Samenvatting ALLE examenstof HC2 ‘Verlichting’ Geschiedenis VWO6
0 view 0 purchase
Course
Geschiedenis
Level
VWO / Gymnasium
Volledige samenvatting van alle examenstof voor Historische Context 2 ‘Verlichting’ aan de hand van MEMO examenkatern en examensyllabus, inclusief relevante kenmerkende aspecten.
HC Verlichting 1650-1900
§2.1 De Verlichting (1650-1789)
★26: De wetenschappelijke revolutie.
In de 17e eeuw zorgden ontdekkingsreizen, ambachtelijke technieken, humanistische
tekstanalyse, het rationalisme van Descartes en het empirisme van Locke voor de
wetenschappelijke revolutie.
1) Ontdekkingsreizen → Ontdekkingsreizen confronteerden Europeanen met een
nieuwe wereld. Het aan de Bijbel ontleende wereldbeeld leek hierdoor niet meer te
kloppen. Geleerden gingen zoeken naar verklaringen voor deze ontdekkingen en
kregen nieuw perspectief op de wereld.
2) Humanisme → Er ontstond onder geleerden een vernieuwde interesse voor de
literatuur & geschiedenis van de Griekse en Romeinse oudheid, aangeduid met het
humanisme. Humanisten analyseerden de klassieke teksten, en begonnen deze anders
te interpreteren → bestaande wetenschappelijke kennis komt ter discussie te staan.
3) Rationalisme vs. empirisme: Er ontstond een debat over het vergaren van kennis.
- Rationalisme: logisch redeneren is betrouwbaarste bron van kennis.
- Empirisme: zintuigelijke waarnemingen geven mensen kennis over omgeving.
4) Ambachtelijke technieken: Kruisbestuiving tussen ambacht en wetenschap → in de 16e
en 17e eeuw raken ambacht en wetenschap verwoven. Wetenschappers gebruikten
ambachtelijke kennis bij het maken van onderzoeksinstrumenten en vice versa.
Nieuwe inzichten en ontdekkingen leidden tot discussies over de positie van godsdienst in de
samenleving. Een belangrijk gevolg van deze debatten was dat godsdienst en geweten steeds
minder als verantwoordelijkheid van staat of vorst werden gezien, maar als iets individueels.
○ Oude ideeën over de relatie tussen God, natuur en mens onder druk te staan
○ Het individu moest zelf kunnen beslissen over zijn godsdienst.
★27: Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de
samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
Verlichting: een periode waarin geleerden aspecten van de maatschappij ter discussie stelden.
○ Verlichte denkers vonden dat wetenschappelijke methoden ook moesten worden
toegepast op de samenleving.
○ Rede en verstand moest bij het denken over alle gebieden van de samenleving leidend
zijn. Traditie, religieuze praktijken & bestaande gezagsverhoudingen moesten worden
getoetst aan criteria van redelijkheid. → Verwierpen o.a. het klassensysteem
‘Rationeel optimisme’: Verlichte filosofen waren optimistisch. Zij geloofden dat door redelijk
denken echte maatschappelijke vooruitgang mogelijk was. Dit kwam tot uiting in ideeën over
opvoeding, onderwijs en de verspreiding van kennis.
○ Kinderen moesten opgeleid worden tot kritische burgers
○ Onderwijs leidde tot verspreiding van kennsi & bood tegelijkertijd weerstand aan
heersende misvattingen en bijgeloof.
Maar: er bestaat ook twijfel over de reikwijdte van het menselijk verstand; misschien niet alles
met rede op te lossen.
, Verlichte denkers
Locke & Rousseau gingen uit van het natuurrecht (het idee dat mensen van nature bepaalde
rechten bezitten), en het idee van een sociaal contract, waarbij de macht uiteindelijk uitging
van volkssoevereiniteit: de macht ligt bij het volk.
○ Locke: De gemeenschap heeft een overeenkomst met de koning, en is trouw aan hun
vorst. Zij moeten zich houden aan de wetten die zijn regering zelfstandig maakt.
- In ruil daarvoor biedt de vorst bescherming aan zijn onderdanen en beloofde hij
van zijn macht geen misbruik te maken.
- Hield de vorst zich hier niet aan, mocht de bevolking hem afzetten.
○ Rousseau: Radicaler dan Locke; Rousseau koppelt ideeën over vrijheid en gelijkheid
van ook armen en slaven, en over vormen van directe democratie op basis van de
algemene wil: de wetten in een land moesten direct overeenkomen met wat alle
burgers samen wilden. De regering opereert niet zelfstandig, maar moet de directe wil
van de bevolking uitvoeren, wat het best zou kunnen met een directe democratie.
- Rousseau gelooft dat hiermee de positie van armen & slaven zou verbeteren,
want de gemeenschap zou volgens ratio stemmen in het belang van iedereen.
Montesquieu en Smith dachten ook over het voorkomen van machtsmisbruik van de regering.
○ Montesquieu: Trias politica: scheiding der machten. Wetgevende, uitvoerende, en
rechtsprekende macht. Ideeën van Montesquieu waren van grote invloed.
- Hiermee zou de totale macht nooit meer bij één groep of persoon liggen.
○ Smith: Keek naar economische sfeer. Iedereen zou vrij moeten zijn om naar eigen
inzicht zijn rationeel, economische eigenbelang na te streven. Dit zou tot meer geluk &
welvaart leiden dan wanneer de staat in naam van de gemeenschap zou ingrijpen.
- De ideeën van Smith zorgen voor een herwaardering van de verhoudingen
tussen overheid en economie en de rol die rationeel eigenbelang hierin speelde.
★23: Het streven van vorsten naar absolute macht.
★28: Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op
eigentijdse, verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme).
De veranderingen in de Europese politieke cultuurin de 18e eeuw waren het gevolg van de
Verlichting. Steeds meer burgers namen deel aan het publieke debat. Vorsten moesten voor
het eerst rekening gaan houden met de publieke opinie in alle lagen van de bevolking.
○ Nieuwe ideeën vonden brede verspreiding en werden privé en in het publieke domein
besproken en bediscussieerd.
○ Het absolutisme, waarin vorsten streven naar absolute macht d.m.v. centralisatie van
het bestuur, botst met de verlichtingsideeën.
- Bijv: vorsten rechtvaardigden die machtswens op basis van droit divin, het idee
dat God hen had aangesteld om te heersen → niet in lijn met verlichtingsideeën
- Publicatie van verlichtingsideeën werd door vorsten dan ook soms verboden.
○ Botsing tussen publieke opinie/verlichtingsideeën en vorsten zorgde voor spanningen.
In sommige landen omarmden vorsten elementen van de verlichte ideeën, zonder het
absolutisme geheel los te laten: verlicht absolutisme.
○ Legitimeerden hun bestuur niet vanuit geloof, maar met een rationeel argument
○ Een land kon volgens hen het best worden bestuurd door een vorst die vanuit verlichte
idealen het algemeen belang diende.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller femkeholleman21. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.00. You're not tied to anything after your purchase.
