Psychopathologie op latere leeftijd en de rol van
persoonlijkheidsstoornissen
Prof. Dr. Bas van Alphen
Inhoudsopgave
DEEL I 2
1. TERUGBLIK 2
2. VIER KERNDOMEINEN IN DE OUDERENZORG 2
3. BELANG VAN HET THEMA 3
4. KENMERKEN VAN OUDEREN 3
5. HOLISTISCHE BENADERING: BIO-PSYCHO-SOCIAAL 3
6. DIAGNOSTISCHE COMPLICATIES 4
7. VEELVOORKOMENDE ZIEKTEN 4
8. LEVENSFASEPROBLEMATIEK 4
9. UITGANGSPUNT: DSM-5 5
10. PSYCHOPATHOLOGIE OP LATERE LEEFTIJD 5
10.1. DELIER 5
10.2. FRONTO-TEMPORALE DEMENTIE 6
10.3. PERSOONLIJKHEIDSVERANDERING DOOR EEN SOMATISCHE AANDOENING 6
10.4. PSYCHOSEN 7
10.5. STEMMINGSSTOORNISSEN 7
10.6. ANGSTSTOORNISSEN 8
10.7. PERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS 8
10.8. DRIETAL VOORBEELDEN 9
11. PSYCHODIAGNOSTIEK BIJ OUDEREN 9
11.1. “HIËRARCHISCHE” DIAGNOSTIEK 9
DEEL II 9
12. HERHALING EERSTE DEEL 9
13. PERSOONLIJKHEIDSPROBLEMATIEK 10
14. CLUSTERS PERSOONLIJKHEID 10
14.1. CLUSTER A: W ANTROUWEN 10
14.2. CLUSTER B: TROTSHEID/HULPELOOSHEID 12
14.3. CLUSTER C: ONZEKERHEID 14
15. PERSOONLIJKHEIDSDIAGNOSTIEK BIJ OUDEREN 16
15.1. LEEFTIJDNEUTRALITEIT 16
15.2. LEEFTIJDSSPECIFIEK 16
15.3. BEHANDELEFFECTEN 17
15.4. SPECIFIEKE BEHANDELASPECTEN 17
15.5. OMGANGSMODEL 18
16. CONCLUSIES 19
1
,Deel I
1. Terugblik
Tot de jaren ’50 van de vorige eeuw heerste nog een nagenoeg nihilistisch
(psychotherapeutisch) behandelperspectief voor ouderen
o De groep ouderen wordt steeds groter
o Ziekenhuis was vaak het eindpunt waardoor men geen behandeling ging
doen van persoonlijkheid
Tot de jaren ’90 van de vorige eeuw was er veelal sprake van een
psychotherapeutisch pessimisme voor ouderen
o Nu is het steeds meer behandelbaar
o Men ziet nu het nut van een behandeling
2. Vier kerndomeinen in de ouderenzorg
Specifieke opleidingen:
Ouderenpsychologie Ouderenpsychologie en ouderenpsychiatrie zijn
psychologisch. Deze zijn pas de laatste jaren in
Ouderenpsychiatrie
gang gezet
o Artsen
Klinische geriatrie
Specialist ouderengeneeskunde
2
,3. Belang van het thema
Hoge prevalentie van psychische stoornissen
Dubbele vergrijzing in België en Nederland
o We worden ouder én we worden met meer ouder
o Dit dankzij de medische vooruitgang
Specifieke manifestatie van psychopathologie op latere leeftijd
o DSM maakt geen specificatie voor ouderen
In de nieuwe versie komt hier hopelijk verandering in
4. Kenmerken van ouderen
Hoge prevalentie van cognitieve stoornissen
o Onderscheid normale veroudering en dementie
Lichamelijke co-morbiditeit
o Ouderen meer voor somatische problemen in behandeling in plaats van
psychologische behandeling
o Rekening houden met medicatie (invloed op gedrag)
Functionele veranderingen
o Zintuigelijke en fysieke veranderingen diagnostiek en behandeling
aanpassen
Derde en vierde levensfaseproblemen
o Psychologische thema’s
Derde fase (60-85 jaar): nog redelijk actieve mensen
Ze zijn onder andere bezig zijn met kleinkinderen
Vierde fase (85+): kwetsbaar! perspectief naar de dood
Grote interindividuele variabiliteit
o Pluriformiteit: levenslang individuele ervaringen voor iedereen anders!
Dus voor iedere ouder anders, niet allemaal hetzelfde
5. Holistische benadering: bio-psycho-sociaal
3
,6. Diagnostische complicaties
Pluriformiteit
o Grote verscheidenheid
Polyfarmacie
Multimorbiditeit
o Co-morbiditeit = 2 stoornissen
o Multimorbiditeit = meerdere stoornissen
Beperkte zelfredzaamheid, belastbaarheid en mobiliteit (frailty)
o Rekening mee houden in behandeling
Wilsonbekwaamheid en communicatieve beperkingen
o Zijn ze nog wel in staat om hun goedkeuring te geven? (cognitieve
problemen)
Diagnostisch classificatiesysteem veelal beperkt
Matig tot geringe coöperatie en motivatie
o Willen vaak de vragen niet beantwoorden
Hoge drop-out
o Mogelijke oplossing: motiveringsgesprekken
7. Veelvoorkomende ziekten
Cardio-/cerebrovasculaire aandoeningen
o Aanzet tot dementie en depressie
Dementie
COPD
Diabetes mellitus (type II)
Kanker
Depressie
Aandoeningen aan bewegingsapparaat
Zintuigelijke stoornissen
8. Levensfaseproblematiek
Centraal staan de verlieservaringen ten aanzien van gezondheid, sociaal netwerk en
autonomie
Derde levensfase:
o Verandering in maatschappelijke rollen (o.a. kinderen het huis uit of
pensionering)
Vierde levensfase:
o Verandering van eigen gezondheid of die van directe naasten
o De dood komt centraler te staan
Hoe je hiermee omgaat hangt af van karakter en persoonlijkheid
4
, 9. Uitgangspunt: DSM-5
Verandering vooral bij persoonlijkheidsstoornissen
DSM-5 is eerder beschrijvend en minder classificerend
10.1. Delier
Hersenfuncties ontregeld door medicatie of dementie
Bewustzijnsstoornis als centraal kenmerk
Cognitief disfunctioneren
Uiting van diffuse ontregeling van hersenfuncties door een lichamelijke
oorzaak of middel/medicatie
Hyperalerte of hypoalerte delier of mengbeeld
o Hyperalert: waarnemingsstoornissen, onomkeerbaar
5
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Jenvdevo. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.77. You're not tied to anything after your purchase.
