Ik heb een samenvatting gemaakt van alle stof van 4 en 5 havo die je nodig hebt voor je schriftelijk en mondeling examen. De kenmerkende aspecten staan bij de paragrafen vermeld samen met de begrippen die duidelijk gemarkeerd zijn. De samenvatting bestaat uit 12 hoofdstukken en 3 deelcontexten. De...
geschiedenis hoofdstuk 1
Prehistorie en Oudheid
1.1 De agrarische revolutie
Rond 140.000 v Contstonden homosapiens in afrika, zij waren jager verzamelaars en leefde
in tenten. Ze trokken rond en bleven niet lang op 1 plek.
Rond 11.000 v C ontstond de landbouw, mensen gingen hierdoor op 1 plek wonen in dorpen
en vee houden, hierdoor gingen mensen in grotere groepen leven, produceerde ze meer
voedsel en ontstonden er nieuwe uitvindingen.
Hierdoor aten ze wel eenzijdiger en werden mensen sneller ziek.
Ook ontstond er een hiërarchie doordat sommige boeren succesvoller waren dan andere.
rond 3300 v C ontstonden de eerste steden in soemerië, hier was de grond erg vruchtbaar,
hierdoor kon de bevolking groeien en hoefde niet meer iedereen in de landbouw te werken
en ontstonden nieuwe beroepen en sociale lagen.
Bestuurders controleerde of de irrigatie goed verliep en zij werden vaak tot koning gekroond.
Tussen 2700 en 300 v C ontstonden ook in andere gebieden steden.
Rond deze tijd ontstond ook het schrift, bestuurders gebruikten dit om bij te houden wie
belasting had betaald of hoe groot het leger was. Rond 2600 v C was het spijkerschrift zo
goed ontwikkeld in soemerië dat het ook buiten het paleis werd gebruikt.
1.2 Machtige rijken in het midden oosten
In Egypte had de farao de hoogste macht, steden hadden eigen rechtbanken die werden
geleid door ambtenaren.
De overheid heeft de geweldsmonopolie.
ambtenaren verdeelde het land na een overstroming, regelde irrigatie en zorgde dat de dat
farao een deel van de oogst kreeg, voor de farao waren zij onmisbaar.
1000 jaar later ontstonden de eerste steden in mesopotamië de koning van Babylon
veroverde steeds meer steden en stichtte het babylonische rijk.
De Egyptische godsdienst was polytheïstisch, ze probeerde natuurlijke verschijnselen te
verklaren en geloofde in leven na de dood, het was de taak van de farao om de goden
tevreden te houden met rituele.
1.3 De griekse democratie
Athene kende een directe democratie, rijke mannen met burgerrecht mochten rechtstreeks
meebeslissen. Dit is ontstaan door de verschillende poleis ze werden allemaal op een eigen
manier geregeerd griekenland uit bestond.
De griekse burgers vonden deze vrijheid erg belangrijk en probeerde te voorkomen dat 1
man aan de macht was (tiran)
Een belangrijk deel van de griekse cultuur was filosofie veel mensen hielden zich bezig met
vragen over de mens en de natuur
1.4 Het Romeinse rijk
Het romeinse rijk groeide omdat er steeds nieuwe gebieden werden veroverd, ook sloten ze
bondgenootschappen. Ze verdiende geld door belasting te innen ook hadden ze veel
grondgebied en krijgsgevangenen.
In de 5e eeuw werd rome een republiek, hierdoor ontstonden burgeroorlogen over wie de
hoogste posities kreeg in de 1e eeuw werd Augustus keizer van het romeinse keizerrijk.
Onder zijn bestuur van het imperium ontstond ook de pax romana.
,De romeinen namen veel over van de griekse cultuur qua levensstijl denkwijzen en
architectuur, dit wordt de klassieke cultuur genoemd en deze werd over het hele rijk
verspreid.
In de tweede eeuw begon het romeinse rijk uit elkaar te vallen omdat het te groot was om te
besturen. Het splitste definitief in 395 n C, de germanen gingen rond trekken en er
ontstonden volksverhuizingen.
Het rijk van keizer constantijn bleef nog wel zo'n 1000 jaar bijeen
1.5 Joden en christenen
Het christendom ontstond in een joodse omgeving (palestina en israël)
Het jodendom was een monotheïstische godsdienst, ze geloofde dat de joden het enige volk
is dat beschermd wordt door god, ook was er belang voor heilige boeken en ze hielden zich
aan religieuze voorschriften
Later gingen de joden geloven in Jezus en zagen hem als de zoon van God, mede door
Paulus die het christendom predikten raakte het los van het jodendom
De christelijke kerk was al vanaf het begin goed georganiseerd en hieruit ontstonden
verschillende nieuwe machtsposities de organisatie van de kerk lijkt op het bestuur van de
romeinen.
De romeinen vermoorde christen die de romeinse goden niet wilde aanbidden.
Keizer Constantijn accepteerd ehet christendom en liet kerken bouwen en stelde zondag in
als rustdag, later maakte Theodosius het christendom de staatsgodsdienst.
Hoofdstuk 2 De Middeleeuwen
2.1 Hofstelsel en feodale stelsel
In de vroege middeleeuwen woonden bijna iedereen in boerderijen, het west romeinse rijk
verdween en er ontstond een agrarische samenleving. Deze verandering kwam verder ook
door de adel die macht naar zich toe probeerde te trekken wat voor oorlogen en onveiligheid
zorgde, dit bemoeilijkte het reizen waardoor de handel ook verminderde. Er waren hierdoor
minder stedelingen die luxe producten kochten en specialistische kennis verdween. Veel
mensen waren dus zelfvoorzienend (autarkie)
Boeren zochten veiligheid op een domein, een domein was vaak van een militair, geestelijke
of koning en zij vroegen een deel van de oogst als betaalmiddel. Dit systeem heet het
hofstelsel.
Er waren vrije boeren (horige) die alleen tijdens de oorlogen de heer moesten volgen, zij
moesten hun eigen harnas, paard en wapens regelen en dit was vaak lastig daarom sloten
ze zich toch vaak aan bij een heer.
Lijfeigenen, waren knechten die geen eigen bezit hadden en volledig voor de heer werkte
geestelijken waren de hoogste stand, de adel de tweede en boeren de derde
Adel kreeg zijn macht door het leenstelsel/feodale stelsel, leenheren die gebieden uitlenen
aan leenmannen. De samenleving werd zo een piramide, met de koning bovenaan,
daaronder graaf/hertog die moesten eenmaal geld betalen aan de koning en militaire dienst
geven. Als de hertog/graaf een heel groot stuk land hebben kunnen ze dit niet zelf besturen
en lenen ze dit weer aan achterleenmannen.
De eerste kenmerken van het leenstelsel zagen we bij de frankische koning karel martel die
zijn ruiters een eed af liet leggen en zo zijn vazel werden. Karel de grote zette de tweede
stap door het leenstelsel aan bestuur te koppelen en soldaten en graven/hertogen
leenmannen te maken.
,2.2 Christendom en islam
Aan het einde van de 4e eeuw was het christendom de staatsgodsdienst van italië en steeds
meer mensen zwoeren hun geloof af om christen te worden, hierdoor kwam syncretisme
veel voor en kwam het christendom overeen met veel elementen uit andere religies
Het proces van kerstening (bekering tot het christendom) ging samen met de politieke
ontwikkeling de uitbreiding van het frankenrijk, na de val van het romeinse rijk werd er veel
gevochten om macht en grondgebied, de franken hadden hiermee het meeste succes. Voor
de franken was een dichte band met de kerk belangrijk, zij konden zo gebruik maken van
ervaren bestuurders en konden ze vertrouwen op de zegen van God. Ook voor de kerk was
het gunstig omdat de frankische machthebbers militaire bescherming gaven aan de kerk.
Het frankische rijk werd het machtigste volk in noordwest europa, zo werd de katholieke
vorm van het christendom dominant. Missionarissen werden naar veroverde gebieden
gestuurd om mensen tot het katholieke geloof te bekeren.
Door de verspreiding van het christendom veranderde de betekenis van de geestelijke, de
reguliere geestelijke die in kloosters leefden en de seculieren geestelijke die tussen de
mensen woonden, dit waren priesters.
De kerkelijke hiërarchie was: priesters→ bisschoppen→ paus
In de tijd dat het christendom opkwam ontstond in midden-oost europa en noord-afrika de
islam. Mekka was een centrale plaats waar handelswegen kruisten en zo religieuze ideeën
verspreiden. Mohammed verspreiden het geloof over het hele schiereiland en legde zo de
basis van het islamitische rijk.
Na het overlijden van Mohammed werd zijn schoonvader kalief, het kalifaat werd overerfbaar
en de kaliefen gingen het rijk uitbreiden, ze veroverde noord afrika en een deel van spanje
ook stelde ze nieuwe regels op op basis van het woord van Allah de sharia. Na de val van
het islamitische rijk deden de leiders van de veroverde gebieden geen moeite de bevolking
tot de islam te bekeren.
In de 11e eeuw vonden 4 belangrijke veranderingen plaats met betrekking tot het
christendom
1. de katholieke probeerde hun greep op de christelijke bevolking te
verstevigen, mensen die afweken van de officiële christelijke geloofsleer
(ketters) werden vervolgd en de kerk stelde hiervoor een rechtbank in, de
inquisitie.
2. In dunbevolkte gebieden in oost europa verspreiden het christendom zich
snel, ridders van de duitse orde onderworpen niet christelijke gebieden.
3. In het islamitische deel van spanje en portugal werden gebieden veroverd, dit
noemen we de reconquista.
4. Kruistochten werden opgezet met het doel het heilige land te veroveren,
jeruzalem was nu in handen van moslims, de paus riep edelen op voor de
eerste kruistocht, de italianen waren hier ook in geïnteresseerd en hielpen
met de handel, in ruil voor handelsprivileges in de veroverde gebieden, ze
verdreven zo de laatste moslimleiders uit spanje maar werden de christenen
in de 13e eeuw uit het noorden van israël verdrongen nadat ze de stad Akko
verloren. Toch had deze strijd voordelen voor de europese cultuur, zo
kwamen ze in aanraking met nieuwe uitvindingen en teksten uit het verre
oosten.
2.3 De steden komen weer tot bloei
De handel kwam weer op, dit had te maken met de landbouw die steeds meer opleverde
door de uitvinding van het drieslagstelsel. Ook werden bossen en moerassen gebruikt als
, landbouwgrond. Ten derde gingen ze ijzeren ploegen gebruiken en werden paarden gebruikt
die beter konden trekken.
Boeren gingen hun oogst op markten verkopen, ook ontstonden grote jaarmarkten waar
mensen uit verschillende landen samen kwamen. Hierdoor ontstond een vraag naar geld en
er ontstond een geldeconomie. Landen hadden verschillende munten en er waren daarom
geldwisselaars aanwezig die leiden tot de eerste banken in italië.
Door de opkomende handel vormden handelsgemeenschappen en hieruit ontstonden
steden, deze werden gebouwd waar rijke aannemers waren en ze goed bereikbaar waren.
Inwoners van de steden gingen om privileges te vragen bij de landheer/koning/graaf dit
noemen we stadsrecht.
Steden mochten zo zelf wetten maken en er werd onderscheid gemaakt tussen de
bewoners, zo waren er mensen met burgerrecht de burgerij, de mensen die de belangrijke
bestuursfuncties invullen zijn de patriciërs, kooplieden en ambachtslieden en de mensen
zonder burgerrecht.
Er ontstond concurrentie en er ontstonden gilde waar mensen hetzelfde beroep uitvoerden
en daarin geschoold werden.
Door de geldeconomie kreeg de adel minder macht en verdween het feodale stelsel, burgers
hadden geen bescherming meer nodig van een adel.
2.4 Pausen en koningen
Katholieke koningen en pausen steunde elkaar, de tweezwaardenleer, er was een
wereldlijke en geestelijke macht die in vrede moesten leven, de wereldlijke macht moest de
geestelijke beschermen. De paus en koning kwamen in een machtsstrijd over wie de
hoogste macht had.
Een voorbeeld zijn de Duitse keizers en pausen, de keizer benoemde bisschoppen altijd
zelf, het ritueel dat hierbij hoorde hete investituur, als de investituur werd uitgevoerd door
een niet geestelijke heet dit lekeninvestituur de paus was hier sterk tegen en zo begon in de
11e eeuw de investituurstrijd. Er was geen winnaar maar ze kwamen tot het compromis dat
de paus de geestelijke en de keizer de wereldlijke macht gaven. De keizer zijn macht werd
hierdoor beperkt.
Het duitse rijk viel uit elkaar, maar in andere landen verstevigden de koningen hun macht en
vond centralisatie plaats. Leenmannen waren het er niet mee eens en gingen belasting
heffen en hiermee konden ze legers inhuren en ambtenaren in dienst nemen zo konden ze
hun macht op grondgebied verstevigen, dit heet staatsvorming.
in Frankrijk vond centralisatie plaats en kreeg de koning het voor elkaar zijn leenmannen
hem te gehoorzamen, in de 100 jarige oorlog versloeg de franse koning de engelse koning
en zijn hoge edelen te verslaan.
Ook in engeland vond centralisatie plaats en was de macht van de leenmannen beperkt, wel
moest de koning meer rekening houden met adel en de steden in zijn land.
Koningen hadden wel geld nodig om oorlogen te voeren en hiervoor ontstonden
parlementen in europa, zij werken samen met de koning, zij leende de koning geld in ruil
voor beloftes die de koning deed.
Hoofdstuk 3 Veranderend mens en wereldbeeld
Kenmerkende aspecten:
18. Begin van de europese overzeese expansie.
19. Het veranderende mens en wereldbeeld van de renaissance en wetenschappelijke
belangstelling.
20. De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller tirzarvb12. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $8.04. You're not tied to anything after your purchase.
