Deze samenvatting voor het vak Stadsgeografie omvat detailleerde aantekeningen van hoorcolleges en uitwerkingen van de belangrijkste literatuur. Het is bundeling van aantekeningen van drie personen, zodat geen enkel belangrijk topic over het hoofd is gezien. Deze samenvatting bevat dus alles wat je...
HC 1: Definities stad | Verzameling steden – Dr. Willem Boterman
Inhoud van stadsgeografie:
- De stad als object/unit (‘the city’) bestuderen van de stad opzich
- Verstedelijkingsprocessen (‘urbanization’) Veranderingen van de stad. Niet alleen trek
van land naar stad (dus urbanisatie), maar ook trek van stad naar land (suburbanisatie) of
trek nar groeikernen.
- Stedelijkheid (‘urbanity’ / ‘urban’) economische, culturele, sociale processen die gaande
zijn in de stad
De stad als studie-object
De eerste stedelijke revolutie:
De fase waarin jager-verzamelaars langzaamaan zich steeds meer gingen vestigen op één vaste plek,
door allerlei voordelen die hierbij optraden. De overgang van landbouw naar permanent vestigen in
grotere clusters bij elkaar vond voor het eerst plaats op vruchtbare grond tussen de Eufraat en Tigris
in het Midden-Oosten, rond 3000 v. Chr. Het ontstaan van staten is zeer sterk verbonden met
verstedelijking.
De tweede stedelijke revolutie: industriële revolutie
Na een periode waarin een groot deel van de bevolking op het platteland woonde, kwam er toch
weer een trek naar de stad. Dit verschijnsel begon in Engelse industriesteden in de 19 e eeuw, waarop
ook delen van West-Europa volgden. Wel ging dit gepaard met veel problematiek in steden,
bijvoorbeeld slechte leefomstandigheden, onhygiënisch, proletariaat. Ook was er morele onrust: de
kerk was tegen verstedelijking en er heerste angst dat de samenleving uit de klauwen zou lopen
De derde stedelijke revolutie:
Postindustriële, kennisintensieve revolutie. Proces van industrialisatie is razendsnel ontwikkeld en
verstedelijking gaat ontzettend snel. Revolutie omdat de industrialisatie in verband staat met vele
andere maatschappelijke vraagstukken van nu, zoals klimaat, energie etc.
Enerzijds wordt er in de literatuur vaak positief en optimistisch gesproken over steden. Dit is te
danken aan de steeds toenemende economische groei, efficiëntie, optimalisatie en productiviteit van
steden. Steden zijn de innovatiemotor van de huidige economie, er is op nationaal niveau meer
welvaart door steden, veel agglomeratievoordelen en de oplossing voor klimaatverandering. Steden
worden gezien als het eindpunt en de kern van exponentiële economische/culturele/politieke groei.
Toch is dit niet altijd zo geweest. In de jaren 70/80 van vorige eeuw waren er veel problemen in
steden als gevolg van verstedelijkingsprocessen. Er werd gesproken over het ‘uit elkaar vallen van de
samenleving’, door het gebrek van nauwe, sociale contacten in steden, wat in dorpen en
kerkgemeenschappen wel aanwezig was. Ook was er sprake van economisch verval en het leeglopen
van de stad.
Stedelijke revolutie: megasteden in 2000-2015
De groei van zogenaamde ‘megasteden’ vindt vooral plaats in de Global South. Begin 20 e eeuw vooral
in Oost-Azië, nu ook veel in Afrika. De steden worden gekenmerkt door over-urbanisatie, een proces
waarbij de verstedelijking en bevolkingsgroei sneller gaat dan dat de stad aan kan, waardoor er
,sloppenwijken ontstaan en infrastructuur achterblijft. Dit vindt veel plaats in landen met een geringe
economische groei en tegelijk een snelle bevolkingsgroei.
Onder-urbanisatie is het kunstmatig tegenhouden van verstedelijkingsprocessen door interventies in
te voeren waardoor de trek naar de stad tegengehouden wordt. Hierdoor is het lastig voor rurale
bewoners om te verhuizen naar de stad. Dit zien we bijvoorbeeld in Amsterdam, waarbij er slechts
op bepaalde plekken in de stad uitbreiding mag plaats vinden.
Verstedelijking in Nederland
Fysieke uitbreiding van de stad is in opzichte van andere Europese steden zeer groot geweest. Dit
heeft als gevolg dat er minder vruchtbare grond beschikbaar is, het energieverbruik hoger is etc.
Kenmerken van een stad
- Grote omvang, relatief hoge dichtheid en hoog inwoneraantal
- Aanwezigheid en breed scala aan voorzieningen (ook specialistisch)
- Veel verschillende culturen en nationaliteiten diversiteit, veel verschillende
achtergronden
- Dichter en uitgebreider netwerk van mobiliteit
- Identiteit je ‘Amsterdammer’ voelen
- Veel werkgelegenheid en economische activiteiten
- Minder cohesie
- Stadsrechten (juridisch gebied)
Het is lastig om tot één concrete, sluitende definitie te komen wat een stad is. Elke stad is anders en
voldoet niet precies aan elk van deze kenmerken. Het is wel handig om een definitie te hebben om
de stad te kunnen onderzoeken.
Stadsgeografische benadering
- Het bestuderen van ruimtelijke variatie in de verschijningsvorm van steden
o Wisselwerking tussen het onderzoeken van de eigenheid (unieke kenmerken van de
stad) en regelmatigheden (overeenkomsten tussen steden, patronen) in hoeverre
is een studie over gentrificatie in NYC toepasbaar in Amsterdam of Lagos?
o Aandacht voor plaats-specifieke vorm van algemene processen
o ‘De stad als ‘filter”: invloed van lokale historisch gegroeide fysieke en sociale
structuren. Op meer algemene processen ontwikkeling op bepaalde plekken en
waarom
- De stad gevormd door sociale processen
o Politieke, economische, sociaal-culturele processen
o Op verschillende schaalniveaus, zowel plaats-specifiek als op grote schaal
- De stad van invloed op sociale processen
o Wisselwerking van hoe steden politieke/economische/sociaal-culturele processen
vormgeven. Bron van bepaalde trends (muziek, kleiding maar ook wetenschappelijk)
kunnen zich ergens anders manifesteren
Administratieve grenzen verschillen vaak van de daadwerkelijke agglomeratie van de stad. In andere
woorden, het kan voorkomen dat slechts een deel van de agglomeratie binnen de gemeente valt
omdat de omvang van de agglomeratie veel groter is dan de gemeente. De afbakening van steden
kan data (zoals inwonersaantallen) anders laten lijken. Voorbeeld: Tokyo.
Hoorcollege 2: de pre-industriële stad | Dr. Willem Boterman
, De geografie van de stad in historisch perspectief: waarom bestaan steden en wonen we in een
stad?
Vroege urbanisatie
Neolithische revolutie (+- 10000 jaar geleden)
Overgang van jagerverzamelaarsamenleving naar samenleving waarin landbouw wordt uitgevoerd.
Op verschillende plekken in de wereld heeft rond dezelfde tijd dit fenomeen plaatsgevonden,
bijvoorbeeld op plekken in Afrika, China, Oosten in VS en Zuid-Amerika. Het is dus niet op 1 plek
ontstaan door 1 stam en heeft zich daarna verspreid, maar op verschillende plekken en door
verschillende groepen. Dit geeft aan dat dit een universele ontwikkeling is, dat in verschillende
culturen op hetzelfde moment plaatsvond.
Er is een verband tussen landbouw en het ontstaan van steden, maar de causaliteit (richting hiervan)
is onduidelijk en specifiek voor situaties en locaties.
De eerste stedelijke revolutie (+- 4000 jaar geleden)
Belasting, arbeidsdeling en sociale stratificatie
- Landbouw zorgde ervoor dat er zoveel surplus was aan voedsel, dat stammen zich niet meer
alleen bezig konden houden met de voedselvoorziening, maar ook andere taken zoals potten
maken, leger opbouwen etc (arbeidsdeling).
- Ook werd er belasting geïnd. Dit was mogelijk omdat het zichtbaar was hoeveel graan en
bezit een stam had. Dit was voorheen niet mogelijk, toen jagers en verzamelaars
voortdurend onderweg waren en vaak eten meteen nuttigden.
- Bepaalde elitegroepen eigenen het surplus naar zich toe waardoor er een soort hiërarchie
ontstond (sociale stratificatie). Toe-eigenen van surplus (belasting) moet je kunnen
verklaren administratie door te schrijven en rekenen
Andere ontwikkelingen:
- Ontstaan van monumenten, gefinancierd door afroming surplus
- Lange afstandshandel tussen steden, maar ook omringende stammen
- Staatsvorming en verstedelijking vielen samen vanaf dag 1 innig verknoopt, steden =
staten
The crossroads within the wall (1963) communication + togetherness
o Muren: veiligheid, bescherming maar ook controle (afbakening) politiek, macht
o Kruis: communicatie, verbondenheid, uitwisseling van kennis economie, cultuur
Hoe steden zijn ontstaan en zich hebben gevormd hangt dus vooral af van de politieke en
economische processen in de stad.
Lopez (1963): 3 typen stad
1. Pallisade steden vaak verdedigingssteden die een politieke, strategische en militaire
functie hebben (beschikken over goed leger)
2. Agrarische steden administratieve steden waarbij landbouw dominant is en de focus ligt
op het optimaliseren van het systeem
3. Marktsteden steden commerciële kant is dominant dus markt
Verschillende pre-industriële steden
- Europese middeleeuwse stad fortificatie en markt
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller ssm3. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $13.47. You're not tied to anything after your purchase.
