Summary
Geschiedenis samenvatting HAVO 2023
- Course
- Level
Een samenvatting van geschiedenis voor de HAVO examens. Tijdvakken 5 t/m 10, historisch context 1 t/m 3 en kenmerkende aspecten.
[Show more]
Seller
Follow
mk2005
Content preview
Tijdvak 5KA tijdvak 5
1500 - 1600
Tijd van ontdekkers en hervormers.
1. Het begin van de Europese overzeese expansie.
2. Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een
nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
3. De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid.
4. De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke Kerk in West-Europa
tot gevolg had.
5. Het conflict in den Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse
staat.
,5.1 Renaissance en humanisme
Renaissance in Italië
Renaissance
- Culturele stroming
- Mens staat centraal
- Klassieke oudheid als voorbeeld
Internationale handel kwam vroeg op gang in Italië → Er was hier veel klassiek erfgoed, ook
hadden mensen interesse in kunst en waren ze welvarend genoeg om dit te kunnen betalen.
Het gevolg hiervan was dat de renaissance op gang kwam.
Rijke handelaren genoten van het leven, ook hoge geestelijken hadden het goed voor
elkaar.
Humanisme
De kerk stimuleert mensen om na te denken, maar dit mocht niet ingaan tegen de kerkelijke
leer → De denkwereld was erg gericht op het geloof. Toch veranderde dit in 1600 - 1700.
Humanisme → Kritisch en zelfstandig denken, het geloof meer loslaten.
Erasmus vertaalde de bijbel vanuit oude Griekse en Latijnse teksten, hierdoor kwam hij
erachter dat er fouten zaten in de Vulgaat, hierdoor kwamen kerken in de problemen.
Vulgaat → Een oude vertaling van de bijbel, was toen de 'officiële' bijbel.
5.2 Ontdekkers van nieuwe werelden
Wereldbeeld rond 1450
Wereldbeeld → Voorstelling van de werkelijke wereld.
Rond 1450 werd het gebied van het Middellandse Zeegebied steeds gedetailleerder, dit
kwam voornamelijk door handelaren en wetenschappers.
Portugezen gaan voor
De Arabieren en Ottomanen weigerden Europese handelaars toegang tot hun gebieden,
omdat ze anders zelf minder geld zouden verdienen met de handel.
De Portugese koningen organiseerden daarom ontdekkingsreizen langs de Afrikaanse kust,
om zo een zeeroute naar Indië te vinden.
1488 - Bartolomeus Diaz → Zuidpunt van Afrika
1497 - Vasco da Gama → Westkust Indië
De Portugezen bezetten kustplaatsen in Indië, hier bouwden ze forten en er werden
soldaten naar toe gestuurd. Vanuit deze factorijen dreven ze handel met de inheemse
bevolking.
Factorij →Een fort met opslagplaatsen en plekken om te onderhandelen.
,Arabieren en Ottomanen beheersten de landroute, Portugezen de zeeroute.
Spanje volgt Portugal
De Spaanse koning Ferdinand en koningin Isabella, waren zeer geïnteresseerd in het vinden
van een zeeroute naar Azië. Colobus zei dat hij de weg wist.
1492 → Columbus begint aan zijn reis. Na 5 weken was hij aangekomen in 'Indië'
Hij noemde de inwoners indianen, omdat hij dacht India bereikt te hebben.
1994 → Verdrag van Tordesillas → Werd ingesteld om een oorlog tussen Spanje en
Portugal te voorkomen. Spanje zou het westen krijgen en Portugal het oosten.
Ondergang van de Azteken
Conquistadores → Spaanse veroveraars, waren op zoek naar rijkdom en geluk.
Oorzaken ondergang Azteken
- Conquistadores sloot bondgenootschappen met inheemse stammen → Vijanden van
de Azteken.
- Spanjaarden waren in de minderheid, maar beschikten over betere wapens en
uitrustingen.
- De Spanjaarden brachten ziektes met zich mee die voor de Azteken onbekend
waren, hierdoor stierven er veel mensen.
Na 2 jaar gaven de Azteken zich over. Een groot deel van hen was toen al dood. Ook van
hun grote steden en hoogstaande cultuur was weinig meer over.
Spanje koloniseert Amerika
Conquistadores kregen grote landgoederen in bezit. Ze verplichtte de lokale indianen om te
werken op de plantages en in de mijnen. Maar de indianen waren niet bestand tegen dit
zware werk. Hierdoor werden er slaven vanuit Afrika gehaald omdat zij beter tegen het
zware werk konden.
1542 → de Nieuwe Wetten → Er werd hierin vastgelegd dat indianen volwaardige mensen
waren als zij zich bekeerde tot het christendom. Ze mochten dus niet meer uitgebuit worden.
Maar in de praktijk werden de regels niet gehanteerd. De indianen moesten nog steeds
zwaar werk verrichten. Veel indianen stierven dus ook
Gevolgen
Driehoekshandel → Handel tussen Europa, Azië en Amerika.
Europa handelde met Afrika en Amerika in wapens, textiel en luxegoederen. Afrika handelde
met Amerika in slaven. Amerika handelde met Europa in koffie. En Amerika handelde met
Spanje in zilver en goud.
, 5.3 De kerkvorming
De kerk rond 1500
Aan het einde van de Middeleeuwen had de Kerk een stevige greep op de samenleving. De
kerk zorgde voor de zieken, armen en ouderen.
Ketter → Een christen die afwijkt van de katholieke kerk.
De paus had te veel macht, hij leek net een plaatsvervanger van God. Ook had de paus te
veel politieke macht waardoor de paus ook oorlogen kon beginnen. De levensstijl van de
paus leek net op die van een koning, hij woonde in een paleis en had een hof tot zijn
beschikking.
Luther: van hervorming naar splitsing
1517 → Luther publiceerde 95 stellingen over misstanden in de Kerk. Deze stellingen gingen
voornamelijk over aflaten, kunst en overbodige luxe.
De ideeën van Luther werden erg snel verspreid, dit komt door de net uitgevonden drukpers.
Luther wilde met een hervorming of reformatie de misstanden rechtzetten.
Hervorming/reformatie → Protestbeweging tegen misstanden en manier van geloven in de
Kerk.
Standpunten Luther:
- Een gelovige had genoeg aan de Bijbel
- Priesters en andere geestelijken waren niet nodig
- Volkstaal gebruiken, dus geen Latijns
- Duitse bijbelvertaling
- Vorsten waren door God gekozen en moesten dus altijd worden gehoorzaamd
De paus deed Luther in een kerkelijke ban na zijn kritiek. De koning zag deze godsdienstige
ruzie als een bedreiging van de eenheid in zijn rijk, dus Karel V deed Luther in een rijksban.
Kerkelijke ban → Uit de kerkgemeenschap verwijderen.
Rijksban → Iedereen mocht Luther doden zonder er straf voor te krijgen, hij werd rechteloos
gemaakt.
Godsdienstoorlogen in het Heilige Roomse Rijk
Steeds meer steden en vorsten in het Heilige Roomse Rijk gingen over tot het lutheranisme.
Wanneer een kerk de ideeën van Luther volgde, waren de luxe objecten ook niet meer
nodig. Hierdoor vonden mensen dat zij de luxe objecten wel mee mochten nemen. Deze
ontwikkelingen leidden tot een oorlog waarin de lutherse vorsten werden bestreden door
Karel V.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller mk2005. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.47. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
48072 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 15 years now