Samenvatting van cursus embryologie + samenvatting gastcollege's (a.d.h.v. slide's en eigen nota's)
OPGELET: enkel van biomedische wetenschappen, niet alles vermeld voor geneeskunde.
1. Gastcolleges
1.1. Fysiopathologie van de eierstok
• Ovarium :
è Primordiale follikels = “ovariële reserve”
è Bloedvoorziening v binnenuit : in centrum naar buitenkant à hoe verder hoe minder bloed
è Meeste follikels buitenkant à heel hoge weefseldruk (vgl teelbal tunica albuginea = sterk en dens)
ð Net onder schors : primordiale follikels à reserve vd vrouw => zo lang mogelijk blijven zitten tot nodig
à hebben hoge druk nodig anders te snel in groei
è Antrale follikel
ð Zijn beginnen groeien (langzaam proces v volume-toeneming => 200-300 dagen tot ovulatie)
ð Natuurlijk groeiproces : heel moeilijk na te bootsen in labo/cultuur
ð Stadium vanwaar ze reageren op hormonen à groei ervoor door GF (ó hormonen)
- Gevolgen pil : antrale follikels tegen houden maar niet de anderen tegenhouden om te groeien à
vroegere follikels luisteren niet naar hormonale regeling vd pil (wnt enkel reageren op GF)
• Primordiale geslachtscellen (PGC) migratie 5 weken na conceptie
è Dooierzak = voedingsorgaan à cellen in wand verhuizen naar regio vd einddarm
ð Migratiegolf gestuurd door GF
è PGC nestelen aan beide kanten vd einddarm à geslachtsplooien (plooien in relatie met nieren) à nog geen
verschil tussen man en vrouw
è Gang v Wolff = aanvankelijk afvoergang vd mesonephros (embryonale nier) à mesonephros bij menselijk
embryo werkzaam tot aan 10de week à daarna atrofiëren à functie overgenomen door definitieve nier
ð Kanaal ontwikkeld oiv testosteron tot onderdelen vd mannelijke geslachtsgang : vas deferens
(zaadleider), seminale vesicula (zaadblaasjes) en epididymis (bijbal)
è Naast gang v Wolff nog 2de buis = paranephridische ductus = gang v Müller à vormt in vrouwelijke embryo
de oviduct (eileider), uterus en deel vd vagina
• Geslachtsdeterminatie en differentiatie
è Determinatie :
ð Intermediair mesoderm oiv WT1 en SF-1 à bipotential gonade (2 opties; genen nodig vr beslissing)
- + DAX-1 : ovary ó + SOX9 en SRY (op Y = sleutelgen) : testis (dit geïnhibeert dr DAX-1)
è Differentiatie testis :
ð Sertoli cellen oiv WT1 en SF-1 à MIS (maakt Müller kapot) oiv MIS-R à Müllerian duct
regression
ð Leydig cellen oiv SF-1 à testosteron à mannelijke in/externe genitaliën
ð Beide belangrijk voor verdere ontwikkeling in mannelijk individu
è Differentiatie ovarium :
ð XX vrouwelijk wnt SRY niet aanwezig
ð Oiv oestrogeen gang v Müller omvormen tot BM en eierstokken
• Folliculogenese
è 20weken v GA : 6-7 milj follikels in beide ovaria => 1 laag van GC (granulosa cellen)
è Niet groeiende = gearresteerd in diploteen stadium van meiotische profase
è Bij geboorte : 1-2 miljoen à dalen tot 300 000j bij pubertijd à 400 zullen ovuleren
è Theoretisch : elke primordiale follikel potentie tot matureren à secretie v E à ovuleren (FSH en LH zijn
te laag om ze te stimuleren)
è Hormoon afhankelijke follikels, vergrote niet-steroidgenic follikels, theca cellen (in/ex) => geïdentificeerd
(bindt LH ; GC heeft FSHR ; responsief op GT)
è Geselecteerde follikel = GC is meest responsief aan FSH à stijging v aromatase activiteit in dr intercycle
FSH-verhoging
, è Primordiaal = 1 laag platte GC ; secundair : 1 laag kubische GC ; antraal : vochtholte met eicel in wand
è Eisprong : eileider richt zich naar follikel die eisprong ondergaat; Graafse follikel nr buiten (vocht komt mee
nr buiten
• De follikel
è Cumulus cellen : in direct contact met eicel
è Zona pellucida : klein dun laagje rond eicel => zorgt vr structuur
è Granulosa cellen : hormonaal belangrijk samen met theca cellen
è Theca : mannelijk hormoon
ð Androgenen = voorloper v vrouwelijk hormoon à testosteron nodig voor omzetting tot estradiol (EZ)
à omzetting mbv enzym (nauwelijks aanwezig bij man)
è LH en FSH : werking gonaden struren
ð Vanuit hypofyse : sturing vanuit de hersenen à samenwerking vr hormonale cyclus
ð Hormonen in versch varianten maar lijken erg op elkaar
è Progesteron nodig om testosteron te maken
è Cholesterol nodig om progesteron te maken (cholesterol = volledig natuurlijk product)
è FHS op wand granulosa cellen (receptoren) in antrale follikel
ð Cascade die zorgt vr verdere groei
ð Maakt nu hormonen : oestradiol door GC en in vetweefsel à maakt slijmlaag BM dikker + skelet steviger
maken
ð Testosteron uit theca cellen via diffusie oiv FSH
ð LH stimuleert androgenen
è FSH en LH = gonadotrofines (HCG = zwangerschapshormoon)
• Fertiliteit, sub- en infertiliteit en menopauze
è Puberteit : communicatie tss hypofyse en eierstokken is af à hiervoor nauwelijks gonadotrofines
ð LH en FSH actief à eisprong mogelijk
ð Reageren FSH pas af à eierstof kan nu reageren => cyclus
è Vruchtbaarheid neemt af : kwaliteit vd eicellen neemt af
ð Onvruchtbaar voor menopauze omdat kwaliteit al te slecht is
è Borstvoeding : prolactine onderdrukt eierstokken à cyclus onderbroken
• HTH -hypofysaire-ovariële as
è Hypofyse onder controle door hypothalamus dr GnRH-hormoon à zorgt voor vrijlating LH/FSH uit
hypofyse
è Hypothalamus à GnRH à hypofyse à LH/FSH à ovarium à steroïden (oestradiol, progesteron) à
reproductive tract en andere targets à menstruatie
ð Steroïden zorgen ook voor neg feedback naar hypothalamus toe
ð Progesteron : BM-slijmvlies omzetten in implanteerbaar BM-slijmvlies à instaat implanting
è Telkens om 90min een shot v GnRH in bloed à LH met zelfde frequentie in bloed
ð Pulsen nodig zodat eierstokken op normale manier actief kunnen zijn
è Mens = mono-ovulatori species : telkens 1 eicel bevrucht en dus 1 baby ontwikkeld
• Follikel recruitement
è Menstrueren = functie van BM à oiv eierstok (ovulatoire en menstruele cyclus)
è Veel te veel eicellen, maar 480 eisprongen à 1 milj nodig wnt proportioneel maar heel weinig geschikt voor
bevruchting => enorme selectie
è Rekrutering = 100den primaire follikels geactiveerd per dag in richting van verdere evolutie
è Overige, slechte follikels in apoptose à continue selectie (grote meerderheid gaat kapot)
è Goede groeien door nr verdere stadia à mss tot eisprong
ð Moeten groot genoeg zijn : reageren op hormonen à bvb: granulosa-receptor vr FSH à verdere groei
è Groeiende follikels : oestradiol stijgt à FSH daalt (negatieve feedback)
ð In evenwicht rond dag 8 : net niet genoeg FSH à FSH onder drempelwaarde à meeste follikels sterven
af => 1 tje overleeft = dominante follikel (soms wel twee bij twee-eiige tweelingen)
ð Heel sterkt afgestelde selectie
, è Toenemende leeftijd : # follikels daalt à oestrogeen daalt à hypofyse secreteert meer FSH à sterkere
push op follikelgroei à meer kans op twee eisprongen
• Ovariële cyclus :
è FSH : oestrogeen stijgt à follikels groeien
è LH-piek = ovulatie à eicel in wand komt los à kapsel barst à LH daalt
ð Lutheale fase : corupus lutheum (gele lichaam, 14 dagen) = litteken vd dominante follikel na eisprong à
secreteert progesteron à nodig vr BM-innesteling
ð Ontstaan embryo: secreteert HCG à houdt geel lichaam in stand : gaat niet dood à geen menstruatie
à zwanger (progesterong blijft doorgaan)
• Steeds minder kinderen geboren:
è Daling proces v aantal à continue daling dr apoptose
ð Na 35j : sneller dalen à 50j : onder kritische drempel => menopauze
ð Vroegtijdige menopauze dr bep medicatie of bestraling (chemo) à invriezen (preservatie) = nuttig
è Kwaliteit vd eicellen neemt af naarmate de leeftijd
è Vrouwen steeds later kinderen : meer dan 50% vd baby’s geboren bij vrouwen +30j
è Invloed v leeftijd : aantal neemt sterk af à meisjes worden geboren met alle eicellen die ze ooit zullen
hebben à er komen geen nieuwe bij
è In vitro fertilisatie : probleem v verminderde vruchtbaarheid bij toenemende leeftijd niet oplossen
ð # nodige eicellen vr 1 goed embryo: <35 = 1/5 ; 39-40 = 1/8 ; 42-43 = 1/13
• Anovulatie (nooit ovuleren) of oligo-ovulatie (soms, >35 dagen)
è PCOS = poly-cysteus ovarium syndroom (10% vd vrouwen)
ð Cysteus wnt meer antrale follikels per eierstok (minstens 20) à systeem werkt niet goed meer : FSH
verdeelt over te veel follikels à slechte rekrutering
ð Normale eierstok : FSH uit hypofyse à stimuleert normaal # follikels à secreteren AMH (normale
hoeveelheid) terug naar hersenen à groei v dominante follikel à ovulatie bij LH-piek (nu net genoeg
oestradiol gesecreteerd door dominante follikel)
ð Polycysteuze eierstok : FSH uit hypofyse à stimuleert verhoogt # follikels à secreteren allemaal AMH :
verhoogde productie AMH à FSH uit hypofyse = niet instaat om tijdig follikel te rekruteren à
laattijdige of afwezige ovulatiepiek
ð Rol v AMH (anti-Mülleriaanshormoon) : koest houden primordiale follikel
- Belangrijke regulator van folliculogenese in ovarium à ! inhibitor vr folliculaire groei
- Gesecreteerd dr granulosa cellen
- Verloop : 20-30x meer dan normale # bij PCOS à piek v primordiale al bij geboorte
- Bij geboorte geen AMH à start bij puberteit
- PCOS : heel veel AMH à FSH werkt niet goed : geen eisprong
Ø AMH zakt toch à bep leeftijd wel maandelijks eisprong à # follikels onder drempel
- Geen correlatie tss AMH en vruchtbaarheid
Ø Geen verschil na tijd tuss verschillend # AMH
Ø Hoe meer AMH hoe meer follikels instaat om te groeien oiv hormonen à veel eicellen bij
puncties à meer embryo’s
ð Klinische en/of biochemische signalen van hyperandrogenisme
- GnRH puls niet om 90min à heel chaotisch à LH stijgt à theca cellen overactiveren à te veel
testosteron
ð Dieet en levensstijl :
- Specfieke PCOS dieet hoeft niet à 30% minder caloriën en meer bewegen
- Daling v lichaamsgewicht met 5-10% over 6 maanden à verbetering v cardiometabole
gezondheidsparameters en vruchtbaarheid
, ð PCOS en gezondheidsproblemen op lange termijn
- Meer risico op miskraam, diabetes en hoge bloeddruk tijdens zwangerschap
- Buiten zwangerschap ook risico op hoge bloeddruk en insulineresistentie
- Risico op diabetes tijdens leven = 5-6 x groter
- Risico op hart- en vaatziekten verhoogd niet
- Hogere kans op laag zelfbeeld en depressie
è Anorexia : normale ovulatoire functie maar centrale uitval van hormonen à hypothalamus valt uit à geen
FSH
è Soms te weinig cellen à aandoeningen à herkent door stijging v FSH
• Ovarian cycle
è Normaal # v follikels met normale FSH productie vd hypofyse à E2 stimuleert LH-piek à ovulatie
è Hoog # follikels + normaal FSH dr hypofyse + hoog AMH dr ovarium à zorgt voor relatieve FSH
resistentie à heel traag of niet-bestaande follikel rekrutering
è Laag # follikels + verhoogde secretie v FSH dr hypofyse à E2 stimuleert LH-piek à ovulatie à verhoogd
risico op tweelingen
• Cumulus-oöcyt communicatie = cruciaal
è Cumulus cellen (CC) = meer gespecialiseerde granulosa cellen
è In contact met eicel (kanaaltjes) à heel nauwe connectie à GF nodig voor eicel => eisprong signaal
è CC ontvangen LH à intracellulair processen à cAMP : moleculen die controle over eisprong en
chromosomale aspecten heeft
è Onrijpe (46) à rijpe eicel (23) = poollichaampje (23) : mbv meiose = reductiedeling dr bvb AMP
ð Meiose = niet eenvoudig à niet uiteen => disjunctie (vnl dr veroudering, geen invloed v andere ziektes)
à leidt tot genetische ziekten
• Reproductieve behandeling: 20-25 eicellen nodig vr 1 embryo à 4% kans per eicel
• Fertiliteit preservatie voor vrouwelijke kanker patiënten
è Chemotherapie beschadigd eicellen à verhoogt risico op onvruchtbaarheid
è Oplossing : nadien vaak herstel + eicellen invriezen voor chemo
ð Cryopreservatie : invriezen v eierstokweefsel (daarna getransplanteerd) of eicellen
- Eierstok verwijderen à binnenkant weggooien à cortex met primordiale invriezen
- In vocht: eicellen met cumulus à cumulus weg en eicel invriezen
ð Cryopreservatie v ovarium cortex :
- Oöforectomie bij jonge kinderen
- Oöforectomie bij hoog risico op POF : pelvis irritatie, TBI en hoge dosis v alkylating agents
- <37 jaar
- Voor chemotherapie
- Patiënten met leukemie (na inductie chemotherapie)
è 30-50% reductie van fertiliteit + verhoogd risico vr premature ovarium falen
è Herstel = afh v leeftijd, ovarium reserve en gonadotoxiciteit
ð Gonadotoxiciteit: primordiale kapot door chemo à direct eicel beschadigd ó sec/antrale follikels
krijgen DNA schade vooral in granulosa cellen à eicel indirect kapot
è AMH na chemo = zwakke voorspeller van korte-termijn vruchtbaarheid
è AMH = sterke voorspeller bij de leeftijd v menopauze
• Invriezen v eicellen om niet-medische redenen
è Mentale rust ; plan B – future boost of chances
ð Meer dan 80% dr afwezigheid v geschikte partner (single, relatiebreuk, partner wil geen kinderen)
è Kosten-baten : enkel rendabel als 60% vd vrouwen die eicellen laten invriezen voor de leeftijd v 38j deze ook
zouden gebruiken
• Rol v IVM voor reproductieve geneeskunde
è PCOS : minimale nadering om hormonale neveneffecten te vermijden, gelimiteerd aantal v gepubliceerde
live geboortes, gebrek aan duidelijke definitie
è Fertiliteit preservatie: transvaginaal gehaald of geïdentificeerd na filtratie van ovarium weefsel dissectie
medium, zoektocht voor COC in gecapteerd materiaal op filter en tss medullaire fragmenten
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller ainoavanroy. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $13.59. You're not tied to anything after your purchase.
