Hoorcolleges Publiekrechtelijke
rechtshandhaving
Hoorcollege 1: Effectieve handhaving........................................................................................1
Hoorcollege 2: Organisatie van de bestuurlijke handhaving....................................................12
Hoorcollege 3: Aansprakelijkheid (publiekrechtelijke) rechtspersoon en leidinggevende......20
Hoorcollege 4: Handhaving en gedragsbeïnvloeding...............................................................29
Hoorcollege 5: Handhaven of toch niet?..................................................................................39
Hoorcollege 6: de wederzijde relatie tussen het strafrecht en het bestuursrecht met het oog
op de rechtswaarborgen...........................................................................................................47
Hoorcollege 1: Effectieve handhaving
1. Achtergrond vak
2. Wat is rechtshandhaving?
3. Wat zijn handhavingsdoelen?
4. Handhaving als probleem
5. Oplossingen voor goede handhaving
6. Handhavingsstijlen
Pagina 1 van 53
, 7. Responsieve handhaving
Achtergrond van dit vak
Achtergrond van dit vak
- Integratievak bestuursrecht – strafrecht - criminologie
o Raakvlakken en grenzen van verschillende rechtsgebieden en andere vakken
- Law in the books ↔ law in action
o Hoe wordt handhaving in de praktijk gebruikt en welke effecten heeft het?
o Handhaving is voor een criminoloog meer een ‘interventie’; wat zijn de doelen hiervan
en de bedoeling? Is dat ook wat de mensen op de werkvloer (de inspecteurs) voor
oog hebben qua doelen?
- Sociale wetenschap criminologie
o We benaderen de rechtshandhaving uit juridisch perspectief en
sociaalwetenschappelijk perspectief, maar het is wel wat breder dan enkel de
criminologie, want er wordt ook gekeken naar wetsnaleving en niet alleen
wetsovertreding.
o De normadressaten zijn erg belangrijk, daarom niet echt criminologie, want dan kijk je
puur naar de overtreder.
Overlap bestuursrecht – strafrecht
Sociaaleconomisch ordeningsrecht bedrijfsleven: waarom hier samenloop?
- Bedrijven staan dichter bij het algemene belang dan particulieren. Overheid heeft de neiging
om de doelen van de publieke algemene belangen bij de bedrijven te leggen.
o Zoals bij voorkomen van witwassen (publiek belang en geld). Overheid kan dit niet
alleen en wijst dus bedrijven aan die als ‘poortwachter’ werken en dit is wettelijk
verplicht.
- Regels die voor bedrijven gelden, die zijn vaak bestuursrechtelijk van aard. Maar er is ook een
keerzijde, want er zijn risico’s en schade bij bedrijvigheid. Industriële productie geeft schade
aan het milieu, waardoor er een grens getrokken moet worden van wat nog toelaatbaar is.
Ook zijn er andere risico’s, zoals qua concurrentie (mededinging). Het is opzich goed gedrag,
maar er zitten risico’s aan vast, waardoor er regels worden gemaakt
o Er geldt een vergunningsplicht voor bedrijfsactiviteiten om nadere regels te stellen om
risico’s te voorkomen en deze kunnen bestuursrechtelijk gehandhaafd worden).
- De wetgever heeft gezegd dat de overtreding van een bestuursrechtelijke activiteit een
strafrechtelijke overtreding (wet economische delicten (WED)). Er is een groot verschil tussen
de aard van de materiele normen.
o Strafrecht = verbodsbepaling qua materiele norm.
o Bestuursrecht = gebodsdelicten; je moet dit doen of dat doen. Bestuursrecht vraagt
activiteiten en dit kost moeite.
- Er is zelfs een aparte afdeling bij OM die de WED handhaaft (het functioneel parket)
Van strafrecht naar bestuursrecht (en weer terug)
- Er is een trend zichtbaar van zaken die in het strafrecht waren geregeld, overgeheveld zijn
naar het bestuursrecht.
- Voorbeeld is economische mededinging (illegale prijsafspraken; kartelvorming) en dit wordt nu
in de Mededingingswet geregeld en is een bestuursrechtelijke overtreding. De wetgever deed
dit om omdat het bestuursrechtelijke handhaving efficiënter was dan strafrecht bij het
bedrijfsleven, omdat er geen rechter bij te pas komt. Het werkt veel sneller. Bestuursorganen
en toezichthouders zijn gespecialiseerder (ACM) dan het OM.
- Maar soms is bij ernstige overtreding in het bestuursrecht alsnog wel het strafrecht nodig.
Gedrag en gebruik publieke ruimte kent ook overlap
- Vroeger was er de gemeente politie, maar die was snel weer opgeheven. De burgermeester
had behoefte aan eigen overtreders voor gedrag in de openbare ruimte, maar de gemeente
politie was opgeheven en toen ging de burgermeesters handhavers in de gemeente
aanstellen. In de praktijk noemen we dit BOA’s, maar ze hebben een bestuursrechtelijke en
strafrechtelijke pet bij de handhaving van de regels in de openbare ruimte.
Pagina 2 van 53
,Wat is rechtshandhaving?
Handhaving
Handhavingsdoel = ‘alle handelingen die normconform gedrag bewerkstelligen’
- Het gaat om norm conform gedrag; mensen moeten zich conform de regels gedragen
- Combineren regels (rechten) en gedrag (criminologie)
Reguleringsketen (‘regulation’ in het engels):
- Handhaving is onderdeel van de reguleringsketen, te splitsen in
een fase van regulering en handhaving
o Eerst wordt de norm gesteld (door middel van regelgeving
en beleid) (gebod of verbod)
o Vervolgens wordt dat (de regels) ten uitvoer gebracht
door overheidsinstanties
o Zodra de norm is gesteld en in de praktijk wordt gebracht,
moet er toezicht volgen op de uitvoering en moet het niet
correct uitvoeren van de norm eventueel gesanctioneerd
worden.
Deze twee laatste onderdelen vallen onder handhaving
- Verschil in betekenis tussen Nederlands en Engels.
o Regulering in Nederlands is een smaller terrein dan het Engelse regulation.
In het Engels is regulation een overkoepelende term voor alle vier de stappen en
in het Nederlands niet.
Effectieve handhaving
Effectieve handhaving (Blomberg & Michiels, 1997): wanneer is handhaving ‘effectief’?
- ‘Zodanig gebruik van de handhavingsmogelijkheden dat het beoogde handhavingsdoel
wordt bereikt.’
o Relaties tussen een middel en een doel.
Normconform gedrag is pas bereikt als de overtreding is beëindigd en de
betrokkene zich voortaan onthoudt van regelovertreding (preventie). Maar
met handhaving kan ook herstel van de oude toestand of schadevergoeding
worden beoogd. Het bevorderen van normconform gedrag is ook handhaving.
In ieder geval moet er opnieuw een bepaald handhavingsdoel worden
gesteld. De mate van effectiviteit wordt bepaald door de mate waarin het
beoogde doel daadwerkelijk wordt gerealiseerd.
o Als er op zo’n manier gebruik wordt gemaakt van de handhavingsmogelijkheden dat
het handhavingsdoel dat men voor ogen heeft wordt bereikt
Deze definitie houdt dus rekening met wat er (juridisch) mogelijk is:
bijvoorbeeld handhaving kan effectief zijn door de voorhanden zijnde
mogelijkheden te gebruiken op zo’n manier dat je je doel bereikt
Gebruiken van mogelijkheden zonder dat het doel wordt bereikt is dan niet
effectief
- De vragen die gesteld moeten worden om te kijken of handhaving effectief is zijn:
o Wat is het doel dat gesteld is, is het doel haalbaar en hoe kan het doel het best
worden bereikt (doelmatigheid van handhavingsmogelijkheden in dit geval)?
Voorbeeld: corona regels
- Regels moesten plotseling en snel worden gemaakt op lokaal niveau eerst en later wetgeving.
o De regels over afstand houden moesten worden nageleefd. Maar er waren allerlei
situaties waarin dit doel niet haalbaar was en er was veel weerstand tegen de
afstandsregels.
- Mooie illustratie over handhaving
Wat zijn handhavingsdoelen?
Handhavingsdoelen
Handhaving moet een doel hebben, anders heeft het niet zo veel zin.
In algemene termen is het doel van handhaving het bereiken van normconformgedrag door gebruik te
maken van afschrikken en normbevestiging.
Pagina 3 van 53
, - Bereiken van normconform gedrag: afschrikking & normbevestiging
o Afschrikking: hierdoor leren mensen ervan
- Ter bescherming van achterliggen belangen
o Alle regels hebben een achterliggend doel.
o De regel dit moet worden gehandhaafd is ook maar een middel voor het doel. De
vraag is dan ook altijd of je het achterliggende doel (milieu- of
gezondheidsbescherming) en dit wil je door naleving van de regels.
Concreet zijn er daarnaast nog meerdere andere handhavingsdoelen te identificeren. In het artikel van
Blomberg en Michiels wordt dit de voorkeursvolgorde genoemd
Het liefst willen we voorkomen en daarna beëindigen en ongedaan maken van gevolgen. We willen
ook naleving bevorderen voor de toekomst en als de gevolgen van de overtreding niet meer kunnen
worden omgedraaid of hersteld, kunnen we schadevergoeding beogen. En tenslotte kan het bestraffen
van de overtreding een concreet doel zijn van handhaving.
- Deze doelen zijn deels overlappend en soms ook wel uitwisselbaar
- De vraag kan gesteld worden in hoeverre je kan zeggen dat sommige doelen bij
bestuursrechtelijke handhaving horen en sommige doelen bij strafrechtelijke handhaving.
- En in zoverre als dat al kan, is het dan in de praktijk wel zo dat het bestuursrecht herstellend
werkt (reparatoir; herstel van de rechtmatige toestand) en het strafrecht bestraffend (punitief,
gericht op pijn/ straf)? Een bestuursrechtelijke maatregel kan ook erg punitief uitwerken en
een strafrechtelijke sanctie kan ook gericht zijn op herstel van de schade van het slachtoffer
o Maar tegenwoordig wel steeds meer overlap tussen bestuursrecht en strafrecht. Zoals
de bestuurlijke boete, want dat is een punitieve sanctie gericht tegen instellingen,
maar sinds kort ook mogelijk voor personen.
De doelen vloeien in elkaar over.
o Het bijzondere strafrecht is meer gericht op herstel.
o De Wet Mulder is met dit verhaal begonnen; verkeersrecht werd meer overgeheveld
naar het bestuursrecht. Als je te 10km te hard reed, dan werd je vervolgd door het
OM. Maar nu wordt het meer bestuursrechtelijk afgedaan. Alleen de grote
overtredingen in het verkeer worden door het OM gedaan. De opkomst van
handhaving vanuit het bestuursrecht komt oorspronkelijk uit het verkeersrecht.
De relatie tussen de verschillende doelen is ingewikkeld. Voor de milieuhandhaving zijn de doelen in
kaart gebracht in een illustratie van een einddoel en tussendoelen van handhavingsbeleid.
- Handhaving van milieurecht is een doel waarvoor verschillende middelen kunnen worden
ingezet. Handhavend optreden kan voorts nog andere doelen dienen dan normnaleving.
o Einddoel: milieubescherming
o Tussendoel: normconform gedrag
Mensen moeten regels naleven om het milieu te beschermen
o Hieronder zit weer een tussendoel dat is onderverdeeld in preventie en bevorderen en
controleren van regelgeving
o Hieronder zit bestraffing, beëindiging van overtreden en ongedaan maken van
gevolgen doen we dit door strafvervolging of bestuursrechtelijke handhaving? Dit
zijn de concrete handeling en middel.
Pagina 4 van 53
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller rechtenisleuk. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $12.87. You're not tied to anything after your purchase.
