1 DEEL 1: AARDRIJKSUNDE
1.1 De aarde en de ruimte
1.1.1 Het heelal
Ontstaan door de oerknal of big bang, 13,8 miljard jaar geleden
Hoe? Een puntje (wetenschappers noemen dit puntje singulariteit) vele malen kleiner dan het puntje
van je balpen, is heet geworden en dat puntje is ontploft.
Het minuscule deeltje bevatte oneindig veel energie, waaruit later de elementaire deeltjes
ontstonden : de bouwstenen van de materie op aarde.
Subatomair = onderdeel uitmaken van atomen
1.1.2 Sterrenstelsels
Na de oerknal was de temperatuur heeeeel hoog, 50 000
miljard graden. Naarmate het heelal groter werd begon
het af te koelen. Toen het afkoelde rond 3000 °C,
ontstonden de eerste atomen (2). De verschillende sterren
zijn door de zwaartekracht zich gaan groeperen in
sterrenstelsels.
VAKSTUDIE WETENSCHAPPEN EN TECHNIEK Pagina 1 van 137
,In het heelal bestaan nu miljarden sterrenstelsels. Het sterrenstelsel waarvan wij met onze aarde, de
andere planeten, de zon en de vele sterren deel uitmaken is het Melkwegstelsel. Het ontstond 9
miljard jaar geleden. Het telt meer dan 100 miljard sterren. De afstand van de ene naar de andere
kant is ons Melkwegstelsel is zo groot dat het wordt uitgedrukt in lichtjaar (100 000 lichtjaar).
Het is niet eenvoudig om het melkwegstelsel te zien. Als het donker genoeg is zien we de Melkweg
van binnenuit als een zilveren band die de hemel omspant.
1.1.3 Ons zonnestelsel
Het zonnestelsel is een zeer klein deel van de miljoenen sterrenstelsels in het heelal.
We kennen ons zonnestelsel voornamelijk als een planetenstelsel waarbij de zon een cruciale rol
speelt en de 8 planeten door de zwaartekracht gebonden er omheen cirkelen.
De acht planeten vertrekkend vanuit de zon zijn: Mercurius, Venus, Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus,
Uranus en Neptunus. Pluto was ooit een planeet, nu niet meer
Ons zonnestelsel wordt ook een planetenstelsel genoemd.
Een planetenstelsel is een verzameling van hemellichamen die om een centrale ster (bij ons de zon)
draaien.
De zon en de planeten gaan we op het volgende bladzijde verder bespreken.
Een komeet: een hemellichaam dat bestaat uit gas, ijs en veel stof en niet al te groot is, vergeleken
met sterren en kometen. Kometen bewegen in elipsvormige banen om een ster. Wanneer ze een ster
te dicht bij naderen wordt het ijs omgezet in waterdamp en vormt zich een komeetstaart.
Planetoïden of asteroïden: zijn grote rotsblokken. Je vindt deze vooral in de planetoïdengordel
tussen Mars en Jupiter. Zij draaien in een vaste baan rond de zon.
Meteoroïden: brokstukken die doelloos rondzweven. Het zijn brokstukken afkomstig van kometen of
planetoïden.
VAKSTUDIE WETENSCHAPPEN EN TECHNIEK Pagina 2 van 137
,Wanneer een meteoroïde onze atmosfeer binnendringt, zal ze door de grote wrijving ontbranden.
(vallende sterren). Wanneer ze volledig opbranden, eer ze ons aardoppervlakte bereiken, noemen we
meteoren. Wanneer ze inslaan op het aardoppervlak dan zijn het meteorieten.
Kuipergordel: een gordel van miljarden komeetachtige uit steen en ijs bestaande objecten, voorbij de
baan van de achtste planeet van het zonnestelsel, Neptunus (zie tekening helemaal rechts)
Oortwolk : is een veronderstelde wolk van vele miljarden komeetachtige objecten rondom het
zonnestelsel. Deze objecten bestaan waarschijnlijk grotendeels uit steen en ijs en bevinden zich op
een afstand van ongeveer 3.000 tot 100.000 astronomische eenheden (AE)
DE ZON
Grootste warmste (binnenste zon 15 miljoen °C en buitenkant 6000 °C) en zwaarste hemellichaam in
ons zonnestelsel De Zon is een gewone ster zoals er ’s nachts honderden aan de hemel staan.
Maar “onze” ster staat wel 260 000 keer dichterbij dan de eerstvolgende ster. Hierdoor verlicht ze de
aarde en voelen we haar warmte. Al deze energie is afkomstig uit de kern van de zon. Daar worden bij
heel hoge druk en temperatuur elke seconde miljoenen tonnen waterstof omgezet in helium. De
energie die daarbij vrijkomt, verplaatst zich geleidelijk naar het oppervlak van de Zon en ontvangen
wij op aarde in de vorm van warmte, licht en andere straling. Zonder de Zon zou er dus geen leven op
onze planeet mogelijk zijn.
Ontstaan? Door een gaswolk die in de ruimte rondzweefde en is gaan samenkrimpen door haar eigen
zwaartekracht. Die gaswolk bestond voornamelijk uit waterstof en helium. Al die deeltjes weren op
een gegeven ogenblik fel naar elkaar toegetrokken, zodat ze dicht op elkaar kwamen te zitten. De
druk liep sterk op, met gevolg veel warmte gecreëerd. Zonnewind? Is een stroom van geladen
deeltjes die ontsnapt van het oppervlak van de zon. Door de hoge temperatuur van een miljoen
kelvin in de corona krijgen protonen en elektronen een gemiddelde snelheid van 145 km/s.
PLANETEN
o Mercurius: ideale verjaardagplaneet
Planeet die het dichtst bij de zon staat, kleinste, rotsachtige woestijn
Verschil tussen overdag en ’s nachts heeeel groot, de planeet heeft geen atmosfeer die de
warmte vasthoudt
1 dag duurt 176 aardse dagen vandaar de ideale verjaardagsplaneet.
o Venus: de snelkookpan
Rotsachtig materiaal, staat het dichtst bij de aarde
Heetste planeet (300 °C), verpletterende luchtdruk, grote wolkenpakketten rond in de
atmosfeer waaruit zwavelzuur regent
o Mars: de rode planeet
waar te nemen met het blote oog
Heldere roodachtige ster (vandaar de naam te danken)
Romeinen associeerden dit rood met blood en vernoemden de planeet naar hun god van de
oorlog
Kent seizoenen , maar duren dubbel zo lang
Draait in iets langer dan 24u om haar as
VAKSTUDIE WETENSCHAPPEN EN TECHNIEK Pagina 3 van 137
, o Jupiter: grootste planeet in het zonnestelsel
Grootste en zwaarste planeet Er is hier veel bewolking, planeet gemaakt van gas
Er zijn veel stormen, rode vlek (megastorm)
Telt meer dan 60 manen
o Saturnus: de geringde gasreus
Kleine broertje van Jupiter
Ringenstelsel rond Saturnus van brokken steen en ijs
Meer dan 60 manen
o Uranus: seizoenen zeer uitgesproken
Zevende planeet gezien vanaf de zon Ijsreus
Planeet staat op haar kant, omgevallen tol
1 jaar duurt 84 aardse jaren
o Neptunus: de ijskelder, zo koud
Verste planeet 165 jaar duurt het voor hij een rondje heeft gedaan rond de zon
Vlek: grote ijsstorm Blauwe planeet
1.1.4 Aarde, zon en de maandag
Heliocentrische: de zon is het centrum van het zonnestelsel). Vroeger dacht men dat de aarde het
middelpunt van het heelal was. (egocentrisme).
De maan draait een rondje om de aarde, dit duurt een maand (29.5 dag – kan ook een andere tijd zijn
afhankelijk van jouw omlooptijd). Samen draaien ze rond de zon. De maan en de aarde zelf geven
geen licht. Vanuit de ruimte kunnen we de aarde zien, omdat het licht van de zon op de aarde schijnt.
Als de zon de aarde belicht, ontstaat er een grote schaduwkegel. Er ontstaat een kernschaduw waar
geen zonnestralen terechtkomen en een bijschaduw waarop slechts een gedeelte van de
zonnestralen invalt
De maan en haar schijngestalten
De maan is een trouwe metgezel van de aarde. Elke maand draait ze er in tegenwijzerzin een rondje
omheen, al miljoenen jaren lang. Ze lijkt hierbij steeds van vorm te veranderen en soms zelf te
verdwijnen. Dat is echter maar schijn want aan de vorm van de maan verandert er niets.
Die verschillende verschijningsvormen noemen we de schijngestalten van de maan.
de maan zelf geeft geen licht, maar ze reflecteert de zonnestralen van de zon.
VAKSTUDIE WETENSCHAPPEN EN TECHNIEK Pagina 4 van 137
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller elkevanparys. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $15.64. You're not tied to anything after your purchase.
