen van Max Weber .......................................................................... 60
Weber als mensentype ..................................................................................................................... 60
Wetenschap als beroep - Webers mensbeeld .................................................................................. 60
Kritiek op ‘objectiviteit’ ..................................................................................................................... 61
Cultuur vergt interpretatie: een knipoog naar Gilbert Ryle .............................................................. 62
De wereld als een ‘stand van zaken’ vs de wereld als een ‘stand van waarden’ - Heinrich Rickert . 62
Hermeneutiek: met Schleiermacher in het spoor van Hermes ......................................................... 63
Verstehen: het leven volgens Dilthey................................................................................................ 64
Het begrip ‘ideaaltype’ – een eerste kennismaking .......................................................................... 65
Ideaaltype en statistiek - geen goede vrienden ................................................................................ 65
Ideaaltype – een andere kennismaking (Hierbij ook de stappen bij het gebruik van ideaaltypes) .. 65
Het misverstand genaamd ‘waardevrijheid’ ..................................................................................... 66
Is het ideaaltype een utopie? ............................................................................................................ 67
Ideaaltype- een catechismus van mogelijk misverstanden............................................................... 67
Naar een ideaaltype van het ideaaltype. .......................................................................................... 67
Een voorbeeld: de gotiek................................................................................................................... 68
De les van de neogotiek – de beperking van de ideaaltypische methode ........................................ 69
Andere beperkingen van de ideaaltypische methode ...................................................................... 69
Rationalistisch karakter van ideaaltypes – de vier basistypes van handelen.................................... 69
De ladder van rationaliteit ................................................................................................................ 70
De wetenschappelijke bruikbaarheid van de vier handelingstypes .................................................. 71
Verstehen voor gevorderde beginners: ‘direct begrijpen’ versus ‘erklärend verstehen’ – oorzaak
versus motief – wetmatigheden als ‘kansen’ .................................................................................... 72
Bestaan collectiviteiten? Over structuren, individuen en kansen .................................................... 72
Sociaal handelen................................................................................................................................ 73
Weber als de ‘atoomfysicus van de sociologie’................................................................................. 74
, Klein en groot: in het spoor van Webers rationaliseringstheorieën ................................................. 74
De protestantse ethiek – de Weberthese is niet van Weber ............................................................ 74
Weber en Marx.................................................................................................................................. 75
De protestantse ethiek als een schilderijententoonstelling ............................................................. 75
Benjamin Franklin en de geest van het kapitalisme (1) ................................................................ 76
Luther en de uitvinding van ‘het beroep’ (2) ................................................................................ 76
Calvijn: angst voor het hiernamaals – arbeid als uitkomst (3) ...................................................... 77
Baxter – kapitaalvorming door ascetische spaardwang (4) .......................................................... 78
John Wesley: geld verdienen als verweermiddel tegen… geldzucht (5) ....................................... 78
Wij moeten beroepsmens zijn… ........................................................................................................ 79
Het tragisch verstehen van Weber .................................................................................................... 79
Hoofdstuk 5: Het sociale als het nieuwe – Het optimisme van G.H. Mead (1863-1931)...................... 81
Mead als lesgever en schrijver .......................................................................................................... 81
Filosoof van het nieuwe .................................................................................................................... 81
De tijd als het nu................................................................................................................................ 82
Socialiteit – het nieuwe is het sociale ............................................................................................... 83
Sociaal behaviorisme – de act ........................................................................................................... 84
De sociale act..................................................................................................................................... 84
Gebarencommunicatie ...................................................................................................................... 84
Symbolische communicatie – vocal gestures .................................................................................... 85
Kleine excursus over internalisatie en de ontdekking van spiegelcellen .......................................... 85
Denken als innerlijke conversatie...................................................................................................... 86
Van ‘omgeving’ naar ‘meerduidige wereld’ – de ‘objectieve wereld’ – praten met dingen............. 86
Zelfbewustzijn ................................................................................................................................... 87
‘I’ & ‘Me’ – socialiteit en temporaliteit van de persoonlijkheid ........................................................ 88
De sociale wereld – ‘play’ en ‘game’ – de ander ............................................................................... 88
Generalized other – de wereldwijde ‘universe of discourse’ ............................................................ 89
Extra....................................................................................................................................................... 90
Basisideeën van symbolisch interactionisme .................................................................................... 90
Samenleving als “samenhandeling” .................................................................................................. 90
Methodologie en theorie .................................................................................................................. 90
Empirisch onderzoek ..................................................................................................................... 90
Theorie........................................................................................................................................... 90
Examenvragen ....................................................................................................................................... 91
,Hoofdstuk 1: Saint-Simon en Comte - Sociologie als een
positieve wetenschap
De natuurwetenschappen als voorbeeld
• Newton: kan wetmatigheden vastleggen, op wiskundige manier zekerheden uiten
=> Physique social van Comte
• Darwin: evolutie theorie, niet wiskundig, niet voorspellen wel verklaren => sociobiologen
Giambattista Vico en de Nuova Scienza
“sociale werkelijkheid is gemaakt door mensen > beter te verstaan dan natuurkundige fenomenen”
Natuurkunde = vaststellen, niet begrijpen
Giambattista is een tijdgenoot van Newton, pleitbezorger van de humane wetenschappen
Alleen wat we zelf schapen kunnen we écht begrijpen
Sociologie als Nuovo Scienza zal de natuurwetenschap overschaduwen. (toch een impliciete
verwijzing naar oude wetenschap: de natuurkunde)
De link met de natuurwetenschappen probeert men te doen vervagen.
TOCH kan niemand ontsnappen aan de link met de natuurwetenschap, zelfs Weber me z’n Verstehen
niet.
→ Alleen Comte niet onder de indruk van de natuurwetenschap
= vader van de sociologie (of toch voor de positivistische sociologie)
Comtes megalomanie
Ambitieus:
Reorganisatie van alle wetenschappen onder supervisie van sociologie . Kan alleen sociologie zijn
want is de enige die de hele mensheid als onderwerp van studie heeft.
Sociologie = overkoepelende, synthetische wetenschap die alle positieve kennis in zich opneemt en
ordent.
Oorzaak: bewondering middeleeuwse maatschappij: samenhang, duidelijkheid, orde,
eensgezindheid. MAAR niet gebaseerd op feiten > hier komt sociologie, wél gebaseerd op feiten.
• sociologie omvat alles wat er te weten is over de ontwikkeling van de mens.
=> ook de kennis die verworven is & de manier waarop ze verworven is geweest.
Voordien: taak van religie & metafysica → zochten naar samenhang, orde en overzicht
Waren deel van de kinder- & pubertijd van de mensheid
Sociologie = de erfgenaam van religie & metafysica.
Cultus van de mensheid met hemzelf als hogepriester, vieren van het positieve tijdperk . Handelen is
vanaf nu toegepaste wetenschap.
De buitenissige levenswandel der positivisten
Grondleggers positivisme = megalomanen: positivistische machtsverhouding tot de wereld
1
, De positivisten waren vaak extreme persoonlijkheden, prometheïsche1 figuren
→ grootheids- en almacht waanzin
Doel: de wereld veroveren en herinrichten
→ wetenschappelijk totalitarisme: mensen en dingen te pakken willen krijgen, hen op een juiste
plaats zet en optimaal laat functioneren.
Daartoe:
• succes boeken, efficiënt zijn,…
• Tot heden veel effect: kijk maar naar de opvatting dat feitenkennis ons handelen bepaald, en
wetenschap en technologie die tegenwoordig de wereld en haar economie stuurt, …
• Feitenkennis is belangrijk
1
Deinzen niet terug voor de afgrond
2
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller evypijnenburg. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.06. You're not tied to anything after your purchase.
