Dit is een samenvatting van taal en taalwetenschap, de tweede editie (2015). ISBN9780470672136. Deze samenvatting gaat van hoofdstuk 11 tot en met hoofdstuk 20, taalkunde 3 van het Windesheim in Zwolle.
Samenvatting
Taal en taalwetenschap
HOOFDSTUK 11 t/m 20
ANNE E. BAKER, JAN DON EN KEES
HENGEVELD
1
,Inhoud
11. Woordenschat ...................................................................................................................... 5
11.1 Inleiding .......................................................................................................................... 5
11.2 Wat is een woord? ......................................................................................................... 5
11.3 De relatie tussen woordvorm en betekenis.................................................................... 5
11.4 Inhouds- en functiewoorden ........................................................................................... 5
11.5 Het lexicon ...................................................................................................................... 6
11.6 Soorten lexicale informatie ............................................................................................. 6
11.7 Woordenboeken ............................................................................................................. 6
11.8 Betekenis en betekenisrelaties ...................................................................................... 6
11.9 Betekenisbeschrijving ..................................................................................................... 7
11.10 Woorden over grenzen en talen ................................................................................... 7
12. Woordvorming ...................................................................................................................... 8
12.1 Inleiding .......................................................................................................................... 8
12.2 De interne structuur van woorden .................................................................................. 8
12.3 De functies van woordvorming ....................................................................................... 8
12.4 Derivatie .......................................................................................................................... 8
12.5 Flexie .............................................................................................................................. 9
12.6 De vormen van de morfologie ........................................................................................ 9
12.7 De structuur van woorden en hun betekenis ............................................................... 10
12.8 Verschillen tussen flexie en derivatie ........................................................................... 10
12.9 Verschillen tussen talen ............................................................................................... 10
13 Samenstellingen en uitdrukkingen ...................................................................................... 11
13.1 Inleiding ........................................................................................................................ 11
13.2 Structuur en betekenis van samenstellingen ............................................................... 11
13.3 Soorten samenstellingen .............................................................................................. 11
13.4 Incorporatie ................................................................................................................... 11
13.5 Idiomatische uitdrukkingen ........................................................................................... 11
13.6 De betekenis van idiomatische uitdrukkingen.............................................................. 11
14. Spreken en verstaan – spraakklanken .............................................................................. 13
14.1 Inleiding ........................................................................................................................ 13
14.2 Spreken ........................................................................................................................ 13
14.3 Spraakgeluid ................................................................................................................. 14
14.4 Horen en verstaan ........................................................................................................ 15
14.5 Spraakklanken .............................................................................................................. 15
2
, 14.5.1 Inleiding .................................................................................................................. 15
14.5.2 Pulmonische consonanten .................................................................................... 16
14.5.3 Niet-pulmonische consonanten ............................................................................. 17
14.5.4 Vocalen .................................................................................................................. 17
14.5.5 Diftongen ................................................................................................................ 17
14.5.6 Overige kenmerken ............................................................................................... 17
14.6 Spraaksynthese en spraakherkenning ........................................................................ 17
15. Klanksystematiek en fonologische processen................................................................... 19
15.1 Inleiding ........................................................................................................................ 19
15.2 Distinctiviteit .................................................................................................................. 19
15.3 klanksystemen .............................................................................................................. 19
15.4 distinctieve kenmerken ................................................................................................. 19
15.5 morfofonologische processen ...................................................................................... 19
15.6 grafemen en fonemen .................................................................................................. 20
16. Lettergrepen, klemtoon en intonatie .................................................................................. 21
16.1 Inleiding ........................................................................................................................ 21
16.2 De lettergreep: fonotaxis .............................................................................................. 21
16.3 Het woord: klemtoon .................................................................................................... 21
16.4 De zin: intonatie ............................................................................................................ 22
16.5 Ritme ............................................................................................................................ 22
17. Verschillen en overeenkomsten tussen talen .................................................................... 23
17.1 Inleiding ........................................................................................................................ 23
17.2 Overeenkomsten tussen talen ..................................................................................... 23
17.3 Genetische verwantschap ............................................................................................ 23
17.4 Taal en cultuur .............................................................................................................. 24
17.5 Taal en denken: de Sapir-Whorf-hypothese ................................................................ 24
18. Taalvariatie ......................................................................................................................... 25
18.1 Inleiding ........................................................................................................................ 25
18.2 Wat is een taal? ............................................................................................................ 25
18.3 Wat is een dialect? ....................................................................................................... 25
18.4 De bestudering van taalvariatie.................................................................................... 25
18.5 Taalvariatie en sociale factoren ................................................................................... 25
18.5.1 Plaats of regio ........................................................................................................ 25
18.5.2 Sociale klasse ........................................................................................................ 26
18.5.3 Etnische groep ....................................................................................................... 26
18.5.4 Leeftijd.................................................................................................................... 26
3
, 18.5.5 Sekse ..................................................................................................................... 26
18.6 Andere factoren: de situatie en de linguïstische context ............................................. 26
18.7 Taalvariatie en sociale betekenis ................................................................................. 27
19. Taalverandering ................................................................................................................. 28
19.1 Inleiding ........................................................................................................................ 28
19.2 Historische taalwetenschap ......................................................................................... 28
19.3 Het veranderingsproces ............................................................................................... 28
19.4 Sociale groepen in taalverandering ............................................................................. 29
19.5 De inbedding van veranderingen in het taalsysteem .................................................. 29
19.6 De waardering voor taalverandering ............................................................................ 29
20. Tweetaligheid ..................................................................................................................... 30
20.1 Inleiding ........................................................................................................................ 30
20.2 De tweetalige gemeenschap ........................................................................................ 30
20.3 Taalpolitiek.................................................................................................................... 31
20.4 Tweetalig onderwijs ...................................................................................................... 31
20.5 De tweetalige taalgebruiker .......................................................................................... 31
20.6 Tweetalig taalgebruik en interferentie .......................................................................... 31
20.7 Het ontstaan van nieuwe talen ..................................................................................... 31
4
,11. Woordenschat
11.1 Inleiding
Zinnen bestaan uit een aantal woorden. Bij sommige zinnen kan je makkelijk vast stellen uit
hoeveel woorden de zin bestaan. In zinnen als: Da’s een goed idee! is het al iets moeilijker
want tel je ‘’da’s’’ als één woord (das) of tel je het als twee omdat het een samenstelling is
van ‘dat’ en ‘is’. In dit hoofdstuk kijken we vooral naar: Wat is een woord?
11.2 Wat is een woord?
Vocaal: klinker
Consonant: medeklinker
Drie criteria:
- Klankvorm: Minimaal een klinker
- Syntaxis: Kunnen in verschillende plaatsen in de zin voorkomen
- Betekenis: Woorden kunnen niet worden doorbroken – je moet een woord opnieuw
uitspreken als je een fout maakt. Je kunt niet halverwege een woord
herstellen/verbeteren.
Clitisch element: woorden leunen tegen andere woorden aan : da’s ook wat. Dat is ook wat.
Dat is de gastheer. Blijft meer van over. T’is hier fantastisch. Is=gastheer.
Proclisis (vooraan)= ‘k zal me koest houden
Enclisis (midden in de zin)= ligt ’t in de koelkast?
11.3 De relatie tussen woordvorm en betekenis
In principe zijn woorden arbitrair = willekeurig. Paard heeft niks te maken met hoe een paard
eruitziet.
Je hebt ook onomatopeeën=kukeleku
Een gesproken/geschreven taal = arbitrair
Gebarentaal = vaak iconisch
De iconiciteit wordt soms pas duidelijk als je meer weet van een woord. Bijvoorbeeld: je
moet weten hoe een kat eruitziet om het gebaar kat te begrijpen.
Woorden zijn conventioneel. Iedereen weet wat een paard is. Ooit afgesproken, houden we
ons aan.
- Woorden berusten op sociale conventies (linksaf gaan = hand uitsteken)
Ideofonen: woorden om de situatie levendig te maken: wurr (het geluid van een omvallende
boom in een Australische taal)
11.4 Inhouds- en functiewoorden
Woorden op zich zijn zelfstandig, maar samen vormen ze zinnen. Woorden als: akkoord,
milieu, getekend en ministers zijn op zich losse woorden, maar samen met andere woorden
kunnen ze pas een zin vormen.
De ministers hebben het akkoord over het milieu getekend.
De woorden: de, hebben, het, over en het zijn in dit geval functiewoorden of
grammaticawoorden. Ze zorgen ervoor dat de zin klopt en de woorden met elkaar worden
verbonden. Inhoudswoorden zijn de woorden: akkoord, milieu, getekend en ministers.
5
, (kunnen uit een andere taal voortkomen) Inhoudswoorden zijn open woorden: iedereen kan
nieuwe inhoudswoorden verzinnen en dit kunnen leenwoorden worden voor andere talen. De
grammaticale woorden zijn daarentegen gesloten: je kunt geen nieuw grammaticaal woord
toevoegen.
Telegramstijl: voor de hand liggend taalgebruik als: papa knippen haar.
11.5 Het lexicon
Het lexicon: de verzameling woorden van een taal.
Lemma = trefwoord. Een woord kan meerdere lemma’s hebben. Als een betekenis van een
woord op een andere betekenis lijkt, is er één lemma. Als een woord twee totaal
verschillende betekenissen heeft, heeft een woord twee lemma’s etc.
De werkelijke eigenschappen van de woorden van een taal worden bepaald door de manier
waarop de leden van de taalgemeenschap als geheel die woorden gebruiken.
11.6 Soorten lexicale informatie
Woordenboeken geven lexicale informatie. Als je de ene taal naar de andere vertaalt,
kunnen daardoor fouten ontstaan.
Het theoretisch lexicon bevat minimaal:
- Een beschrijving van al die eigenschappen van woorden die niet volgens regels
kunnen worden afgeleid. Bijvoorbeeld: drinken-dronken. Het woord dronken kan niet
volgens regels worden afgeleid, maar is een uit-je-hoofd-leer-woord.
- Klemtoon van het woord. Áchteruitgang vs. Achterúitgang.
Een lemma is: trefwoord
11.7 Woordenboeken
Soorten woordenboeken:
Eentalige woordenboeken: de Van Dale, etymologische woordenboeken
Tweetalige woordenboek: bijv Frans-Nederlands
Frequentiewoordenboeken: hoe vaak komen bepaalde woorden voor in bepaalde soorten
teksten.
Thesaurus: woorden begripsmatig geordend. Bijvoorbeeld drank: water, thee, koffie, bier…
Concordantie: alle vindplaatsen in de vorm van het woord met een stuk context.
Het retrograde woordenboek: woordenboek van voor naar achter. Deugniet = teignued
Het beeldwoordenboek: visueel woordenboek.
Een tekst heet: corpus
11.8 Betekenis en betekenisrelaties
Het moeilijkste onderdeel van taalkunde is het weergeven van de betekenis van woorden.
Polysemie: samenhangende betekenis van een woord
Homoniem: één woord, andere niet samenhangende betekenissen
6
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller daphnetensiethof. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.81. You're not tied to anything after your purchase.
