Exam (elaborations)
Biologie Examen HAVO 2009
- Course
- Institution
Biologie-examenvragen HAVO voorzien van antwoorden
[Show more]
Seller
Follow
tandhiwahyono
Reviews received
Content preview
Examen HAVO2009
Normhandhaving
tijdvak 1
dinsdag 26 mei
13.30 - 16.30 uur
biologie
tevens oud programma biologie
Dit examen bestaat uit 46 vragen.
Voor dit examen zijn maximaal 82 punten te behalen.
Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen
worden.
Als bij een open vraag een verklaring, uitleg of berekening gevraagd wordt, worden aan het
antwoord meestal geen punten toegekend als deze verklaring, uitleg of berekening
ontbreekt.
Geef niet meer antwoorden (redenen, voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. Als er
bijvoorbeeld twee redenen worden gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, dan
worden alleen de eerste twee in de beoordeling meegeteld.
923-1018-a-HA-1-o
, Tenzij anders vermeld, is er sprake van normale situaties en gezonde
organismen.
Roodhalsganzen benutten optimaal een korte periode voor de
voortplanting
Roodhalsganzen hebben de biologen altijd voor raadsels gesteld. In de korte
zomer die op de Noordpool heerst, is elke dag belangrijk als het gaat om
succesvol broeden. Maar roodhalsganzen permitteren zich om tien dagen later
te gaan broeden dan elke andere verwante soort.
Waarom zijn roodhalsganzen zo traag en hoe lossen ze het probleem op dat
daaruit voortkomt? Wie later begint met broeden komt immers ook later om het
voedsel en dan is het beste voedsel weg. Deze vragen wilde de bioloog Jouke
Prop beantwoorden. Zijn onderzoeksgebied, de Poera-rivier in Siberië, leverde
hem de antwoorden.
Het opmerkelijke gedrag van roodhalsganzen wordt veroorzaakt door de
aanwezigheid van slechtvalken. Vroeg in het seizoen vestigen de paren
slechtvalken zich op de kliffen langs de Poera-rivier en zolang ze geen eieren
bebroeden zijn de vrouwtjes van slechtvalken levensgevaarlijk voor
roodhalsganzen. Maar zodra het slechtvalkvrouwtje (dat groter is dan het
mannetje), op haar eieren zit, is het gevaar geweken. Het kleinere mannetje kan
in zijn eentje niet makkelijk een gans grijpen.
Op dat moment wachten roodhalsganzen. De vrouwtjes gaan binnen een cirkel
van honderd meter van de nesten van de slechtvalken broeden. Ze vallen
daarmee precies in de beschermingszone van de slechtvalken, die de
poolvossen en wolven verjagen. Dat verklaart het late broeden van
roodhalsganzen.
Uit de tekst blijkt dat er tijdens het broeden van beide vogels een bijzondere
relatie bestaat tussen roodhalsganzen en slechtvalken.
2p 1 Hoe wordt deze relatie genoemd?
A commensalisme
B concurrentie
C mutualisme
D parasitisme
Alle ganzen die in Siberië broeden zijn afhankelijk van de planten die daar
groeien. De Poera-rivier biedt roodhalsganzen echter een bijzonder voordeel.
Het water van de rivier zakt in de zomer geleidelijk weg, waardoor steeds
nieuwe vegetatiezones beschikbaar komen. “Met hun snaveltjes scharrelen de
ganzen de minuscuul kleine plantjes met grote hapsnelheid bij elkaar”, zegt
Jouke Prop.
1p 2 Met welke biologische vakterm wordt de vegetatie aangeduid die na het zakken
van het water op de drooggevallen rivieroever tot ontwikkeling komt?
923-1018-a-HA-1-o 2 lees verder ►►►
, De roodhalsganzen overwinteren in Nederland. Het lijkt of ganzen in Nederland
het vooral voorzien hebben op het sappige, net ingezaaide gras in weilanden.
Ze zouden daaraan de voorkeur geven boven de natuurlijke grassen uit de
kwelder (buitendijks land dat ook bij vloed niet meer onder water loopt). Uit
onderzoek blijkt dat het kweldergras voor hen beter is dan het jonge gras in een
weiland. Het gras in een weiland levert wel meer reservebrandstof op, maar het
kweldergras leidt tot een betere opbouw van de vliegspieren. En die zijn nodig
voor de lange tocht naar Siberië.
2p 3 Welke component van kweldergras levert de basis voor een betere opbouw van
de vliegspieren van de roodhalsganzen?
A de aminozuursamenstelling
B de koolhydraatsamenstelling
C de mineralensamenstelling
D de vetzuursamenstelling
E de vitaminensamenstelling
Foetaal onderzoek
Uit onderzoek is vastgesteld dat er complete cellen van de foetus in het bloed
van de moeder voorkomen. De ontdekking dat moederlijk bloed cellen van de
foetus bevat, kan gebruikt worden om erfelijke afwijkingen vast te stellen.
Uit deze cellen is DNA te isoleren. Men doet dit alleen als uit het karyogram
blijkt dat de foetus een jongetje is. Foetale cellen van een dochter zijn op deze
manier niet met zekerheid van de cellen van de moeder te onderscheiden.
1p 4 Hoe kan men uit een karyogram vaststellen of de onderzochte cellen van een
jongen zijn?
1p 5 Welke zijn twee vormen van prenatale diagnostiek waarbij men cellen van het
kind verzamelt voor onderzoek?
Konikpaarden in de Millingerwaard
In het natuurgebied de Millingerwaard ten oosten van Nijmegen leven
tweeënveertig konikpaarden. De konikpaarden werden door Stichting Ark uit
Polen gehaald. Polen is de enige plek in Europa waar deze paarden nog in het
wild leven. De uiterwaarden van de grote rivieren zijn geschikte plekken voor
deze grote planteneters omdat ze door hun voedselkeuze bijdragen aan het
ontstaan van een afwisselend gebied met bos, grasland en struikgewas. De
dieren zorgen voor open plekken in het bos door bijvoorbeeld de bast en takken
van populieren en wilgen te verorberen. Even verderop grazen ze het gras kort.
Door het eetgedrag van de konikpaarden wordt ook een grote diversiteit aan
diersoorten in stand gehouden.
2p 6 Leg uit hoe de konikpaarden bijdragen aan deze diversiteit in diersoorten.
923-1018-a-HA-1-o 3 lees verder ►►►
, De paarden leven in haremgroepen. Een haremgroep bestaat uit een leidhengst,
een aantal merries, veulens en jaarlingen (pubers). De leidhengst houdt solitaire
(alleen levende) hengsten op afstand van de harem. Een van de manieren om
zijn gezag te laten gelden is door in de buurt van een solitaire hengst een
mesthoop te leggen waaraan de leidhengst uitvoerig gaat ruiken (zie
afbeelding 1). Vaak druipt de solitaire hengst dan af, maar soms ook niet.
afbeelding 1
Twee leerlingen willen dit verschil in gedrag tussen de solitaire hengsten
verklaren.
Leerling 1: Het verschil kan ontstaan doordat voor de solitaire hengsten de
sleutelprikkel voor ‘afdruipgedrag’ verschillend is.
Leerling 2: Het verschil kan ontstaan doordat bij de solitaire hengsten de
motivatie voor ‘afdruipgedrag’ verschillend is.
2p 7 Welke leerling doet of welke leerlingen doen een juiste uitspraak?
A geen van beide leerlingen
B alleen leerling 1
C alleen leerling 2
D beide leerlingen
923-1018-a-HA-1-o 4 lees verder ►►►
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller tandhiwahyono. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $2.60. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
67096 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now