Samenvatting kennisclips rechtspsychologie en ethiek K2
10 views 1 purchase
Course
K2 Rechtspsychologie en ethiek
Institution
Juridische Hogeschool (JHS)
Dit document bevat een samenvatting van de kennisclips rechtspsychologie en ethiek, periode K2. Het is zo compleet mogelijk, woord voor woord meegetypt. Dit document bevat alle stof die je moet kennen voor het tentamen. Doordat de verhalen uitgebreid zijn opgeschreven begrijp je beter wat er in ied...
Samenvatting kennisclips: Rechtspsychologie en ethiek
Week 1
Het strafproces, een rechtspsychologische benadering (introductie)
Wat houdt rechtspsychologie in en welke vragen komen er aan de orde bij dit vak?
Bij vakken zoals formeel en materieel strafrecht gaat het op de eerste plaats om de regels van het
recht, de rechtsregels zelf staan centraal. Bij rechtspsychologie is het perspectief anders, niet de
rechtsregels zelf maar de personen die de rechtsregels uitvoeren staan centraal. Je kunt dan denken
aan de opsporingsambtenaren, de verdachte, de getuigen, de rechter. De invalshoek bij dit vak zal
met name zijn dat we onderzoeken welke psychologische factoren, welke processen van
waarneming, herinnering en beïnvloeding van invloed zijn op het gedrag van die procesdeelnemers.
Overzicht kennisclip
-Een voorbeeld (zaak Natalee Holloway)
-ruisfactoren bewijzen, waarnemen, herinneren, beïnvloeden en verhoren
-wat is rechtspsychologie?
-opbouw van deze module
-wat is het belang van Rechtspsychologie?
Voorbeeld zaak (Natalee Holloway): Missing White Woman Syndrome (MWWS)
De zaak van Natalee Holloway is een duidelijk voorbeeld van de aanwezigheid van psychologische
processen in een strafzaak. Natalee Holloway verdween in de nacht van 30 mei 2005 in Aruba, na
een avondje stappen. Een avondje stappen met Joran van der Sloot, hij werd ook als verdachte
aangewezen in deze zaak omdat hij op de avond van verdwijning in het gezelschap van Natalee werd
gesignaleerd. In deze zaak kunnen er een aantal rechtspschygologische vragen worden gesteld. Joran
van der Sloot ontkent dat hij iets met haar verdwijning heeft te maken. Maar hoe waarschijnlijk is
dat? Hoe groot is de kans dat hij liegt? En hoe kom je daarachter? De politie heeft zich in deze zaak
heel veel inspanningen getroost om de waarheid boven tafel te krijgen. Die inspanningen hadden ook
te maken met de enorme media aandacht en de druk die op de politie werd uitgeoefend om deze
zaak tot een goed einde te brengen. Die extra inspanningen hangen samen met wat wij noemen het
missing white woman syndrome. Het gevaar bij een dergelijk onderzoek is dat de politie kostte wat
het kost de dader wilt vinden. Dat kan er natuurlijk tot leiden, dat het zogenaamd oplossen van de
zaak belangrijker wordt dan het echt opzoek gaan naar de waarheid.
Definitie missing white woman syndrome, ook wel: missing pretty girl syndrome genoemd, is een
begrip dat gebruikt wordt om de disproportionele mediaberichtgeving voor blanke vrouwelijke
slachtoffers te beschrijven. Het geslacht, het ras, relatieve aantrekkelijkheid en leeftijd van het
‘belaagde jonge meisje’-stereotype resulteert in verhoudingsgewijs meer aandacht in de media en
leidt soms ook tot meer dan gemiddelde inspanningen in het opsporingsonderzoek
Wat zijn nu situaties, momenten binnen het strafproces waarbij dingen mis kunnen gaan?
Ruisfactor: bewijzen
,Bewijzen is een voorbeeld van een proces waarbij de uitkomst van het strafproces op een onjuiste
wijze kan worden beïnvloed. Bewijzen is het doormiddel van wettige bewijsmiddelen, vaststellen wat
er precies is gebeurd en deze feiten koppelen aan een strafbepaling. Bewijs vergaren is, echter wel
een menselijk proces, waarbij met name opsporingsambtenaren een belangrijke rol spelen. Als
processen door mensen worden uitgevoerd is een zekere subjectiviteit onvermijdelijk. Zo kan het
bijvoorbeeld zijn dat politieambtenaren zich bij het onderzoek vooral richten op een scenario, op een
onderzoekslijn. En andere onderzoekslijnen niet uitzoeken, niet uit rechercheren. Dat proces van
eenzijdigheid, beïnvloed uiteindelijk de betrouwbaarheid, de kwaliteit van het bewijs. Het kan ook zo
zijn dat een verdachte tijdens het verhoor sterk onder druk wordt gezet om een feit te bekennen. De
politie zegt dan we hebben verklaringen tegen je, je bent gezien. De uitkomst kan dan zijn dat de
verdachte onder invloed van die druk bezwijkt en bijvoorbeeld een bekennende verklaring aflegt, om
maar snel naar huis te kunnen. Een dergelijke verklaring is echter wel onbetrouwbaar en levert dus
strafrechtelijke ruis op. Ook de overtuiging van de rechter kan een oorzaak zijn van strafrechtelijke
ruis.
We zoemen in dit vak dus niet in op de rechtsregels zelf, maar op degene die de rechtsregels
uitvoeren. In het kader van bewijs als bron van strafrechtelijke ruis is het van belang dat volgens
artikel 338 Sv de rechter alleen maar tot een veroordeling kan komen, als hij het tenlastegelegde feit,
wettig maar daarnaast ook overtuigend bewezen acht. En dat begrip overtuigend is voor de
rechtspsychologie interessant, want dit begrip laat ruimte voor verschillende interpretaties. Dat is
voor het strafrecht een gevaarlijk fenomeen, want wat nou als de ene rechter het bewijs wel
overtuigend vindt en de andere rechter niet? Laten we eerst even terug gaan naar het begrip wettig,
als eerste onderdeel waar sprake van moet zijn van wettig en overtuigend bewijs. Wettig bewijs
berust op een wettigbewijsmiddel en artikel 339 Sv is daar duidelijk over. Dat artikel somt de wettige
bewijsmiddelen op, let wel een wettig bewijsmiddel zegt niets over de juistheid daarvan. 4
verklaringen van getuigen die in een proces-verbaal zijn opgenomen, zijn 4 wettige bewijsmiddelen.
Maar al deze verklaringen kunnen van a tot z gelogen zijn. De eis dat het bewijs ook overtuigend
moet zijn levert meer problemen op, het gevaar van subjectiviteit ligt hier op de loer. De ene rechter
kan de verklaring van een getuige wel betrouwbaar vinden en dus een wettig en overtuigbaar
bewijsmiddel, terwijl een andere rechter dezelfde verklaring juist niet betrouwbaar acht. Ook hier is
een bron van strafrechtelijke ruis die de uitkomst van de zaak kan beïnvloeden.
Ruisfactor: waarnemen
Ook het waarnemen is een proces wat in een strafzaak tot problemen kan leiden. Dat onze
waarneming niet perfect is, dat wij soms dingen missen en niet opmerken kan ook tot invloed zijn op
de uitkomst van een strafzaak. We zien nooit het hele plaatje, altijd maar een deel van de
werkelijkheid die zich rondom ons afspeelt. Ons perspectief is altijd beperkt, en daarom kan het zo
zijn dat we ook in een strafproces niet alle relevante informatie kunnen verstrekken. Deze
onvolledige en soms ook onjuiste waarneming kan bron zijn van strafrechtelijke ruis.
Weapon-focus fenomeen
Als wij getuige zijn van een ernstig voorgeval, waarbij een wapen wordt gebruikt zal ons aandacht
vooral op dat wapen gericht zijn. We schrikken en kijken vooral naar dat wapen, wij richten dus onze
aandacht op dat wapen. En van de dader en hetgeen wat overigens om ons heen gebeurt registreren
wij na genoeg niets. Deze selectie waarneming is in het licht van de gebeurtenissen, natuurlijk heel
logisch en begrijpelijk, we zijn immers erg geschrokken. Maar het leidt er wel toe dat onze
getuigenverklaring, minder waardevol wordt voor het bewijs. Dit fenomeen laat er ook geen twijfel
, over bestaan dat wij onze waarneming laten sturen door onze emoties. Vast staat ook dat in een
emotionele toestand onze waarnemingsprestaties niet optimaal zijn.
Samenvatting weapon-focus fenomeen
-onze waarneming is altijd beperkt en wordt gestuurd door emoties
-wij nemen selectief waar en daarom missen wij ook informatie
Ruisfactor: herinneren
Ook bij het in herinnering roepen van een gebeurtenis kan strafrechtelijke ruis optreden. Naarmate
een gebeurtenis verder weg ligt, dus langer is geleden kan de herinnering aan wat zich precies heeft
voortgedaan vervagen. Het kan ook zo zijn dat we de betreffende gebeurtenis gaan verwarren met
andere gebeurtenissen. Helaas werkt het brein en de daarin opgenomen herinneringen niet als een
harde schijf, die we kunnen updaten en waarbij we de gebeurtenissen uit het verleden heel precies
kunnen vastleggen en terug laten komen. Daarnaast kan onze herinnering ook beïnvloed worden
door wat we van andere hebben gehoord. Kortom het geheugen kan vervormen doordat het wordt
beïnvloed door alles wat we na het bewuste feit hebben waargenomen en hebben ervaren. De
herinnering aan een bepaalde gebeurtenis veranderd hierdoor en verliest aan nauwkeurigheid en
betrouwbaarheid.
Ruisfactor: beïnvloeden
Beïnvloeding van de ene persoon door de andere is een psychologisch proces. In het strafproces
hebben we daar op verschillende manieren mee te maken. Een beïnvloeding die te ver doorschiet, de
druk is bijna dwang geworden, kan leiden tot strafrechtelijke ruis. Met name, omdat verklaringen die
onder druk worden gelegd natuurlijk minder betrouwbaar zijn. Als voorbeelden van een proces van
beïnvloeding kan je als eerste denken aan. De verdachte die onder druk wordt gezet tijdens de
verhoring, dit kan zo ver gaan dat de verdachte een bepaalde kant op wordt gestuurd door de
verhoorders, waar hij eigenlijk helemaal niet naartoe wil. Je kunt je voorstellen dat een dergelijke
wijze van verhoor afbreuk doet aan de betrouwbaarheid van de verklaring. Ook een OvJ kan een
bepaalde beïnvloeding ervaren, bijvoorbeeld vanuit de druk van de samenleving om bij een
kinderverkrachting de hoogst mogelijke straf voor deze onmenselijke verdachte te eisen. Ook in die
situatie is het heel belangrijk dat deze officier zich in zijn strafeis niet laat leiden door de emoties die
leven in de samenleving. Dat betekend niet dat deze emoties in zijn geheel niet relevant zouden zijn.
Het strafproces wordt uitgevoerd door mensen en ieder mens is gevoelig voor beïnvloeding,
beïnvloeding die gebaseerd is op sentiment en geen rationele oorsprong heeft moet worden
gewantrouwd, omdat zij kan leiden tot juridisch onjuiste beslissingen.
Ruis bij verhoren
Het uitoefenen van een dergelijke druk bij het verhoor is in strijd met artikel 29 Sv, waarin staat dat
een opsporingsambtenaar zich tijdens een verhoor dient te onthouden van alles wat de
strekking/bedoeling heeft een verklaring te krijgen die niet vrijwillig is afgelegd. Gevolg van die grote
druk kan zijn dat een verdachte iets verklaard wat geheel of gedeeltelijk niet overeenkomt met de
waarheid. Een verdachte kan ook bijvoorbeeld vanwege de amicale, vriendelijke sfeer tijdens een
verhoor graag willen mee werken en in die stemming dingen willen verklaren die niet geheel
overeenkomstig zijn met de waarheid en het hem min of meer in de mond worden gelegd. Ook dat
veroorzaakt ruis. Ook een getuige kan in strijd met de waarheid verklaren, bijvoorbeeld om er zelf
onderuit te komen of om een ander te willen beschermen, ook dan ontstaat er ruis. Het is natuurlijk
van het grootste belang dat het bij opsporingsambtenaren en ander bij het strafproces betrokken
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller ellew00ds. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.43. You're not tied to anything after your purchase.
