Dit is niet echt een samenvatting!! Het is eerder de curus van Maarten Colette (powerpoint). Maar aangezien deze onduidelijk en ongetsructureerd was, heb ik hem in een word document met duidelijke titels en ondertitels gegoten. Ook ben ik elke les naar de les geweest en heb ik hier info bijgetypt e...
Materieel strafrecht
Hoofdstuk 1: de strafwet
Onderscheid tussen algemeen & bijzonder strafrecht
Strafrecht vanuit juridisch-praktisch oogpunt = het geheel van wetsbepalingen die de
strafbare gedragingen aangeven en de sancties bepalen & die de algemene principes
weergeven die op de bestraffing van die daders van toepassing zijn.
Het strafrecht valt uiteen in materieel strafrecht (strafwetboek) en formeel strafrecht
(strafprocesrecht) of het recht van de strafvordering/rechtspleging (wetboek van
strafvordering)
-> Wettige zelfverdediging niet hetzelfde als wettige verdediging (ook doen gelden ten
opzichte van een ander)
-> regels van materieel strafrecht raken aan rechtsgoederen die bij maatschappelijke
consensus horen en fundamenteel zijn.
Recht is afdwingbaar.
Verschillende sanctiesystemen. (p.2):
• Burgerlijke sanctie
• Administratieve sancties
• Disciplinaire sancties
Sommige waarden zijn zo belangrijk dat wetgever hier bescherming geeft aant deze waarden
als ze onder bedreiging staan van straffen.
Positief strafrecht = handhaving van een aantal waarden in een bepaald land op een gegeven
ogenblik. Wat het strafrecht beschermt is dus niet statisch, doch varieert in tijd en ruimte.
misdrijven, sancties & daders zijn de huidige kernbegrippen van het strafrecht.
Strafrecht van gemeenrecht: essentieel en permanent deel van positief recht. Beschermt
juridische waarden die wezenlijk wordne geacht voor de maatschappelijke orde.
In het strafwetboek zijn er 2 delen:
een algemeen deel (algemeen strafrecht) (boek I: artt. 1-100ter -> p.7-25): algemene
spelregels
een bijzonder deel (bijzonder strafrecht) (boek II: artt. 101-566): verschillende
strafbaarstellingen in het bijzonder
– in deze cursus bekijken we de eerste honderd bepalingen van het wetboek – het
‘algemeen strafrecht’ – bijzonder strafrecht komt aan bod in de master (als je daarvoor kiest)
– toepassen van bepalingen uit algemeen deel I op bijzonder bepalingen uit deel II
Alle artikelen van boek I (artt. 1-100) zijn toepasselijk op de artikelen van boek II (artt. 101-566)
en op de bijzondere strafwetten.
Verder onderscheid tussen bijzonder strafrecht en bijzondere strafwetten – ook die laatste
figureren in de Bamacodex strafrecht – verhouding tussen deel I van het strafwetboek en die
bijzondere strafwetten is geregeld in artikel 100 Sw – hier komen we later nog op terug.
-> betrekking op bijzondere materies of bepaalde categoriën van personen
Belangrijk om te beseffen dat er wel duizenden bijzondere strafwetten zijn - passen niet
allemaal in de Bamacodex – in andere wetboeken (van andere uitgevers) zal je selectie van
andere bijzondere strafwetten vinden – sommige bijzondere strafwetten vind je in alle
wetboeken – bijvoorbeeld de wet op de voorlopige hechtenis (onderdeel strafvordering)
Basiskenmerken & kernbegrippen
, Strafrecht heeft 3 kenmerken: publiek recht, wettenrecht en sanctierecht (->
legaliteitsbeginsel).
Publiekrecht
1) Publiekrecht = focus gaat uit naar de verticale relatie (publiekrechtelijke) tussen burger
& overheid
- niet naar horizontale verbindingen (= herstelrecht) tussen dader en slachtoffer (maar er is
geen initiatief van slachtoffer vereist om strafprocedure mogelijk te maken -> wordt dan
namens gemeenschap door OM opgestart)
- hoogst onwenselijk dat overheid in een horizontale rechtsbetrekking met burgers treedt
- nuttige juridische onwaarheden
• vermoeden van onschuld (in normatieve en niet in cognitieve zin) zijn uitgangspunten
• doen ”alsof”
• vergelijk met rechtvaardigingsgronden = (juridisch gezien) geen misdrijf. Nemen
wettelijk karakter van misdrijf weg, waardoor het geen misdrijf meer wordt.
Strafrecht = recht tot straffen
- recht ontworpen om strafexpedities en omstreden uitingen van woede te koelen. Zodat
burgers niet recht in eigen handen nemen -> veroorzaakt chaos. Daarom krijgt de staat
monopolie om te straffen.
- van private vergelding (“oog om oog, tand om tand”) naar publiek strafrecht
- hygiëne van de strafhuishouding
Recht om te straffen omvat instrumenteel en beschermend luik – beiden zijn belangrijk
• instrumenteel (zwaard): strafrecht voor overheid om waarden en normen te
handhaven tegenover burgers.
• rechtsbeschermende (schild): soort van schild voor de burgers om zich te kunne
beschermen tegen de overheid.
Hoewel de strafvordering uitgeoefend wordt door een overheidsorgaan (het openbaar
ministerie) wordt de straf gevorderd namens gemeenschap en niet de staat.
Publiekrechtelijk karakter verklaart (traditioneel) geringe aandacht voor het slachtoffer
- hierin kwam verandering in 1998 (zie ook cursus Strafprocesrecht & mensenrechten)
Wettenrecht/legaal recht
2) Wettenrecht/legaal recht = feiten zijn enkel strafbaar uit kracht van een rechtsregel die
aan die (strafbare) gedraging voorafgaat.
- dit is het legaliteitsbeginsel (zie infra)
- art. 2 Sw is een van de belangrijkste artikels in het wetboek
Enkel wetgever bepaalt wat strafbaar is, rechter kan dit niet.
Burgers moeten tot in de kleinste puntjes kunnen weten/uitkienen wat strafbaar is en
wat niet – houdt verband met rechtszekerheidsprincipe – daarom ook moeten
(straf)bepalingen op de geëigende wijze aan burgers kenbaar gemaakt worden (in België via
het Belgisch Staatsblad)
Sanctierecht
3) Sanctierecht = strafrechtelijke sancties hebben een bestraffend karakter dat leed poogt
toe te voegen aan de dader
- dader gaat er door het plegen van het misdrijf op achteruit
,- signaal afgeven dat gedrag onacceptabel voorkomt en geruststelling brengen aan
leden van gemeenschap die zich in tegenstelling tot de dader wel normconform gedragen
Vergelijk met sancties in privaatrecht – beogen vooral herstel van de geschonden regel of
overeenkomst door restitutie (schadevergoeding)
-> particulier belang van ‘slachtoffer’ staat voorop
MAAR: in het strafrecht staat het publiek belang voorop.
Misdrijven = gedragingen waarop de wet een straf stelt – overtreding van de strafwet = een
misdrijf
- overkoepelde term voor misdaden, wanbedrijven en overtredingen
Strafrechtelijke sancties = een door de wet vastgestelde reactie ten opzichte van de
schending van strafrechtelijke normen.
In de klassieke weergave van het strafrecht is die sanctie een straf
- begrip onderging een evolutie door invoering van beveiligingsmaatregelen ten opzichte van
geesteszieken en minderjarigen en door de implementatie van ‘nieuwe straffen’ (zoals
elektronisch toezicht, autonome probatiestraf of werkstraf) en
strafuitvoeringsmodaliteiten/bestraffingsmodaliteiten (zoals opschorting, uitstel en probatie).
- nieuwe denkrichting met resocialisering van de dader voor ogen.
De dader is in de klassieke opvatting een natuurlijk persoon
- door de wet van 4 mei 1999 kunnen ook rechtspersonen strafrechtelijk verantwoordelijk
gehouden worden (hernieuwde conceptualisering daderschap en schuld) (zie later)
- sancties worden meer en meer geïndividualiseerd en afgestemd op de persoonlijkheid.
Het legaliteitsbeginsel (bij sanctierecht)
Draagwijdte en rechterlijke controle
Legaliteitsbeginsel = uitgangspunt van het (straf)recht – geen strafbaar feit zonder wet – geldt
zowel voor misdrijven als straffen – (proto)liberaal lex certa-rechtsbeginsel (gaat weg van
verstrengeling van recht en moraal -> dronkenschap kan je misschien moreel niet goed vinden,
maar levert alleen strafbaarheid op als je in staat van dronkenschap een misdrijf pleegt)
strikte interpretatie van de strafwet. Principeel en niet-retroactieve werking van de strafwet
-> zowel delictomschrijving als de straf moet wettelijk bepaald zijn.
-> zie art. 7 EVRM
Het strafrechtelijk legaliteitsbeginsel is vervat in diverse Europeesrechtelijke normen (en
kan door rechtscolleges getoetst worden)
- in België gaat het om art. 2 Sw: geen misdrijf kan worden gestraft met straffen die bij wet
niet waren gesteld voordat het misdrijf werd gepleegd (zie ook hierna)
Uitgangspunt geldt in verticale rechtsbetrekking overheid-burger
- kan ook ‘discussiepunt’ zijn in de verhouding tussen federale wetgever en decreetgever
- invoeren van nieuw geval van strafrechtelijke verantwoordelijkheid (verlagen strafrechtelijke
meerderjarigheidsgrens)
Legaliteitsbeginsel beschermt tegen rechterlijke willekeur (= geen veroordeling mogelijk op
moraliteitsgronden = strafrechtelijk legaliteitsbeginsel is gegroeid uit proto-liberaal
gedachtengoed dat weggaat van de verstrengeling van recht en moraal -> moraal is niet recht)
- wordt ook door rechter beschermd
- grondwettelijk hof gaat na of de wetgever voldoende duidelijk is geweest
, Koning kan besluiten nemen krachtens een wet die hem bijzondere of buitengewone
machten toekent. Dit in uitzonderlijke omstandigheden met de vereiste spoed. Hij kan ook
besluiten nemen te ruitvoering van wetten.
Ministers bezitten een verordenende bevoegdheid (ministeriële besluiten).
Provincieraad: provinciale reglementen van inwendig bestuur & provinciale
politieverordeningen (max. 8 dagen gevangenisstraf en 200 euro geldboete).
Gemeenteraad: gemeentelijke reglementen van inwendig bestuur & gemeentelijke
politieverordeningen (max. 7 dagen gevangenisstraf en 25 euro geldboete en
administratieve sancties van max. 175 euro voor <18j en 350 euro voor >18j).
Legaliteitsbeginsel beschermt tegen rechterlijke willekeur (= geen veroordeling mogelijk op
moraliteitsgronden = strafrechtelijk legaliteitsbeginsel is gegroeid uit proto-liberaal
gedachtengoed dat weggaat van de verstrengeling van recht en moraal -> moraal is niet recht)
- wordt ook door rechter beschermd
- grondwettelijk hof gaat na of de wetgever voldoende duidelijk is geweest
Europees recht heeft een positieve doorwerking op ons nationaal strafrecht. Europese
Unierecht heeft een invloed op het strafrecht. Veel nationale strafbepalingen vinden hun
oorsprong in Europese regelgeving.
Controle van het legaliteitsbeginsel
Rechters mogen Belgische wetten toetsen aan hogere (internationaalrechtelijke) normen
-> Grondwettelijk Hof, Hof van Cassatie & Europees Hof voor de Rechten van de Mens
Toetsing aan hogere normen
- Hoven en rechtbanken zijn bevoegd om na te gaan of een nationaalrechtelijke regel niet in
strijd is met een norm van een internationaal verdrag die rechtstreekse werking heeft in de
interne rechtsorde. In geval van conflict moet de verdragsnorm voorrang krijgen.
Rekening houden met:
• Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden
• Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten
• Recht van de Europese Unie (negatieve doorwerking Europees recht)
- Hoven en rechtbanken zijn ook bevoegd om na te gaan of een wettelijke bepaling niet in
strijd is met de Grondwet prejudiciële vraag aan Grondwettelijk Hof.
- Hoven en rechtbanken zijn ook bevoegd om algemene, provinciale en plaatselijke
besluiten te toetsen aan de wet, onder drievoudig aspect van bevoegdheid, grond en vorm.
Interpretatie van de strafwet
Rechter past algemene regel toe op bijzonder geval (concrete casus)
- interpretatie van strafwet = vaststellen werkelijke betekenis strafwet in verhouding tot de
feiten
- rechter mag inhoud strafwet niet wijzigen
- Enkel gedragingen die wetgever expliciet weergeeft kunnen bestraft worden.
Als strafwet duidelijk is dan letterlijke interpretatie (normale taalkundige betekenis)
- rechter daarbij niet gebonden door invulling van begrippen in andere rechtstakken als
burgerlijk recht (autonomie van het strafrecht)
Art. 468 en 471. In gevallen van 468, 469 en 470 kan straf verzwaard worden als
misdrijven in nacht zijn gepleegd door art. 471 (begrip nacht verduidelijkt in art. 478).
Als strafwet niet duidelijk is kan de rechter interpretatietechnieken toepassen
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller leen1. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $14.64. You're not tied to anything after your purchase.
