Aantekeningen van de hoorcolleges voor het vak: "Grenzen in Perspectief". De hoorcolleges 1 t/m 7 zijn tentamenstof. Verder staat er per hoorcollege de bijbehorende stof (boek/artikelen) opgesomd. Succes met leren!
(Het boek is ook belangrijke tentamenstof, lees deze dus ook door :))
Voorbereiding:
- Hoofdstuk 1 basisboek: Ben de Pater: Geografische ideeën over grenzen en grensgebieden
Van natuurlijke grenzen naar politieke en natuurlijke grenzen
Natuurlijke grenzen volgens Ben de Pater: “bergketens, waterscheidingen, zeekusten, rivieren […]
wouden, meren, moerassen en woestijnen”
Friedrich Ratzel (1844-1904): grondlegger van de politieke geografie (boek Politische Geographie
(1897)
- Sociaal-Darwinisme (overtuiging): oorlog als natuurlijk proces
- Ziet staten als actoren
- Maakt onderscheid tussen kerngebieden en perifere gebieden
- Ziet grensgebieden als bufferzones & natuurlandschap als uitgangspunt
Grensregio’s liggen geografisch en economisch gezien ver van het bestuurlijk centrum, waardoor ze
als perifeer gebied gezien kunnen worden. De afstand tot het centrum heeft een aantal gevolgen,
waaronder:
- Associatie van minder werkgelegenheid
- Beperkte publieke voorzieningen
- Lagere investeringen
- Verminderde bereikbaarheid
Dubbele functie van de grens: verbinding/scheidslijn & economisch/militair
Natuurlijke grenzen beter verdedigbaar dan kunstmatige grenzen
Grenzen veranderen door annexaties, veroveringen en uitbreidingen
“Scramble for Africa”: tijdsgeest van nationalisme en kolonialisme
Van grenzen naar scheidingslijnen
Tegenreactie op Ratzel: het belang van culturele –, sociale –, linguïstische – en etnische scheidslijnen
ontbreekt Borders vs Boundaries
Grenzen en territoria zijn gebaseerd op volkeren en naties
Vredesonderhandelingen in Parijs (1919) onder Amerikaanse president Wilson
Kernbegrippen en concepten gerelateerd aan grenzen en grensregio’s:
- Border: staat of bestuurlijke regio binnen een staat
- Boundary: scheidslijn; staats-provinciegrens, ook niet-politieke grens
- Frontier: zone, outer-orientated; opschuivende contactzone/overname van gebied
Een andere visie op grenzen is die van de Amerikaanse geograaf Richard Hartshorne (1931-1992)
Cultuurlandschap als uitgangspunt in plaats van natuurlandschap
- Antecedent boundaries: eerst de grens, dan de invulling; bv Verenigde Staten en Canada
, - Subsequent boundaries: grenzen getrokken in een bewoond en ingericht cultuurlandschap,
bv België en Nederland
- Superimposed boundaries: grenzen opgelegd door externe machthebbers, bv koloniale
periode in Afrika
- Relict boundaries: grenzen die er ooit waren, maar inmiddels zijn opgeheven of verlegd
Staat versus natie
Culturele identiteit gaat over de staatsgrenzen heen en er zijn vaak meerdere naties binnen
staatsgrenzen
- Centripetal forces: gemeenschappelijk gevoel/idee; sterk kerngebied, geen concurrerende
andere kerngebieden; culturele homogeniteit; breed gedeelde tradities; herkenbaar
landschap etc.
- Centrifugal forces: beperkte contacten met kerngebieden; bepaalde afstand van kerngebied
(cultureel, politiek, economisch…)
Supranationaal perspectief op grenzen
- De Europese Unie heeft binnen– en buitengrenzen.
- De verdragen van Schengen zijn verdragen tussen een aantal Europese landen om het vrije
verkeer van personen mogelijk te maken. Het grondgebied van deze landen vormt de
Schengenzone.
- European Economic Area (EEA): de EEA verbindt de EU-lidstaten en drie EFTA-landen (IJsland,
Liechtenstein en Noorwegen) tot een interne markt waarvoor dezelfde basisregels gelden.
- Externalisation of EU external borders: verleggen van EU grenzen
Mentale grenzen en grensregio’s – regionaal perspectief
Oscar J. Martinez (1994) onderscheid verschillende soorten borderlands aan de hand van mate van
economische en sociale contacten, grensoverschrijdende samenwerking, grenscontroles, gevoel van
sociale en culturele nabijheid:
Relationeel perspectief op grenzen
- Grens als sociaal construct
- Zowel institutionele als sociale processen bepalen wat een grens is
- Grenzen scheiden en verbinden
Grensregio als ontmoetingsplek:
- ‘contact zone’ voor uitwisseling en interactie
- Gemeenschappelijke taal, lokale/regionale geschiedenis, tradities, familiebanden over de
grens
- Handel/Woon-werk verkeer
- Winkelen en vrijetijdsbesteding
- Onderwijs
, “borders are everywhere” (Balibar)
Bordering practices
Mentale representaties van een grens
Grens als:
- Barrière
- Brug
- Bron
- Symbolen van identiteit
“Cultures go beyond boundaries of society and polity, but [they] may also be seen to define these
boundaries and the symbolism which makes life meaningful both within and across territorial and
other borders” (Anderson, O’Dowd and Wilson 2003)
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller geaneymarissen. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.28. You're not tied to anything after your purchase.
