Geschiedeniswerkplaats / tweede fase havo historisch overzicht / deel Handboek
Geschiedenis Werkplaats samenvatting van hoofdstuk 5 t/m 10.
Het boek wat is samengevat heet: Geschiedeniswerkplaats tweede fase havo historische overzicht.
Deze samenvatting is uitstekend te gebruiken voor leerlingen uit 4 en 5 havo. Alle stof van hoofstuk 5 t/m 10 staat op een rijtje, per...
Hoofdstuk 5, De tijd van ontdekkers en hervormers (1500-1600 +
Vroegmoderne tijd)
§1 De renaissance
Het kenmerkend aspect is:
A. Het veranderde mens- en wereldbeeld van de renaissance.
B. Het begin van een nieuw wetenschappelijke belangstelling.
C. De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid.
A van het kenmerkend aspect uitgelegd
Er kwam een nieuw mensbeeld voor de bovenlaag van de rijke handelaren.
- In de middeleeuwen was levensmotto ‘Memento mori’ (gedenkt te sterven). Als je goed leefde ging je
naar de hemel en als je slecht leefde naar de hel.
- In de periode van de renaissance veranderde het levensmotto in ‘Carpe Diem’ (Pluk de dag!).
B van het kenmerkend aspect uitgelegd
Het humanisme is de kritische denkhouding en daarbij dat de universele mens tot nieuwe wetenschappelijke
belangstelling leidt. Met die wetenschappelijke belangstelling proberen ze de wereld te verklaren op een
rationele manier. De universele mens is de ideale mens, iemand die zich op het gebied van veel verschillende
terreinen had ontwikkeld, net zoals Leonardo da Vinci.
Humanisten lazen en verklaarden klassieke teksten die klopten met de christelijke leer en het bleek dat het was
aangepast. Zij ontdekten dat en herstelden de fouten en voorzagen ze van uitleg.
De Turkse verovering van Constantinopel zorgde ervoor dat er veel geleerden van daar naar Italië kwamen. Zij
nemen veel oorspronkelijke Griekse manuscripten en kennis van de Griekse oudheid mee.
C van het kenmerkend aspect uitgelegd
Er kwam nieuwe belangstelling voor het klassieke erfgoed, De renaissance in de 15e eeuw is ook wel de
wedergeboorte. Grieken en Romeinen maakte architectuur en kunst op basis van de klassieke vormentaal.
Verspreiding over Europa
Een belangrijke humanist buiten Italië was Erasmus. Hij ging voor een christelijk humanisme. De belangrijke
natuurwetenschapper Copernicus (16e eeuw) ontwierp een model van het zonnestelsel waarin niet de aarde,
maar de zon het stilstaande middelpunt was. Dit zou het wereldbeeld veranderen.
§2 De europese expansie
1
,Het kenmerkend aspect is het begin van de Europese overzeese expansie.
Redenen voor de Europese expansie zijn:
1. Economie: handel in specerijen, zijde, goud/zilver enz.
2. Politiek: het veroveren van een groot rijk.
3. Cultuur: de verspreiding van het christendom + nieuwsgierigheid en zucht naar avontuur.
Verre werelddelen
West-Europeanen hebben een beperkt wereldbeeld. Alleen Europa, Noord-Afrika en de Arabische wereld zijn in
de 15e eeuw bekend. Er kwam veel oosterse koopwaar binnen via Constantinopel, maar dit werd in 1453
overgenomen door de Turken. De Europeanen konden daar niet meer langs, daarom werd er een zijderoute
via het Oost-Romeinse rijk gevonden. Ze moesten over zee, langs de kust ‘zelf’ naar Azië.
Portugezen naar Azië
De Portugezen voerden als eerste buiten Europa. Hendrik de Zeevaarder financierde in de 15e eeuw zeereizen
langs de Afrikaanse westkust. Aan de westkust van Afrika stichtten ze handelsposten waar ze textiel en
ijzerwaren ruilden tegen slaven en goud. Toen de Molukken ontdekt waren, stichtten ze ook versterkte
handelsposten op aan de Aziatische kusten en dreven handel met China en Japan enz. Ze ontdekten de route
naar Azië via het zuidpunt van Afrika: Kaap de goede hoop.
Spanjaarden naar Amerika
In 1492 dacht Columbus dat hij een westelijke route naar Indië gevonden, maar werkelijk was hij in Amerika. Hij
dacht dat de wereld bol was. Dat hij een nieuw continent ontdekt had, werd duidelijk toen Amerigo Vespucci
jaren later de Zuid-Amerikaanse oostkust uitgebreid.
Hernando Cortés veroverde in 1519 het rijk van de Azteken in Mexico. Francisco Pizarro nam in 1530 het
Incarijk in Peru in bezit. De Spanjaarden begonnen met het winnen van de rijke goud- en zilvervoorraden.
Spaanse conquistadores koloniseren de rijken van de Azteken en de Inca’s en de gevolgen daarvan zijn:
- Indianen sterven door Europese ziektes en worden gekerstend en gedwongen tot arbeid.
- Transatlantische slavenhandel = import van Afrikaanse slaven vormt het begin van de driehoekshandel
-> vanaf 1542 protest tegen slechte behandeling indianen.
Andere Europeanen op weg
In 1596 probeerde Willem Barentz Indië te bereiken, maar strandde op Nova Zembla. Cornelis de Houtman
bereikte Indië wel via het zuiden.
§3 De reformatie
Het kenmerkend aspect is de protestantse reformatie (hervorming) die de splitsing van de christelijke kerk in
West-Europa tot gevolg had.
Het ware geloof
Mensen die afweken van de katholieke leer werden vervolgs door de inquisitie (ketterij). Door ‘versnipperde’
land (vanwege verschillende vorstendommen die katholiek of protestants waren) en vorsten die pro-reformatie
waren was Rome niet in staat om ‘ketterij’ tegen te gaan.
Vanaf 15e eeuw kon kritiek op de geestelijkheid snel verspreid worden via de nieuw uitgevonden drukpers. Dit
was het begin van de reformatie, een protestbeweging tegen misstanden en manieren van geloven in de
katholieke kerk.
2
,Erasmus ontdekte dat het Vulgaat vol met fouten stond. Hij maakte een nieuwe vertaling. Hij had veel kritiek
op de katholieke kerk, maar bekeerde niet. Zijn kritiek was dat de geloofregels al bepaald waren en de
geestelijkheid.
Luther en Calvijn
Luther had kritiek op de handel in aflaten (om je zondes af te kopen). In 1517 spijkert hij 95 stellingen van kritiek
op de kerk in Rome op de kerkdeur in Witten-berg (Duitsland). Hij was protestants.
Calvijn was ook protestants. Zij vonden dat de kerk niet bezig was met het geloof, maar met bijgeloof, macht en
rijkdom. Volgens hem was de bijbel alleen het basis geloof en de geestelijkheid was ook niet nodig, Hij vond dat
de kerk hervormd moest worden.
Kerkdiensten Weg naar de hemel Rol van de vorst
Luther Vereniging van Alleen door oprecht te Vorst mag het geloof
relikwieën en heiligen is geloven komen men in de voor zijn onderdanen
bijgeloof. hemel. bepalen.
Calvijn Vereniging van Predestinatie: God heeft Gelovige mag zelf zijn
relikwieën en heiligen, al bepaald of jij naar de eigen geloof bepalen. Als
branden va. kaarsen en hemel gaat. een vorst dit niet
orgelspel is bijgeloof. toestaat, in opstand
komen.
Gevolgen van de Reformatie
- Godsdienstoorlogen in het Duitse Rijk. In 1555 de vrede van Ausburg: vorsten mogen zelf bepalen of
hun gebied katholiek of protestants is.
- Contrareformatie (tegenreformatie) door de katholieke kerk. De bestrijding van het protestanisme en
verbetering van de misstanden in de katholieke kerk.
§4 De Nederlandse opstand
Het kenmerkend aspect is het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse
staat.
Oorzaken van de Nederlandse opstand
1. Godsdienstig: Calvinisten en de vorst waren katholiek. En van de vorst mochten zij niet hun geloof
uitoefenen.
2. Zelfstandigheid en centralisatie:
- De centralisatie lag bij Karel V. Hij bestuurde vanuit 1 stad en overal dezelfde wetten en regels.
Gewesten met verschillende wetten en regels stopte.
- De inzet van de burgerij in het bestuur. Het inzetten van ambtenaren ipv. de adels, zodat zij minder
invloed hebben.
3
, 3. Economisch: Vanwege het geld en de hoge belastingen. Zij hadden geld nodig voor ambtenaren en
legers enzovoort.
Onvrede alom
De opvolger van Karel V was Filips II. De landvoogdes Margretha van Parma bestuurde namens Filips II de
Nederland vanuit Brussel. De edelen kwamen in 1566 in opstand tegen vervolging en centralisatie:
‘smeekschrift’. Margretha besloot te stoppen met de kettervervolgingen. In 1564 pleit stadhouder Willen van
Oranje voor godsdienstvrijheid. En in 1566 geeft Margretha toe -> hagenpreken (bijeenkomsten calvinisten) &
beeldenstorm ( slopen van de katholieke kerken).
Het begin van de opstand
De hertog van Alva, ook wel ‘de ijzeren hertog’ moest weer zorgen voor ketterijen. In 1568 valt Willem van
Oranje aan en begint de Nederlandse opstand. De belastingen werden ingevoerd om het leger van Alva te
kunnen betalen, hierdoor kwam er nog meer onvrede onder de edelen.
De ommekeer
Op 1 april 1572 verloor Alva de plaats Den Briel. Het werd overgenomen door de watergeuzen. Water werd
gebruikt als wapen. Steden in Holland en Zeeland kiezen de kant van de opstandelingen.
Eenheid en verdeeldheid
In 1579 werd de Unie van Utrecht de kern van een nieuwe staat. De Zuidelijke Nederlanden konden soms niet de
Spaanse soldaten betalen. In 1581 werd het Plakkaat van Verlatinghe ondertekend. Dit hield in dat de Spaanse
koning van de Noordelijke Gewesten niet meer door hun werd erkend. In 1584 werd Willem van Oranje
vermoord. Hierdoor wordt Nederland een republiek.
De geboorte van de Republiek
In 1588 ontstond de Republiek (der 7 Verenigde Nederlanden). Filips richt zich op Frankrijk, Engeland & de
Republiek. Onder leiding van Maurits verovert de Republiek de Noordelijke Nederlanden. In 1609 is het
twaalfjarig bestand met Spanje (de wapenstilstand). In 1648 wordt de vrede van Münster gesloten, dit is het
einde van de Tachtigjarige oorlog.
Hoofdstuk 6, De wereld in de tijd van regenten en vorsten (1600-1700 +
Vroegmoderne tijd)
§1 Een wereldeconomie
Het kenmerkend aspect is de ontwikkeling van handelskapitalisme en wereldeconomie.
Naar Indië
In 1621 voer Jan Pieterszoon Coen naar de Banda-Eilanden. De Bandanezen (dorpshoofden van Molukse
eilanden) hadden beloofd om hun muskaatnoten alleen aan de Nederlanders te leveren, maar telkens werd die
belofte geschonden. Toen een Nederlandse kapitein in 1609 verhaal kwam halen, waren hij en zijn mannen
neergestoken en onthoofd. Coen kwam laten zien dat met de VOC niet te spotten viel. Hij liet de dorpen in
brand steken en honderden Bandanezen als slaag wegvoeren. De meeste Bandanezen vluchtten de bergen in,
waar ze verhongerden.
De VOC
De vele handelsreizen waren eerst zeer winstgevend, maar al snel was de concurrentie zo hoog dat de winsten
scherp daalden. Op initiatief van de Staten-Generaal werd daarom in 1602 de Verenigde Oost-Indische
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller tessspil1. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.55. You're not tied to anything after your purchase.
