Dit document bevat een samenvatting van de gehele examenstof van het centraal eindexamen geschiedenis havo. De volgende tijdvakken komen aan bod:
Vroegmoderne tijd:
- Ontdekkers en hervormers
- Regenten en vorsten
- Pruiken en revoluties
Moderne tijd:
- Burgers en stoommachines
- Tijd v...
Geschiedenis
Jaartallen, personen en lastige begrippen
Vroegmoderne tijd
Hernieuwde denkwijze en veranderende sociale en politieke opvattingen.
Ontdekkers en hervormers 1500-1600
- begin van de Europese overzeese expansie
1415: Portugezen veroveren Marokkaanse havenstad Cueta en varen langs de
Afrikaanse kust. (Goudkust)
Slaven (Afrikanen) gaan daar werken op de eerste plantages.
Dit KA hoort bij ontdekkingsreizigers die nieuwe gebieden vinden en deze
koloniseren. Slaven gaan aan het werk op de nieuw ontdekte plekken.
- veranderd mens- en wereldbeeld van de renaissance, het begin van nieuwe
` wetenschappelijke belangstelling
Het individu komt vooraan te staan. Het begon in Italië. De regels van de kerk blijven
belangrijk maar moeten aansluiten bij wetenschappelijke ontdekkingen. Carpe diem
(pluk de dag) neemt de plaats van memento mori (gedenk te sterven) in.
Architecten ontwikkelde een centraal perspectief. Kunstenaars worden bewonderd
i.p.v. het schilderen in de naam van god.
De boekdrukkunst ontstond, hierdoor konden rijken ook leren lezen.
- hernieuwde oriëntatie op de klassieke oudheid
Humanisme: heroriëntatie op het klassieke erfgoed. Kunst uit de oudheid wordt weer
bewonderd.
Erasmus (1466-1536): priester die zich verdiept in Griekse Bijbelteksten en ziet dat
de geestelijken zijn afgedwaald van de echte boodschap ban god.
Denk bij dit KA aan bouwwerken uit de romeinse tijd van de Grieken.
Homo universalis (mens als alleskunner) moet centraal staan i.p.v. god.
- reformatie met als gevolg: splitsing van de kerk
Maarten Luther: vind de regels van de kerk en de macht onjuist. Hij vindt de bijbel
richtinggevend. De kerk wordt gesplitst in rooms-katholiek en protestants.
Johannes Calvijn: (meer aanhangers in NL) van mening dat lagere overheden zich
moeten verzetten tegen de hogere overheid. Hij vindt dat het geloof bij het bestuur
hoort.
1555: Vrede van Augsburg, iedere vorst bepaalt voor zijn eigen gebied welke
godsdienst is toegestaan.
1598: Edict van Nantes, einde aan burgeroorlogen in Frankrijk tussen katholieken
machthebbers en hugenoten (protestanten). Hierin staat dat het katholieke geloof
niet meer het enige geloof in Frankrijk is. In 1685 wordt dit teruggedraaid door
Lodewijk XIV. Omdat hij vindt dat allen eenheid binnen het geloof voor een centrale
overheid kan zorgen.
1637: ontstaan statenbijbel, NL-talige Bijbelvertaling. Luther en Calvijn willen dat
mensen zelf de Bijbel kunnen lezen.
, - De Nederlandse opstand dat leidde tot het ontstaan van de Republiek
1568: uitbraak van de opstand.
Waarom opstand? Karel V en Filips II hadden een centralisatiepolitiek: de macht ligt
bij 1 persoon of 1 instelling. Er kwam afkeer tegen de kettervervolging in de
Nederlandse gewesten.
1566: beeldenstorm, calvinisten kwamen in opstand tegen de katholieke kerk.
1581: Plakkaat van Verlatinge, Nederlandse edelen leggen vast dat ze het gezag van
de Spaanse koning niet meer erkennen.
1584: Willem van Oranje wordt vermoord.
1588: een andere vorst vinden voor de Nederlanden blijkt moeilijk, maar zonder kan
ook. De Republiek der Zeven Verenigden Provinciën wordt uitgeroepen.
Regenten en vorsten 1600 - 1700
- streven van vorsten naar absolute macht
Machtsverhouding tussen koning en parlement is een discussie. Koning wil
centraliseren voor een veilige en ordelijke samenleving. Het parlement wil zijn macht
niet afstaan.
Lodewijk XIV = zonnekoning. De macht van de koning ging ver, ‘koningen zijn als
goden’. Goddelijke macht is absoluut.
- Gouden Eeuw van de Republiek
17e eeuw = Gouden Eeuw voor de Republiek.
Oorzaken Gouden Eeuw:
Moedernegotie, graanhandel via de Oostzee. Amsterdam werd een
belangrijke stapelmarkt van West-Europa. Dit zorgde voor veel winst voor
Holland.
Ondernemerschap kreeg veel ruimte doordat er geen feodale traditie
(ondergeschikte is afhankelijk van machthebber) meer was. Commerciële
landbouw en handel ontstaan.
Aanwezigheid bruikbare waterwegen.
Er was geld nodig voor de oorlog met Spanje.
In Holland was een religieuze tolerantie, hierdoor kwamen er veel migranten. Dit
zorgde voor groei in handel en nijverheid.
Er ontstaat een burgerlijke cultuur met aandacht voor luxeartikelen, kunst en
wetenschap. Er zijn veel schilderijen gemaakt.
- begin van de wereldeconomie
De Europese overzeese expansie leidde tot veel handelscontacten.
Handelskapitalisme dat zorgde voor winsten en nieuwe investeringen.
17e eeuw = wereldeconomie komt van de grond met Europa als handelscentrum.
East India Company door Engeland
VOC en later WIC opgericht door de Republiek.
1602: VOC opgericht voor handel in het oosten van Zuid-Afrika (bij Kaapstad) voor
specerijen, textiel, thee en koffie
1621 (en opnieuw in 1674): WIC opgericht voor handel tussen de kust van West-
Afrika en Noord- en Zuid-Amerika. Voor kaapvaart, slaven, goud, tabak en suiker.
In Amsterdam is er een koopmansbeurs die het belangrijkste handelsinstituut van de
wereld is.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller floorvanechtelt. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.22. You're not tied to anything after your purchase.
