Summary
Samenvatting Recht in Context
- Course
- Institution
- Book
In dit document zijn alle hoofdstukken en paragrafen samengevat die de vrije universiteit heeft behandeld in jaar .
[Show more]
Connected book
Book Title:
Author(s):
- Edition:
- ISBN:
- Edition:
Seller
Follow
rechtsgeleerdheidstudentje
Reviews received
Content preview
InhoudsopgaveHoofdstuk 1 Contextualisme en rechtsbegrip: een eerste verkenning..............................................................2
Hoofdstuk 2 Het rechtsbegrip en de indeling van het juridische landschap......................................................4
Hoofdstuk 3 Het normatieve moment van het rechtsbegrip: het recht als systeem van bronnen en begrippen 8
Hoofdstuk 4 Het ideële moment van het rechtsbegrip: waarden van mensen, waarden van het recht...........14
Hoofdstuk 5 Het actuele moment: recht en samenleving..............................................................................15
Hoofdstuk 6 De democratische rechtsstaat: recht, gemeenschap en politiek.................................................18
Hoofdstuk 7 Persoon, feit en handeling........................................................................................................ 24
Hoofdstuk 8 Strafbare feiten, strafbaar handelen: legaliteit en strafrecht.....................................................27
Hoofdstuk 9 De omstandigheden van het geval in het privaatrecht..............................................................34
Hoofdstuk 10 Bestuur en burger: de normering van overheidshandelen........................................................38
Hoofdstuk 11 Recht als praktijk: de rechtspraak........................................................................................... 42
,Hoofdstuk 1 Contextualisme en rechtsbegrip: een eerste verkenning
§1 Wat is recht?
Het recht is niet eenvoudig te beschrijven. De centrale stelling is dat het recht uitsluitend kan worden
gekend in de context van de omstandigheden waarin het functioneert. Daarmee bedoelen wij 2
dingen. Allereerst dat het voor het begrip recht nodig is aandacht te besteden aan de
omstandigheden waaronder het recht tot stand is gekomen. Ook bedoelen wij ermee dat het recht in
een actuele zaak slechts goed begrepen kan worden als ten volle aandacht wordt besteed aan alle
omstandigheden van die zaak.
De gedachte dat de mens moet handelen naar de eisen van de omstandigheden (Aristoteles) wordt
aangeduid als het ‘contextualisme’. Traditioneel wordt in de rechtswetenschap een onderscheid
gemaakt tussen de rechtsdognamiek en de benaderingen van het recht waarbij ook de bevindingen
van andere wetenschappen worden gebruikt. Met rechtsdognamiek bedoelen wij de studie van het
geldende recht, de casuïstiek en de ordening van het recht door tekstanalystische methoden. Als de
rechtswetenschap met andere wetenschappen verbonden wordt, dienen die andere wetenschappen
soms als hulpwetenschappen (multidisciplinariteit). Bij interdisciplinariteit is er een
wetenschappelijke verbondenheid, doordat fundamentele punten van overeenkomst zijn.
§2 De taal van het recht
Taal is een instrument van het recht, zonder taal is er dus geen recht. Recht is een bijzondere,
wetenschappelijke taal. De taal van het recht bevat begrippen die wij denken te kennen, maar in
juridische zin soms een hele andere betekenis hebben. Recht is er omdat mensen recht maken, en als
zij dat niet doen, heeft dat consequenties. Een belangrijk doel van die taal van het recht met zijn
eigen logica en begripsvorming is om antwoord te geven op maatschappelijke problemen, het
reguleren en het beheersen van de maatschappelijke werkelijkheid. Beheersbaarheid van
conflictsituaties is een van de functies van het recht. Door het conflict te vertalen in juridische
termen, worden oplossingen mogelijk. Het strafrecht is het uiterste redmiddel (ultimum remedium)
om eigenrichting tussen individuen in de samenleving te voorkomen. Wetten en verdragen zijn talige
producten, net zoals rechterlijke uitspraken. In die taal zit nu precies het probleem, want woorden
zijn nooit op voorhand duidelijk en de context waarbinnen de woorden worden geuit is van invloed
op de betekenis.
§3 Betekenis en context
In een rechtspraak heeft de rechter tot taak om de betekenis van het geldende recht vast te stellen in
het licht van het geval waarover hij moet oordelen. Deze activiteit van de rechter noemen wij
rechtsvinding. Het is in de rechtspraak gebruikelijk om de rechtsgevolgen van een bepaalde casus
niet aan te duiden in de vorm van een algemene regel, maar om die afhankelijk te maken van de
omstandigheden van het geval. In het boek worden 3 voorbeelden benoemd.
§4 Casuïstische rechtsvinding
Casuïstische rechtsvinding is rechtsvinding aan de hand van de omstandigheden van het concrete
geval. Meestal wordt zij geplaatst tegenover regelgeleide rechtsvinding (vaststaande regels) die
minder gericht is op de context van het geval. We kunnen deze twee typen rechtsvinding als volgt
kort karakteriseren. Casuïstische rechtsvinding is meer gericht op het streven naar rechtvaardigheid,
dit resulteert in verscheidenheid. Regelgeleide rechtsvinding daarentegen is meer gericht op
rechtseenheid, rechtsgelijkheid en rechtszekerheid. Het is belangrijk om te zorgen dat regels steeds
juist worden toegepast in samenhang met andere regels, omdat alleen zo voorspelbaar is hoe het
2
,recht zal uitwerken. Regelgeleide rechtsvinding draagt dus vooral bij tot de ontwikkeling van het
recht als systeem.
De noties van rechtseenheid en rechtsgelijkheid zijn complexe begrippen. Ten aanzien van
rechtseenheid worden de eenheid van de gronden waarop wordt geoordeeld en de eenheid van
resultaten van beoordeling onderscheiden. In de rechtsvinding dient de eenheid van gronden te
worden gerealiseerd, omdat iedereen op dezelfde grond moet worden beoordeeld. Ongegronde
gelijkheid is in strijd met het gelijkheidsbeginsel. Dat brengt ons op het gelijkheidsbeginsel. Het
gelijkheidsbeginsel eist dat gelijke gevallen gelijk dienen te worden behandeld. Dat vergt ook dat in
toekomstige gelijke gevallen dezelfde beslissing wordt genomen. De mate van gelijkheid is altijd weer
contextbepaald en dwingt dus tot het bezien van de omstandigheden van het geval. Rechtsgelijkheid
impliceert de generaliseerbaarheid. Rechtsgelijkheid, evenals rechtseenheid, verzet zich niet op
voorhand tegen casuïstische rechtsvinding, zolang goed uitgelegd kan worden waarom de
omstandigheden van de casus beslissend zijn.
De betekenis van recht wordt in de context bepaald. Toch maakt dat het streven naar zekerheid in
het recht niet tot een illusie. De zekerheid die het recht kan bieden is meestal in de verwachtingen in
de concrete situatie. Waar het in het burgerlijk recht om gaat, is dat de norm die de
rechtsverhouding beheerst kenbaar is. Waar het in het strafrecht om gaat, is dat het recht regels
biedt waarvan de betekenis bepaalbaar is. Dat is een samenspel van de regelgeving door de
wetgever vooraf en de normering door de rechter achteraf. De context van het geval speelt daarin
onvermijdelijk een belangrijke rol.
§5 De stelling van het contextualisme
De stelling van het contextualisme houdt niet in dat het recht het in het algemeen heel goed zou
kunnen stellen zonder regels en beginselen, meer in het algemeen, zonder criteria voor de toedeling
van rechtsgevolgen. Dergelijke criteria zijn noodzakelijk wil het recht niet vervallen in willekeur bij de
toedeling (toewijzen) van rechtsgevolgen.
De open texture van het recht is de consequentie van zowel eigenschappen van de taal als van
eigenschappen van de wereld waarin wij leven. Recht is in taal geformuleerd en taal is algemeen van
karakter. De open texture van het recht is bovendien de consequentie van de principiële
onvoorspelbaarheid van onze sociale omgeving. De wetgever maakt regels zonder zich een volledig
beeld te kunnen vormen van de gevallen waarvoor de rechter zich gesteld zal zien. Daarom kunnen
zich altijd ergens omstandigheden voordoen die tot bijstelling van de regel nopen. Bij casuïstische
rechtsvinding is hooguit een groter deel van de contextuele achtergrond relevant en redengevend
dan bij regelgeleide rechtsvinding. Het rechterlijk oordeel is hoe dan ook contextueel bepaald, ook
wanneer dat niet zichtbaar wordt. In die zin is het rechtsoordeel altijd afhankelijk van de
omstandigheden van het geval, zoals de stelling van het contextualisme luidt. Tegelijkertijd staat die
stelling op geen enkele wijze in de weg aan het streven naar rechtsgelijkheid. Dat streven houdt
immers in dat gelijke gevallen gelijk moeten worden behandeld.
Met betrekking tot de regelgeleide rechtsvinding impliceert het contextualisme dat de toepassing
van een bepaald type rechtsvinding afhankelijk is van de context van het geval. Ook impliceert het
contextualisme dat context bij de rechtsvinding altijd een rol speelt op de achtergrond en dat er altijd
uitzonderingen op de regel zullen zijn. De stelling van het contextualisme is in het recht niet beperkt
tot de sfeer van het oordelen, maar strekt zich uit tot die van de rechtsorde als geheel. De centrale
stelling van het contextualisme impliceert twee nadere stellingen over de toepassing ervan op
rechtswetenschap en rechtspraktijk:
De rechtswetenschap kan niet worden begrepen zonder in te gaan op de verhouding tussen
de verschillende wijzen van bestudering van het recht
3
, Het juridische beroep kan niet worden beoefend zonder rekening te houden met de
bijzondere omstandigheden van het geval, zowel het geval waarover wordt geoordeeld als
de context waarin wordt geoordeeld
§6 Contextualisme ‘in action’ en rechtsbegrip
Op het zebrapad (voorbeeld in boek) ervaren we hoe de regel in de context waarin deze wordt
gebruikt een heel andere betekenis kan krijgen.
Hoofdstuk 2 Het rechtsbegrip en de indeling van het juridische landschap
§1 Het rechtsbegrip: het driehoekmodel van recht
Inleiding: rechtsbegrip en juridisch probleem
Het recht brengt door middel van de eigen taal van het recht een bepaalde ordering aan in de
samenleving. Recht is een talige activiteit die door het aanwenden van een eigen begrippenapparaat
de wereld ordent. De vraag naar het rechtsbegrip is: ‘wat is recht’. Als jurist leer je de juridische
relevantie van problemen te herkennen en deze in verband te brengen met verschillende onderdelen
van het recht. Door de nauwe verbondenheid van het recht met zijn omgeving en de verschillende
contexten is het niet eenvoudig te bepalen wanneer een probleem juridisch is. De afbakening tussen
een juridisch probleem en een sociaal en/of een moreel probleem is niet altijd even scherp.
Een onrechtmatige geboorte
Als gevolg van een beroepsfout van een arts was een vrouw ongewenst zwanger geraakt en had het
leven geschonken aan een kind: wrongful birth. Met wrongful birth wordt bedoeld een vordering tot
schadevergoeding ingesteld door de ouder van een niet gewenst of niet gepland kind. Lees casus
door.
Komt een rechtenstudent bij een zebrapad: het driehoekmodel
Er is een direct verband tussen rechtsregels en menselijke gedragingen, tussen wettelijke regel en
feiten. Het recht is het geheel van regels dat de normen verschaft voor het gedrag van mensen in de
samenleving. Dat betekent dat het in het recht altijd gaat om opvattingen over goed en kwaad,
rechtvaardig en onrechtvaardig. Wij noemen dat waarden en idealen van het recht. Het
driehoekmodel onderscheidt drie dimensies (momenten) in het recht die ieder op hun manier ook
weer een context in en van het recht zijn:
Het normatieve (juridische) moment: het geheel van regels, beslissingen en beginselen dat
onder recht wordt verstaan. Ook wel het positieve recht genoemd: het recht dat op een
bepaalde tijd en plaats geldt. Het verschaft normen voor menselijk gedrag. Als de
rechtsnormen worden nageleefd, spreken wij van een rechtmatige situatie. In geval van
overtreding van een rechtsnorm, is er sprake van onrechtmatig of wederrechtelijk gedrag.
Het ideële (filosofische) moment: het geheel van ideeën, opvattingen en waarden dat als
leidraad en toetssteen fungeert voor het positieve recht. Mensen laten zich niet alleen door
rechtsnormen leiden, maar ook door overtuigingen omtrent goed en kwaad, rechtvaardig en
onrechtvaardig. In ons voorbeeld van de zebrapadcasus is de waarde van de bescherming
van de zwakkere verkeersdeelnemer onderdeel van het ideële moment.
Het actuele (sociologische) moment: het geheel van maatschappelijke gebruiken en
praktijken dat tot het positieve recht heeft geleid, als de maatschappelijke gebruiken en
praktijken die uit het recht voortvloeien. Recht en samenleving zijn wederzijds constituerend,
dat wil zeggen brengen elkaar in wisselwerking tot stand.
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller rechtsgeleerdheidstudentje. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.29. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
72042 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now