Een compacte en volledige samenvatting over hoofdstuk 2, Rechtsstaat, van Maatschappijleer in 4 VWO. Super handig voor het leren van toetsen, je hoeft geen gebruik meer te maken van het boek. De samenvatting bevat gemarkeerde begrippen, namen en nog veel meer informatie.
Soeverein is een staat die op een bepaald gebied met duidelijke grenzen het hoogste gezag
uitoefent en het monopolie van geweldsuitoefening heeft. Het bepaalt welke religie wordt
toegelaten. Thomas Hobbes vond dat de soevereine staat wetten, geweldsuitoefeningen,
straffen kon maken anders een oorlog van allen tegen allen. Politiek gaat over het maken van
keuzes waaraan allen in een staat gebonden zijn (vastgelegd in wetten). Nemen van politiek
besluiten kost veel tijd, willen we efficiënt besturen (doelmatig resultaat) of maximale
participatie van burgers (democratische besluitvorming)?
Democratisch betekent het volk regeert. Om de inbreng van burgers te garanderen moet een
democratie ook een rechtsstaat zijn. Kenmerken van een democratie zijn →
- individuele vrijheid. Mening uiten en naast de vastgestelde wetten hun leven
inrichten zoals zij dat willen.
- politieke grondrechten. Verkiezingen en zichzelf verkiesbaar stellen
- politie en leger wettelijk beperkte bevoegdheden. Burgers nooit zomaar worden
aangehouden, geweld alleen in bepaalde situaties.
- onafhankelijke rechtsspraak. Rechters los van parlement en regering en hoeven
uitspraken niet te verantwoorden.
- persvrijheid. Massamedia heeft taak ons te informeren en machthebbers te
controleren.
In het parlementaire stelsel is het gekozen parlement het hoogste machtsorgaan. In sommige
landen is een niet-gekozen staatshoofd wiens macht wordt beperkt door de grondwet. Is het
staatshoofd een koning dan constitutionele monarchie, zoals in Nederland. In presidentiële
democratie kiest bevolking het parlement en de president, aan wie de grondwet veel
bevoegdheden toekent. President staat aan hoofd van de regering, de uitvoerende macht. Om
macht te beperken mist hij in de meeste landen ontbindingsrecht, recht om parlement te
ontbinden.
In 1848 werd de koning in Nederlands gebonden aan een grondwet (constitutie) en
gedwongen zich te houden aan de grenzen die de verantwoordelijke regering aangeeft.
Nederland werd een parlementaire democratie met een constitutioneel vorst.
De grondwet laat zien hoe belangrijk vrijheid en gelijkheid zijn voor een democratie. Dat we
als democratie leven zien we terug in onze grondwet →
- taken en bevoegdheden van drie politieke machten staan nauwkeurig omschreven.
- alle nederlanders vanaf 18 jaar hebben het recht om te stemmen en verkozen te
worden.
- de regels voor politieke besluitvorming zijn vastgelegd.
- de overheid laat de media vrij, maar zorgt ervoor dat ze over juiste informatie kunnen
beschikken.
, Het kenmerk van een dictatuur is dat de drie machten niet van elkaar gescheiden zijn, maar
in handen zijn van een kleine groep mensen. Kenmerken dictatuur →
- beperkte individuele vrijheid. Grondrechten bestaan niet of beperkt.
- nauwelijks politieke vrijheid. Tegenstanders worden gemarteld en vermoord enz.
- vaak overheidsgeweld. De politie enzo hebben vergaande bevoegdheden.
- geen onafhankelijke rechtspraak. Burgers kunnen niet rekenen op rechters voor
bescherming tegen de overheid.
- massamedia en kunst staan onder censuur van de overheid.
Soorten dictatuur →
- gebaseerd op een ideologie → Communistische partij heeft alle macht en burgers
hebben weinig tot geen individuele vrijheden. Doordat media, onderwijs en
verenigingsleven onder strenge controle staan, is er sprake van indoctrinatie; de
bevolking krijgt de partij-ideologie met de paplepel ingegoten.
- religieuze dictatuur / theocratie → Godsdienst is verheven tot een staatsideologie.
Het volk kiest een parlement en president maar voor alle politieke besluiten is
goedkeuring nodig van de niet-gekozen geestelijke leiders.
- militaire dictatuur → Als bijvoorbeeld het leger alle macht heeft. Na WOII vooral in
Midden- en Zuid-Amerika.
Paragraaf 2 →
Nederland midden negentiende eeuw parlementaire democratie. Toen rol overheid beperkt
en inkomensverschillen groot. Algemeen kiesrecht en sociale voorzieningen waren er niet.
Door industrialisatie en urbanisatie begon samenleving snel te veranderen. Zo ontstonden de
eerste politieke partijen, stromingen → liberalisme, confessionalisme en socialisme.
Ideologie is samenhangend geheel van ideeën over de mens en gewenste inrichting van de
samenleving. Belangrijk hierin zijn normen en waarden. Normen komen voort uit waarden.
En de gewenste sociaaleconomische verhoudingen van de samenleving. Wat is een
rechtvaardige verdeling van welvaart.
Links → sterke, actieve rol van de overheid op gebied van economie, uitkeringen, onderwijs
en gezondheidszorg. Ongelijkheid tussen mensen verminderen.
Rechts → zo weinig mogelijk bemoeienis van de overheid op sociaal economisch gebied. Ziet
economische ongelijkheid in samenleving als onvermijdelijk.
Politieke midden → er tussen in.
Liberalisme (VVD, D66) → Samenleving is er het meest bij gebaat als ieder individu zich
optimaal kan ontplooien; wat goed is voor individu is goed voor maatschappij. Mensen
moeten elkaars opvattingen respecteren. Vrijheid, individuele verantwoordelijkheid en
tolerantie zijn het belangrijkst. Ontstaan in negentiende eeuw na Franse revolutie. Meeste
Europese landen waren dictaturen geweest met vorst als machthebber. Liberalen kregen
steun van verlichte wetenschappers die wel beter wisten dan gezag koning berustte op wil
van god. Opstand tegen vorst en aanhangers van opkomende gegoede burgerij - mensen die
geld verdienden in handel en industrie. Wilden meer politieke macht en meer persoonlijke
en economische vrijheid. In negentiende eeuw liberalen meer macht. Ook nu vinden ze
vrijheid nog belangrijk. Vrijemarkteconomie is beste voor het land. Liberalisme is ook wel
rechts.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller bernicetimmerman. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.42. You're not tied to anything after your purchase.
