Summary
samenvatting filosofie (SEW, UA)
- Course
- Institution
samenvatting voor het vak Filosofie gegeven in het 1ste jaar van SEW op UA
[Show more]
Seller
Follow
reesespieces
Content preview
Reese Gomez SEWFilosofie
Inleiding
Filosofie = het onderwerp kan eender wat zijn (ethiek als taal, als politiek, als wetenschap), maar
over het algemeen is het onderwerp cultuur (hoe de mens (samen)leeft, hoe men over het leven
nadenkt in woorden, beelden, etc.) De filosofie is een discipline die spreekt over zijn eigen vak en
voor andere vakken spreekt.
Hoofdstuk 1: probleemstelling met Socrates
Het Griekse mirakel: situering van Socrates
Tijdens de Griekse bloei van het Oosten (600 – 300 v. Chr.) was er in de Oostelijke Middellandse Zee
veel handel. Belangrijk, om te weten is dat Griekenland nog geen land was, maar een verzameling
van allerlei stadsstaten. Dit zorgde voor contact met andere gebieden die gepaard gingen met
nieuwe ideeën, kennis, technologieën, etc. De Griekse stadsstaten waren enorm rijk door de handel
die gedreven werd. Aanvankelijk, waren ze bezig met overleven: ze hadden geen tijd om na te
denken over aspecten die later ontstonden (economische welvaart). Zo ontstonden enkele
fundamentele aspecten van de Europese cultuur (= Griekse Mirakel: nieuwe belangrijke zaken
komen tot stand in een korte tijd). Denk maar aan de democratie: mannen hadden het recht om mee
te beraadslagen en om vergaderingen bij te wonen (vrouwen en slaven niet). Hierbinnen hebben we
2 culturele impacten:
- Impact van het woord: Vergaderingen in het auditorium waar men bekritiseerd werden bij het
discussiëren. Elke vrije man had het recht om deel te nemen aan politieke beraadslagingen,
voorstellen te doen, anderen te bekritiseren. Dit zorgt voor minder taboes en minder uitsluiting.
- Impact van het schrift: een ander gevolg van de democratische bestuursvorm. Hier werden
wetten neergeschreven zodat de machthebber deze niet kon veranderen naar zijn eigen wil en
anderzijds konden de burgers de wetten a.d.h.v. interpretatie van deze wetten de machthebber
confronteren. Het is een instrument voor de verspreiding van kennis & het bevorderd de
kritische houding door ze keer op keer te herlezen, over na te denken en deze te evalueren.
Ten tweede, hebben we de geschiedschrijving (= interpretatie van wat er gebeurd is). Andere
aspecten zijn de meetkunde, theater, sport en atheïsme die hier allemaal ontstaan zijn.
We moeten ons verwerpen van traditionele, religieuze verklaringen en ons opstellen van menselijke
verklaringen die voorwerp zijn van discussie. Deze verklaring berust op principes (archè:
terugbrengen tot 1 principe die al die fenomenen kan uitleggen) en teksten. (logos)
Vroege verklaringen van Griekse denkers over de natuur zetten de eerste belangrijke stappen: nl. 2
algemene voorwaarden die vervult moeten worden opdat een menselijke verklaring van de natuur
mogelijk is d.m.v.:
- Enkele principes: de chaos van oneindig vele en veranderlijke verschijnselen en processen in de
natuur moeten we kunnen uitleggen a.d.h.v. enkele woorden of uitspraken.
- Deze principes: moeten door de mens begrepen kunnen worden en uitgesproken en beschreven
staan in teksten.
,Reese Gomez SEW
Kortom, de juiste principes en de juiste verwoording van die principes ontdekken. Hiernaast zijn er 2
essentiële verschillen tussen de huidige natuurwetenschappen en de pogingen van de Grieken om
een verklaring te vinden voor de fenomenen in de natuur:
- Grieken maakten geen gebruik van experimenten en instrumenten: men beperkte zich tot de
alledaagse observaties.
- Rol van de wiskunde: men ging ervan uit dat de ondubbelzinnige en onbetwijfelbare uitspraken
enkel van toepassing zijn op hemelse, bovenaardse fenomenen. Over wat er op aarde gebeurt,
kon men wel bepaalde verhoudingen vaststellen, maar konden ze nooit exact formuleren
(Grieken kenden de gedachte van de fysische constante niet (uitgezonderd Archimedes)).
De zelfzekerheid van Socrates: de centrale idee zijn leven
Socrates was een Griekse filosoof (470 – 399 v. Chr.) die gestorven is d.m.v. een gifbeker. Hij werd
veroordeeld voor goddeloosheid en deceptie bij jonge kinderen. Zijn leven bestond uit op straat
discussiëren over wat “een gelukt leven” is. Dit kon men NIET beantwoorden door zich te beroepen
op:
- Instinct (dit leidt enkel naar een aangenaam leven en niet naar een gelukt leven)
- Sociaal aanvaardbare gewoonte = wat mensen denken wat het gelukt leven is → niet
noodzakelijk om het doel te realiseren
Het wordt wel gerealiseerd door inzicht (als je geen gelukt leven hebt, dan is dit omdat je niet de
juiste inzichten hebt). Socrates was er zeker van dat deze zoektocht naar inzicht waardevol is. Hij was
van mening dat zijn leven waardevol was (hiermee wilde hij niet vluchten naar het buitenland voor
zijn veroordeling).
De Apologie van Socrates
Vele tijdsgenoten waren onder de indruk van de persoonlijkheid van Socrates dat men hun ervaring
in geschriften neerschreven. De belangrijkste hiervan was Plato (één van de belangrijkste auteurs
van de Europese filosofie) met de Apologie van Socrates: hij schreef wat Socrates werkelijk heeft
gezegd tijdens zijn proces. Plato schreef dit kort na de dood van Socrates waarmee dit de
belangrijkste bron is van zijn leven.
Socrates argumenteert dat hij niet terecht staat voor zijn religieuze overtuigingen, maar voor zijn
levenswijze (heel zijn leven gewijd aan redekwisten over morele kwesties) die hij verdedigt op 2
manieren:
- Zijn gewoonte om mensen te ondervragen over hun opvattingen is niet omdat hij alle
antwoorden weet en dat anderen onwetend zijn. Hij hoopt dat de gesprekpartner die hij
ondervraagt iets bij te kunnen leren. Hij is geen leerkracht die alle antwoorden weet. Soms wist
hij het antwoord ook niet en bekritiseerd hij zijn eigen inzichten met de antwoorden van zijn
gesprekspartner.
- Het discussiëren over morele kwesties is een zoektocht naar inzicht en die een opdracht is van de
Goden. Hij kent zijn rol: hij werd door de goden gestuurd om het geweten van de Atheners
voortdurend op te wijzen dat ze verwaarlozen wat echt belangrijk is om een gelukt leven te
kunnen leiden. Hierbij weet hij dat zijn leven zinvol is.
,Reese Gomez SEW
Het centrale idee achter de levenswijze van Socrates gaat in de Apologie twee stappen verder:
- Hij beweert dat hij zelf kennis heeft van goed en kwaad en wat een zinvol leven is
- De kennis die hij beweert te hebben = algemene kennis: een inzicht in het gelukte leven voor de
mens in de verschillende en ongelijke waarden die ons telkens aantrekken.
Het debat met de Sofisten
Protagoras (490 – 420 v. Chr.) was de oudste en belangrijkste vertegenwoordiger van de Sofisten.
Deze groep van mensen waren rondreizende leraren die zich lieten uitbetalen voor hun onderwijs. Ze
boden een opleiding voor diegene die een rol in de politiek wilde. In Athene ontstond er een nieuwe
markt door de democratisering van het politieke leven. Wie in deze rechtstreekse democratie wilde
meetellen moest bedreven zijn in de politieke en gerechtelijke welsprekendheid. De Sofisten hielden
zich daarom bezig met de retoriek (= kunst van het goed spreken voor een groot publiek). Hierbij
moesten de leerlingen een betoog kunnen houden, mensen aanzetten om te handelen op een juiste
manier die zinvol en rechtvaardig genoemd kan worden. De vraag wat juist, rechtvaardig, wenselijk
of zinvol is hoort niet thuis in de retoriek. De leerlingen moesten voor - en tegenargumenten zoeken.
Men gelooft dus dat de waarheid relatief is. “Mijn waarheid is evenwaardig dan de de waarheid van
anderen / het oordeel van mij is evenwaardig dan die van anderen.” (Homo Mensuraleer). Hiernaast,
hadden ze een subjectistische standpunt (= het zijn). Als laatste vermeld men dat enkel meningen
bestaan. Er is geen kennis, waarheid of rechtvaardigheid aangezien deze persoonlijk en tijdelijk is.
Socrates had kritiek op de Sofisten Hij vermeldde dat:
- Er een onderscheid is tussen schijn en zijn (sofisten enkel schijn)
o = hoe de wereld aan mij verschijnt, is ook hoe de wereld in elkaar zit (sofisten) <=>
Socrates: hoe iets overkomt en wat mensen van iets vinden.
o Schijn wordt verbonden met onwaar en onzekerheid
o Zijn met waar en zekerheid
- Neiging tot transcendentie = verlangen van mensen om hun leven, overtuigingen en
betekenisconstructies te beschouwen vanuit een ander standpunt dan hun persoonlijk,
particulier, subjectief standpunt.
o We zien werkelijkheid dr bril (bepaald dr ons geslacht, ons ras, onze opvoeding, onze
verlangens, etc.); verlangen om deze bril te kunnen afzetten
o Transcendent standpunt = het verlangen naar een standpunt van waaruit zeker inzicht
mogelijk is.
Voorbeelden:
Vorm en kleur van de aarde: ons standpunt = lijkt het plat en groen/grijs <=> vanuit de
ruimte = rond en kleurrijk.
Opname van je stem: laat je toe om je stem te ervaren zoals anderen die horen (van
buitenaf i.p.v. binnenuit).
Andere voorbeelden: zie pagina 19
Hoofdstuk 2: Plato
Socratisch karakter van Plato’s werk
In alle werken van Plato speelt Socrates een grote rol. Zijn werken zijn een verantwoording van de
levenswijze van Socrates. Het leven en de dood van zijn inspiratiebron zorgt voor een dubbel
probleem:
, Reese Gomez SEW
- Het volstaat om de levens- en denkwijze van Socrates op te volgen om een gelukt en goed leven
te leiden
- Socrates is door zijn medeburgers ter dood veroordeeld → is zijn leven dan mislukt?
Daarbij keek Plato op naar Socrates en hoe hij met de filosofie omging: deze bestond uit gesprekken
over de vraag: wat is x? waarbij deze werd ingevuld door een woord dat staat voor iets en waarover
de discussiepartner een antwoord tracht te achterhalen. Hierbij waren er 2 elementen van de
filosofische wijze van zijn bron belangrijk:
- Socrates probeert inzicht te verkrijgen door opzoek te gaan naar definities. Men spreekt van
iemand met kennis van zaken als men een definitie van de zaak kan definiëren aangezien een
definitie de ware aard van het wezen of de essentie van wat gedefinieerd moet worden
formuleert en hierbij de oorzaak geeft van wat het is.
- Hij probeert inzicht te verwerven door te discussiëren.
Mening en kennis
Retoriek en discussie
Plato en zijn heer gingen niet akkoord met de Sofisten. De retoriek zou dan de kunst zijn van het
overtuigend spreken, maar niet van het goed spreken. Hierbij sprak Plato over de dialectiek (= de
kunst van het discussiëren). Hij vermeld vervolgens dat er een waardeverschil is tussen de 2 studies:
- Dialectiek
- Mogelijkheid om te onderzoeken of een stelling waar is: door de dialogische structuur
van de discussie (argument vs. argument) hebben de gesprekpartners de gelegenheid om
een standpunt van de partner niet te aanvaarden, tenzij hij geen enkel middel weet er
aan te ontkomen. Zo kan de spreker zijn standpunt rechtvaardigen door op de kritiek van
de discussiepartner te antwoorden.
- Garantie voor de waarheid: onderscheid maken tussen overtuigingen en opinies
- Ethisch wenselijk
- Retoriek
- Berust niet op werkelijk inzicht en ook niet op de ware werkelijkheid: kwestie van schoon
en mooi-praterij.
- Enkel mening, geen verantwoorde kennis
- Ethisch verwerpelijk en pedagogisch gevaarlijk
Kennis en discussie
Plato heeft een verheven opvatting over de zin en de waarde van discussie. Een discussie = een
uitzonderlijk middel om eigen overtuigingen te versterken en dus niet een middel om conflicten op te
lossen. Een dialectische discussie is onmisbaar bij het verwerven van kennis. Ook is er een relatie
tussen discussie en de rechtvaardiging: een uitspraak is gerechtvaardigd als ze de instemming van de
partners verwerft (= waar). Dit doet men door een woordenstrijd tussen de discussiepartners tussen
de stellingen die de partners vertegenwoordigen. De rechtvaardiging van de stelling ligt dus in het
feit dat ze de discussie heeft gewonnen.
Zekerheid
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller reesespieces. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $9.36. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
62890 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now