Pedagogische visies
Artikel 1
In de achttiende-eeuwse pedagogiek domineerde een intellectuele stroming die bekend is geworden
als de verlichting. Uitgangspunt van deze stroming was de overtuiging dat de menselijke rede het
uiteindelijke criterium is bij het zoeken naar de waarheid. Verlichte denkers toonden een grote
aversie tegen vooroordelen, bijgeloof en tegen het geloof in autoriteiten. De verlichting is door het
humanisme voorbereid. Ook het rationalisme heeft er zijn sporen in nagelaten. Deze stroming riep
een reactie op in de vorm van de Romantiek. Je kunt de achttiende-eeuwse verlichting
onderscheiden in drie fasen: Engels geleerden spelen een rol, groep filosofen (encyclopedisten)
brachten dit bijeen in de encyclopedie en ten slotte de verlichting in de Duitstalige landen.
Immanuel Kant (1724-1804) bracht een centrale gedachte onder woorden: de verlossing van de
mens uit de onmondigheid die hij aan zichzelf te wijten heeft; durf je eigen verstand te gebruiken.
Het verlichte denken heeft verschillende dimensies. De gehele schepping is toegankelijk voor het
menselijke verstand. Het menselijk intellect en de natuur passen bij elkaar als een sleutel op een slot.
Alles moest op een natuurlijke wijze verklaard kunnen worden. Twijfel aan het bestaan van god was
in deze tijd overigens bijna ondenkbaar. Naast de rede is de natuur een sleutelbegrip in het
verlichtingsdenken. De natuur werd heilig verklaard. Kennis van natuur leidde tot kennis van god en
had religieuze betekenis.
Wie opvoedkundige tractaten uit de achttiende eeuw doorleest, wordt getroffen door een
moraliserende toon. Het was niet alleen moraliserend, maar ook pedagogisch. Medemensen gaan
verschillen van elkaar door de omgeving. Opvoedbaarheid van het individu was een sleutelbegrip van
het verlichte denken, evenals de maakbaarheid van de samenleving.
Locke: mens onbeschreven blad dat door de ervaring werd beschreven.
Om nog een andere reden was de verlichting een opvoedende stroming. De verlichte denkbeelden
moesten via algemene volksopvoeding in brede kring worden verbreid.
De beroemdste pedagoog uit de achttiende eeuw was ongetwijfeld Jean-Jacques Rousseau (1712-
1778). Vele pedagogen hebben zich op hem beroepen; maar ook hebben velen zich tegen zijn
natuurlijke pedagogiek verzet. Rousseau is geworteld in de Verlichting, maar hij bevat ook elementen
die daarmee op gespannen voet staan. Rousseau had een turbulent leven. Zijn roem groeide sinds
1750, maar ook zijn afkeer tegen de decadente saloncultuur. Rousseau hield van de natuur, van het
eenvoudige leven op het platteland, waar mensen zichzelf konden zijn. In Parijs schreef hij zijn
beroemdste werken.
Rousseau was een verlicht denker, wars van iedere onderwerping aan kerkelijk of wereldlijk gezag.
Op zijn manier was hij diep religieus. Zijn opvatting van de natuurlijke godsdienst bracht hem tot
standpunt dat kinderen pas met de godsdienst in aanraking mochten komen als ze daaraan toe
waren. Dit bracht hem in grote problemen. Van nature was Rousseau een man met een romantisch
temperament, hartstochtelijk en bewust anders dan anderen, een modern individualist (bijna trots
op zijn zwakke kanten).
Rousseau liet zich niet slechts door de rede leidden, ook door intuïtie en gevoel. Rousseau wilde
waardering en aanzien. Rousseau’s pedagogiek kunnen we het beste vanuit de cultuurkritiek
begrijpen. Cultuur en natuur stonden niet diametraal tegenover elkaar, maar de laatste was voor
hem de norm voor het eerste.
Natuurlijke opvoeding is bij Rousseau vooral het wegnemen van groeibelemmeringen. De opvoeder
moet zijn pupil niets opdringen, hij moet hem ook niet bevelen of verbieden. Een kind moet de
gevolgen van zijn gedrag ervaren, dat is leerzamer dan een verbod. De ouder organiseerde de
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller kirstenkremer. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.21. You're not tied to anything after your purchase.