Inhoudsopgave
Cursusmateriaal............................................................................................................................................. 5
Algemene beginselen strafprocesrecht........................................................................................................... 7
Definitie................................................................................................................................................................7
Materieel (strafrecht) vs. formeel (strafprocesrecht) strafrecht....................................................................7
De doelstellingen van het strafproces – wat willen we ermee bereiken?....................................................10
Accusatoir vs. inquisitoir proces – Hoe verloopt het strafproces.......................................................................10
Principe..........................................................................................................................................................10
Common law landen vs. continentale landen...............................................................................................11
Het verloop van het strafproces................................................................................................................... 11
Hoe wordt het vooronderzoek afgesloten?........................................................................................................15
Is er altijd een vooronderzoek nodig?................................................................................................................17
De kenmerken van het vooronderzoek (opsoringsonderzoek en gerechtelijk onderzoek) – inquisitoir systeem
.................................................................................................................................................................... 18
Onderzoek ten gronde........................................................................................................................................23
Actoren in het strafproces..................................................................................................................................25
Verdachte......................................................................................................................................................26
Verdachte - De advocaat...............................................................................................................................27
De verdachte – Lasthebber ad hoc................................................................................................................28
Rechtsreeks belanghebbende.......................................................................................................................28
Het slachtoffer...............................................................................................................................................28
De Burgerlijk aansprakelijke partij (BAP) en tussenkomende partij.............................................................30
Actoren binnen justitie.......................................................................................................................................31
De politie........................................................................................................................................................31
De politie: andere diensten...........................................................................................................................32
De politie: toezicht.........................................................................................................................................33
Openbaar ministerie......................................................................................................................................33
Onderzoeksrechter........................................................................................................................................36
Onderzoeksgerechten – niet te verwarren met onderzoeksrechter............................................................37
Vonnisgerechten – fase 2 (ten gronde).........................................................................................................38
Strafuitvoeringsrechtbank – niet kennen maar weten dat ze bestaan!!!.....................................................39
Justitieassistenten & justitiehuizen – ook enkel grote lijnen, weten dat het bestaat!!!..............................39
Beleidsorganen in het strafprocesrecht........................................................................................................40
Even herhalen tot nu..........................................................................................................................................40
Deel 1 – De rechten van de verdediging in strafzaken...................................................................................42
Recht van verdediging: inleiding........................................................................................................................42
Begrip en oorsprong......................................................................................................................................42
Toepassingsgebied.............................................................................................................................................44
Overzicht............................................................................................................................................................45
Toegang tot de rechter..................................................................................................................................45
Eerlijk proces..................................................................................................................................................47
Openbaar proces...........................................................................................................................................48
Redelijke termijn............................................................................................................................................49
Verbod van (gedwongen) zelfincriminatie....................................................................................................53
Vermoeden van onschuld..............................................................................................................................55
1
, Recht op verdediging: overzicht....................................................................................................................55
Andere grondrechten.........................................................................................................................................62
Deel II – De vorderingen die uit het misdrijf voortvloeien.............................................................................63
Algemene beginselen.........................................................................................................................................63
Vorderingen uit het misdrijf..........................................................................................................................63
Wie oefent de strafvordering uit?.................................................................................................................64
Hoe wordt de strafvordering uitgevoerd?.....................................................................................................64
Buitengerechtelijke afhandeling....................................................................................................................66
Tegen wie strafvordering uitoefenen?..........................................................................................................72
Immuniteiten.................................................................................................................................................72
Bijzondere procedures...................................................................................................................................73
Prejudiciële vragen en geschillen..................................................................................................................74
Verval van de strafvordering.........................................................................................................................75
Verjaring van de strafvordering.....................................................................................................................75
Het rechterlijk gewijsde.................................................................................................................................80
De Burgerlijke vordering....................................................................................................................................81
Personen die de burgerlijke vordering uitoefenen – wie?............................................................................81
Tegen wie?.....................................................................................................................................................81
Wanneer en wat?..........................................................................................................................................82
Hoe?...............................................................................................................................................................82
Burgerlijke vordering voor de strafgerechten...............................................................................................82
Verval van de burgerlijke vordering..............................................................................................................83
Le criminel tient le civil en état......................................................................................................................83
Slachtofferfonds.............................................................................................................................................84
Deel III – Het vooronderzoek in strafzaken................................................................................................... 84
Hoe komen misdrijven aan het licht?.................................................................................................................84
Opsporing en vaststelling...................................................................................................................................85
Deel III (2) – Personen belast met de opsporing en vaststelling van misdrijven (herhaling, snel over)............86
Wie is met de opsoring belast?..........................................................................................................................86
Leidinggevende magistraten..............................................................................................................................86
De politiediensten...............................................................................................................................................86
Deel III (3) – Het opsoringsonderzoek........................................................................................................... 87
Definitie opsporingsonderzoek...........................................................................................................................87
Heterdaad..........................................................................................................................................................87
Proactieve recherche..........................................................................................................................................88
BOM – bijzondere opsortingsmethoden (opsporingsonderzoek EN gerechtelijk onderzoek)............................88
Het kaalpluk-onderzoek (officieel genoemd bijzonder onderzoek naar de vermogensonderdelen).................93
Afsluiting opsporingsonderzoek.........................................................................................................................94
Deel III (4) – Het gerechtelijk onderzoek....................................................................................................... 95
Saisine van de onderzoeksrechter – 4 manieren hoe je bij de onderzoeksrechter kan terechtkomen..............96
Verhouding onderzoeksrechter/ Procureur des Konings....................................................................................98
Rechten van de inverdenkingestelde en de burgerlijke partij............................................................................99
Inzage/ kopie strafdossier.............................................................................................................................99
Strafrechtelijk kortgeding............................................................................................................................100
2
, Bijkomend onderzoek..................................................................................................................................101
Regeling der rechtspleging = rechterlijke controle over het bestaan van de bezwaren die nodig zijn om een
zaak bij de vonnisrecher aanhangig te maken.................................................................................................101
Controle door de KI...........................................................................................................................................103
Zuivering der nietigheden............................................................................................................................103
Deel III (5) – De onderzoeksverrichtingen................................................................................................... 104
Opnemen van klachten en aangiften...............................................................................................................104
Identiteitscontroles en gegevensbestanden....................................................................................................104
Plaatsbezoek....................................................................................................................................................104
Observatie........................................................................................................................................................104
Ondervraging verdachte..................................................................................................................................105
Inverdenkingstelling van de verdachte............................................................................................................106
Getuigenverhoor..............................................................................................................................................107
Inwinnen bankgegevens...................................................................................................................................108
Deskundigeonderzoek......................................................................................................................................109
DNA-onderzoek................................................................................................................................................109
Inobservatiestelling..........................................................................................................................................109
Fouillering.........................................................................................................................................................110
Onderzoek aan het lichaam.............................................................................................................................110
Huiszoeking......................................................................................................................................................110
Andere zoekingen.............................................................................................................................................111
Inkijkoperatie....................................................................................................................................................111
Inbeslagneming................................................................................................................................................112
Databeslag en netwerkzoeking........................................................................................................................112
Uitgestelde tussenkomst en andere.................................................................................................................113
Schending briefgeheim.....................................................................................................................................113
Identificatie telefoonnummers en lokaliseren van telecommunicatie.............................................................113
Afsluiteren van privé-communicatie................................................................................................................113
Bijzondere opsporingsmethoden (reeds besproken, zie voorgaande).............................................................114
Voorlopige maatregel rechtspersonen.............................................................................................................115
Beknopt voorlichtingsrapport & maatschappelijke enquête...........................................................................115
De snelle bevriezing en onthulling van gegevens op verzoek van een derde staat.........................................115
Deel III (6) – De voorlopige hechtenis......................................................................................................... 115
Algemene beginsel voorlopige hechtenis.........................................................................................................115
Arrestatie (art. 1 en 2 WVH).............................................................................................................................116
Bevel tot aanhouding – Art. 16 WVH, belangrijkste........................................................................................117
Rechterlijk toezicht op voorlopige hechtenis...................................................................................................118
Voorlopige hechtenis en verloop van de procedure.........................................................................................119
3
, Alternatieven voor de voorlopige hechtenis....................................................................................................119
Onwerkzame hechtenis....................................................................................................................................120
Deel IV – Het onderzoek ter terrechtzitting................................................................................................. 120
De bevoegdheid in strafzaken..........................................................................................................................120
Saisine vonnisgerechten...................................................................................................................................120
Rechtspleging (niet assisen).............................................................................................................................121
Verschijning der partijen.............................................................................................................................121
Voorlezing van de PV’s door de griffier.......................................................................................................121
Het eigenlijke onderzoek ter terechtzitting.................................................................................................122
Conclusietermijnen in strafzaken................................................................................................................122
Het vonnis (of arrest)...................................................................................................................................122
Het strafrechtelijk uitvoeringsonderzoek (SUO) – weten dat het bestaat en waar je het kan terugvinden
.....................................................................................................................................................................123
Het bewijs in strafzaken...................................................................................................................................123
De bewijsvoering.........................................................................................................................................123
De bewijsmiddelen......................................................................................................................................123
De bewijswaardering...................................................................................................................................126
Rechtsmiddelen!!!............................................................................................................................................126
Rechtsmiddelen: inleiding...........................................................................................................................126
Verzet...........................................................................................................................................................127
Hoger beroep...............................................................................................................................................128
Voorziening in Cassatie................................................................................................................................130
4
,Strafprocesrecht
Casus examen, je moet de fouten aangeven. Er zijn verschillende geschonden wetsartikelen
en we moeten deze kunnen aanduiden en oplossen. 4 MC vragen en 4 invulvragen en 2 open
vragen. Bronnen = wetboek strafvordering (voorafgaande titel ook belangrijk), Gerechtelijk
Wetboek (beetje van toepassing op strafprocesrecht, vaak eigen regels en zijn afwijkend van
het gemeen recht), Wet op voorlopige hechtenis (1990), EVRM.
Cursusmateriaal
- Acco – Ch. Van Den Wyngaert & Philip Traest, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen,
deel 2: strafprocesrecht, Antwerpen, Maklu 2019. – NIEUWE VERSIE UITGEKOMEN!
Studenten editie van boek 2!!! Handboek echt nodig zegt hij!!
- Wetboek strafvordering, meenemen naar de les, zoveel mogelijk gebruiken
- Handouts PPT
- Schema vooronderzoek – snappen waar we zitten als we iets aan het bespreken zijn in het
strafrecht, situering, dingen uit vooronderzoek kunnen in wetgeving in de fase ten grond
staan, niet logisch opgedeelt dus handig schema
Bronnen Strafprocesrecht:
- Wetboek van strafvordering
- Gerechtelijk wetboek
- Wet op de voorlopige hechtenis
- EVRM
5
,6
,Algemene beginselen strafprocesrecht
- Definitie
- Accusatoir v. Inquisitoir
- Verloop strafproces
- Actoren in het strafproces
- Beleidsorganen
Definitie
- Strafprocesrecht = formeel strafrecht = strafrechtspleging = strafvordering, procedureel van
aard, materieel strafrecht is lessen Joëlle, Boek I = materieel vb. verschoningsgronden,
rechtvaardigingsgronden… Strafprocesrecht is vb. hoe gaan we vooronderzoek doen, wat kan
men doen, wie, wanneer, welke voorwaarden, als men bewijs verkrijgt hoe wordt het voor
de rechter gebracht, bewijs onrechtmatig, alles om een proces tot een goed einde te
brengen maar ook de rechtspositie van alle partijen vb. rechten verdachte of burgerlijke
partijen, welke rechters kunnen uitspraak doen, kan je de rechters wraken, beslissing is
strafuitvoering waar ook regels voor zijn enz. Allemaal deel van het strafprocesrecht
- De praktische toepassing van het materieel strafrecht kan slechts worden gerealiseerd via
het strafprocesrecht
- Strafprocesrecht is het geheel der rechtsregels betreffende de opsporing, vervolging en
berechting van personen die ervan verdacht worden een misdrijf te hebben gepleegd:
o Scenario’s en vormvoorschriften die moeten worden gevolgd
o Rechtspositie van de verschillende betrokken personen – rechters, partijen,
getuigen…
o Regels m.b.t. organisatie en werking van de strafgerechten
o Regels m.b.t. tenuitvoerlegging v/d beslissingen van die gerechten – op het einde van
het verhaal en er is een definitieve beslissing dus alle rechtsmiddelen uitgeput
inclusief Cassatie, beslissing uitvoerbaar vb. Gevangenisstraf, OM moet zorgen voor
de uitvoering = voor de stafuitvoering met regels en rechten
Materieel (strafrecht) vs. formeel (strafprocesrecht) strafrecht
- Personen tot wie de regels gericht zijn
o In de eerste plaats de overheid (politie, magistratuur)
Strafproces = proces tussen gemeenschap (vertegenwoordigd door het OM)
en de verdachte
o Uitzonderlijk: de burger
bijv. de verdachte, de getuige, degene bij wie een onderzoeksmaatregel
wordt uitgevoerd (bijv. een huiszoeking, een telefoontap, …), het slachtoffer
Materieel strafrecht, regels die gericht zijn aan de burgers vb. je mag niet stelen en
dergelijke, weten wanneer iets strafbaar is. Terwijl strafprocesrecht gericht is op de overheid
zelf. Spelregels die gericht zijn aan de overheid, overheid die zelf regels oplegt om een
procedure te kunnen voeren. Strafproces kan je zien als een proces tussen de gemeenschap
en de burger in kwestie. Er zijn uitzonderingen waarbij je als burger zelf geconfronteerd
7
,wordt met dingen die in de wet staan, als je zelf het voorwerp uitmaakt van zo’n proces. Bv.
verdachte die wordt verhoord. Je krijg bepaalde rechten op basis van die bepalingen en
dergelijke vb. huiszoeking bij thuis, overheid zegt we kunnen het doen op voorwaarde
bepaalt in de wet en verduidelijkt in de rechtspraak.
- Inhoud van de regels (duidelijk onderscheid tussen formeel en materieel)
o Hebben niet de ‘vanzelfsprekendheid’ van het materieel strafrecht, bij materieel
strafrecht minder discussie over, straight forward, je kan het in grote lijnen naast je
juridische buikgevoel leggen, stemt overeen met waarden en normen die vaak in
verschillende landen hetzelfde zijn. Die veranderen niet, de strafbaarheid van
gedragingen veranderen niet (op de strafmaat na)
o ‘Spelregels’ waarover kan gediscussieerd worden (strafprocesrecht), minder evident
omdat het begrenzingen zijn die de staat zichzelf oplegt bij het behandelen van
misdrijven, je wil efficiente justitie en wil je dat misdrijven opgespoord kunnen
worden en vlot kunnen leiden tot bestraffing, misdrijven mogen niet lonen, je wil
rechtshandhaving als maatschappij, maar niet ten allen prijze, je wil ook dat er een
veilige samenleving bestaat die democratisch is waar wa allemaal weten dat we op
ons gemak kunnen douche zonder te weten dat er een camera hangt, zomaar van
vrijheid beroofd te kunnen worden, zekerheid over onze rechtsmiddelen en de duur
ervan. Om dat klimaat te creëeren moet je begrenzingen opleggen aan de overheid.
Je kan afbakenen wat de overheid kan doen en wij de zekerheid hebben dat er
inbreuken op privacy niet te pas en te onpas kunnen gebeuren.
o Berusten vaak op het onderling afwegen van verschillende belangen
(waarheidsvinding versus de bescherming van fundamentele rechten van eenieder =
conflict waar je balans in moet vinden om de weegschaal in evenwicht is)
Het strafprocesrecht is onderhevig aan veel evolutie en is in elk land anders. De
maatschappij verandert dus dan gaan we misschien meer oog gaan hebben voor
rechtshandhaving, of op een ander moment dat er te weinig oog is voor rechtshandhaving.
Spelregels zijn nodig om rechten te geven aan personen die vervolgd worden maar voor ons
allemaal om in dat klimaat te leven met zekerheid dat onze rechten en vrijheden worden
gewaarborgd, vrijheden miskent vb. procedurefout of onregelmatig bewijs = kan iemand
vrijuit gaan door bewijsuitsluiting, meestal mogen gebruiken, zelfs niet mogen gebruiken en
leidt tot iemand dat vrijuit gaat is het om ons allemaal te beschermen. Je mag de spelregels
niet zomaar naast je neer leggen. Bv. bij 9/11 en terrorisme dat men zich daar meer op gaat
richten en georganiseerde criminaliteit (net-widening effect), sijpeld door naar andere
zaken, criminele organisatie veel gebruikt om bewijs te verkrijgen ervan, kan gebeuren dat
de slinger te veel begint door te wegen naar rechtshandhaving, er kan iets op de oppervlakte
komen waar iets fundamenteel fout is gelopen vb. Nederland waar ze bijzondere
opsoringsmethoden hadden gebruikt maar heeft geleid tot misbruik van onderzoekers, toch
meer checks and balances hebben om dit te vermijden, strafprocesrecht dient er net voor
dat er geen wielen van de wagen afgaan en geen onschuldigen worden veroordeelt.
Verhoren van iemand met laag IQ die tot bekentenis is gekomen, moeten hiervoor de
spelregels hebben om ervoor te zorgen dat dit niet kan gebeuren dus nu hebben we bijstand
van advocaat en dergelijke. Moeten uitsluiten dat er iets misloopt. Moeilijk om juiste
evenwicht te hebben en dat kan veranderen doorheen de tijd. Andere landen anders vb.
verjaring strafvordering, na verloop van tijd kan de strafvordering niet meer worden
uitgeoefend, niet meer vervolgen want het is verjaard. In Nederland wel want daar is het
8
,niet verjaarbaar maar ook andere verjaringstermijnen overal met andere systemen, overal
ter wereld verjaringstermijnen maar kunnen allemaal anders zijn. Bij ons is het
verjaringsstelsel vaak verandert.
- De sanctionering van de schending der regels van respectievelijk materieel en formeel
strafrecht
o Materieel Strafrecht: op elk misdrijf staat een straf, staat in de wet wat de sanctie is
vb. die gevangenisstraf, die geldboete, allemaal mooi in de wet
Al het nodige zoals het bestrafte gedrag en de straf staat in de wet
o Strafprocesrecht (formeel strafrecht): de precieze processuele sanctie varieert
naargelang de norm en is veelal niet op voorhand bij wet bepaald, moeilijker om te
weten wat de sanctie is, soms in de wet nl. Op straffe van nietigheid, dan is het
duidelijk of bij de procedure waarbij men vb. een zitting zou houden achter gesloten
deuren zonder dat het beslist is, niet toegelaten en kan worden nietig verklaard door
Cassatie, heel vaak niet duidelijk. Soms sancties op vlak van bewijs vb. mag ik
onrechtmatig bewijs gebruiken, mag ik iemand folteren? Neen, art. 3EVRM mag niet,
je voelt het wel aan in dit soort bewijs maar het staat nergens in de wet beschreven
dus kijken naar de rechtspraak van onrechtmatig verkregen bewijs, maar meestal
niet zo duidelijk en moet je bepaalde toets doen.
Bij de niet-nakoming is het moeilijk om de sanctie te gaan zoeken, dit staat
niet altijd in het wetboek
Soms nietigheid (op straffe van nietigheid) – vrij uitzonderlijk
Soms gevolgen op vlak van bewijsvoering
Bij onrechtmatig verkregen bewijs is het soms niet duidelijk wat de
sanctie is en wat mag en niet mag
Er zijn 3 toetsingsmogelijkheden bij het onrechtmatig bewijs en deze
3 toetsingsmogelijkheden zijn niet altijd even duidelijk, nog gaan
bepalen aan de hand van criteria vb. nietige huiszoeking zegt ene
rechter ik gebruik het niet en de andere zegt ik ga het wel gebruiken,
geen zekerheid op bewijsuitsluiting
Soms onontvankelijkheid van de strafvordering, rechter mag zelfs niet
beslissen over de strafvordering vb. de zaak op een verkeerde manier
aanhangig maakt kan het leiden tot zulke sancties want de wet bepaalt hoe
je het bij een rechter moet brengen. Vb. Rechtstreekse dagvaarding na
gerechtelijk onderzoek, probleem nieuwe strafvordering? Neen je kan
opnieuw proberen op de juiste manier maar niet elke onontvankelijk
verklaring vormt een beletsen, kan zijn dat rechter iets ziet wat wel kracht
van gewijsde tot gevolg heeft vb. recht op eerlijk proces onmiskenbaar
geschonden dan kan je het niet meer aanhangig maken vb. foltering bij
bewijsverkrijging
Soms is er geen sanctie, heleboel dingen die niet op straffe van nietigheid
zijn voorgeschreven en je kan je er dus bij neerleggen, uitspraak binnen de
maand, als die dat niet doet is het artikel niet voorgeschreven op straffe van
nietigheid, mag je naast je neerleggen
Dikwijls onzeker, rechter moet er bij proceduregeschillen bijvoorbeeld vaak
nog over beslissen, leidt dat tot sanctie? Rechter beslist op algemene
principes op basis van EVRM, rechtspraak enz. Ook door de vele wijzigingen
in de wet.
9
, De doelstellingen van het strafproces – wat willen we ermee bereiken?
- Waarheidsvinding enerzijds
- Bescherming van de individuele grondrechten anderzijds
o Niet alleen ten voordele van de verdachte, maar ten voordele van eenieder
- Onderlinge afweging van waarheidsvinding en individuele grondrechten
o Oorspronkelijk: alleen wettelijkheidsvereiste
o Later (met het EVRM): ook inhoudelijke vereisten – rechtspraak Europees hof heeft
ervoor gezorgd dat de vereisten voor rechtsbescherming heel wat omhoog zijn
gegaan, wetgeving aanpassen omdat het evolutief is. Slingerbeweging, die balans is
continu aan evolutie onderhevig en slingert van de ene naar de andere kant
De belangen van de burger en de verdachte wegen meer door
Concrete afweging moet gebeuren door de rechtspraak
Slingerbeweging
Accusatoir vs. inquisitoir proces – Hoe verloopt het strafproces
Ons systeem gebasseerd op inquisitoir in de het vooronderzoek en meer accusatoir tijdens
de fase ten gronde. Andere systeem is een hoofdzakelijk accusatoir systeem met veel meer
gewicht op de fase ten gronde en niet op het vooronderzoek vb. Amerika, VK, Australië…
Principe
- Horizontale versus verticale processtructuur- bij accusatoir verloopt alles in regel openbaar,
mondeling en tegensprekelijk terwijl bij strikt inquisitoir systeem (kennen we niet meer) heb
je te maken met een geheim onderzoek zonder inbreng.
- Openbaar, mondeling, tegensprekelijk
o Accusatoir systeem
- Geheim, schriftelijk, niet-tegensprekelijk
o Inquisitoir systeem
- Horizontale versus verticale processtructuur (2 partijen die op een zelfde niveau staan vb.
aanklager en verdediger staan beide voor de rechter die uiteindelijk gaat moeten oordelen
maar de partijen bepalen het proces
o Accusatoir = horizontale processtructuur
Aanklager en verdediging op gelijke voet
De partijen hebben het proces volledig in handen en bepalen welke
onderzoeksverrichtingen zullen plaatsvinden
Alle onderzoeksverrichtingen geschieden tegensprekelijk
Passieve rol van de rechter: toezien dat procedure correct verloopt
Volledige openbaarheid van het proces – in Amerika 2 partijen die hun zaak
naar voor brengen bijvoorbeeld
o Inquisitoir = verticale processtructuur (strikt inquisitoir bestaat niet meer)
De overheid bepaalt het procesverloop
Je kan als verdachte vaak uit de lucht vallen, je weet niet dat het onderzoek
lopende is
Procesvoering wordt niet aan de partijen overgelaten
Openbare aanklager die ambtshalve optreedt namens de gemeenschap
10