,1. Hoofdstuk 1......................................................................................................................................................... 10
1.1 Oriëntatie op de ontwikkelingspsychologie......................................................................................................... 10
1.1.1. De reikwijdte van het vakgebied..................................................................................................................... 10
Vier thematische gebieden................................................................................................................... 10
Leeftijdsgroepen en individuele verschillen..........................................................................................10
1.1.2. Invloed van de ontwikkeling: ontwikkelen in een sociale wereld.....................................................................11
1.2. Kinderen: verleden, heden, toekomst................................................................................................................ 11
1.2.1. Vroege denkbeelden over kinderen................................................................................................................ 12
Babybiografieën................................................................................................................................... 12
Focus op de kindertijd.......................................................................................................................... 12
1.2.2. De twintigste eeuw: ontwikkelingspsychologie als discipline..........................................................................12
1.2.3. Vraagstukken bij thema’s van de ontwikkelingspsychologie...........................................................................12
(1) In hoeverre is ontwikkeling van kinderen continue of discontinue?.................................................12
(2) Wordt de ontwikkeling grotendeels bepaald door kritieke of gevoelige perioden?..........................13
(3) Moet men zich concentreren op bepaalde belangrijke perioden in het menselijke ontwikkelen, of op
het hele leven?..................................................................................................................................... 13
(4) Nature-nurture-debat, dat gaat over het relatieve belang van genetische invloeden vs
omgevingsinvloeden?........................................................................................................................... 14
1.2.4. Toekomst van de ontwikkelingspsychologie................................................................................................... 14
2. Theoretische perspectieven............................................................................................................................. 15
2.1. Perspectieven bij kijken naar kinderen (LES 2)................................................................................................. 15
2.1.1. Het psychodynamisch perspectief: focus op innerlijke krachten.....................................................................15
De Psychoanalytische theorie van Freud............................................................................................. 15
De psychosociale theorie van Erikson.................................................................................................. 16
Meningen over het psychodynamisch proces......................................................................................16
2.1.2. Het behavioristisch perspectief: focus op waarneembaar gedrag..................................................................17
John Locke........................................................................................................................................... 17
John B. Watson.................................................................................................................................... 17
2.1.3. Het cognitief perspectief: kijken naar de oorsprong van ons begrip (LES 3)..................................................19
Rousseau............................................................................................................................................. 19
Arnaud Gesell...................................................................................................................................... 19
Alfred Binet........................................................................................................................................... 20
Vygotsky............................................................................................................................................... 20
Jean Piaget: de cognitieve ontwikkelingstheorie..................................................................................20
De informatieverwerkingstheorie (IVT).................................................................................................21
Cognitieve neurowetenschap............................................................................................................... 22
2.1.4. Het systematisch perspectief: brede visies op ontwikkeling...........................................................................22
Bio-ecologische model van Bronfenbrenner.........................................................................................22
De sociaal culturele theorie van Vygotsky............................................................................................ 23
Andere systeemgerichte benaderingen................................................................................................ 24
2.1.5. Evolutionair perspectief: wat onze voorouders bijdragen aan ons gedrag......................................................24
Charles Darwin..................................................................................................................................... 24
Meningen over het evolutionair perspectief.......................................................................................... 25
2.1.6. Waarom ‘Welk perspectief is het juiste?’ een verkeerde vraag is...................................................................25
2.2. De werkwijze van wetenschappelijk onderzoek................................................................................................ 27
2.2.1. Wetenschappelijk onderzoek in stappen........................................................................................................ 27
2.2.2. Verschillende onderzoeksmethoden............................................................................................................... 27
2.2.3. Het kiezen van een onderzoek omgeving....................................................................................................... 27
2
,2.3. Onderzoeksstrategieën en problemen.............................................................................................................. 27
2.3.1. Theoretisch en toegepast onderzoek: twee complementaire vormen.............................................................27
2.3.2. Hoe meet je veranderingen in de ontwikkeling?............................................................................................. 27
2.3.3. Onderzoek en ethiek...................................................................................................................................... 27
3. Het begin van het leven.................................................................................................................................... 27
3.1. Erfelijkheid......................................................................................................................................................... 27
3.1.1. Genen en chromosomen: de code van het leven...........................................................................................28
Meerlinggeboorten: twee of meer voor de genetische prijs van één....................................................28
Jongen of meisje?................................................................................................................................ 28
3.1.2. Basisbeginselen van de genetica................................................................................................................... 29
Gregor Mendel..................................................................................................................................... 29
3.2. Interactie tussen erfelijkheid en omgeving........................................................................................................ 29
3.2.1. De rol van de omgeving: van genotype naar fenotype...................................................................................29
3.2.2. Een antwoord op nature-nurture raadsel........................................................................................................ 29
3.2.3. Fysieke kenmerken: familiegelijkenissen........................................................................................................ 29
3.2.4. Intelligentie: hoe meer onderzoek, hoe meer onenigheid...............................................................................29
3.2.5. Persoonlijkheid: extravert geboren?............................................................................................................... 29
3.2.6. Psychische stoornissen: de rol van genen en omgeving................................................................................29
3.2.7. Kunnen genen de omgeving beïnvloeden?.................................................................................................... 29
3.3. Prenatale groei en verandering......................................................................................................................... 29
3.3.1. De prenatale omgeving: bedreigd door de ontwikkeling.................................................................................29
4. De geboorte en het pasgeboren kind............................................................................................................... 29
4.1. Geboorte........................................................................................................................................................... 29
4.1.1. Weeën: het begin van de geboorte................................................................................................................. 29
4.1.2. Geboorte: van foetus tot pasgeborene........................................................................................................... 30
Apgar-score.......................................................................................................................................... 30
Fysieke verschijning en de eerste kennismaking (hechting)................................................................30
4.1.3. Opvattingen over bevallen: waar medische zorg en attitudes samenkomen..................................................31
Diverse manieren van bevallen............................................................................................................ 31
Pijn tijdens de bevalling........................................................................................................................ 31
4.2. Complicaties tijdens de geboorte...................................................................................................................... 32
4.2.1. Premature baby’s: te vroeg, te klein............................................................................................................... 32
Baby’s met zeer laag geboortegewicht: kleinsten van de kleinsten......................................................32
Waarom worden baby’s te vroeg of te licht geboren?..........................................................................32
4.2.2. Postmature baby’s: te laat, te groot................................................................................................................ 33
4.2.3. Keizersnede: ingrijpen in het geboorteproces.................................................................................................33
4.2.4. Zuigelingensterfte en doodgeboren kinderen.................................................................................................34
4.2.5. Postnatale depressie: van hoge pieken naar diepe dalen..............................................................................34
4.3. Wet een pasgeboren baby allemaal kan........................................................................................................... 34
4.3.1. Fysieke vaardigheden.................................................................................................................................... 34
4.3.2. Zintuigen......................................................................................................................................................... 34
4.3.3. Het leervermogen van een pasgeborene....................................................................................................... 35
Klassieke conditionering (Pavlov)........................................................................................................ 35
Operante conditionering (Skinner)....................................................................................................... 35
Gewenning of habituatie....................................................................................................................... 36
4.3.4. Sociale vaardigheden: reageren op anderen.................................................................................................. 36
5. De fysieke ontwikkeling in de babytijd............................................................................................................ 37
5.1. Groei en ontwikkeling........................................................................................................................................ 37
5.1.1. Het zenuwstelsel en de hersenen: de fundamenten van de ontwikkeling.......................................................37
3
, Shakenbabysyndroom.......................................................................................................................... 37
Omgevingsinvloeden op de ontwikkeling van de hersenen..................................................................37
5.2. De motorische ontwikkeling............................................................................................................................... 38
5.2.1. Reflexen: onze aangeboren fysieke vaardigheden.........................................................................................38
Fundamentele reflexen......................................................................................................................... 38
5.3. De ontwikkeling van zintuigen........................................................................................................................... 39
5.3.1. Visuele perceptie: de wereld zien................................................................................................................... 39
5.3.2. Auditieve perceptie: het geluid van de wereld................................................................................................ 39
5.3.3. Reuk en smaak............................................................................................................................................... 40
5.3.4. Gevoeligheid voor pijn en aanrakingen.......................................................................................................... 40
5.3.5. Multimodale perceptie: de input van individuele zintuigen gecombineerd......................................................40
6. De cognitieve ontwikkeling in de babytijd....................................................................................................... 42
6.1. Cognitieve ontwikkeling volgens Piaget............................................................................................................ 42
6.1.1. Belangrijke elementen van Piagets theorie = cognitieve ontwikkelingstheorie...............................................42
6.1.2. De sensomotorische periode: de basis van de vroege cognitieve groei (fase 1)............................................43
6.1.3. Meningen over Piaget..................................................................................................................................... 44
6.2. De informatieverwerkingstheorie van cognitieve ontwikkeling...........................................................................44
6.2.1. Codering, opslag en terughalen: grondslagen van informatieverwerking.......................................................44
6.2.2. Het geheugen in de babytijd........................................................................................................................... 45
Duur van herinneringen........................................................................................................................ 46
Neurologische basis van het geheugen...............................................................................................46
6.2.3. De ontwikkeling van intelligentie bij baby’s..................................................................................................... 46
Wat is intelligentie bij baby’s?.............................................................................................................. 46
Ontwikkelingstests............................................................................................................................... 48
Individuele intelligenttieverschillen: de informatieverwerkingstheorie...................................................48
6.3. De wortels van onze taal................................................................................................................................... 48
6.3.1. Basisbeginselen van taal: van geluid naar symbolen.....................................................................................49
Vroege geluiden en communicatie....................................................................................................... 49
Eerste woordjes................................................................................................................................... 49
6.3.2. Het ontstaan van taalontwikkeling.................................................................................................................. 50
6.3.3. Praten tegen kleine kinderen: babytaal.......................................................................................................... 50
7. De sociaal-emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de babytijd............................51
7.1. De basis van sociaal gedrag............................................................................................................................. 51
7.1.1. Emoties in de babytijd.................................................................................................................................... 51
Vreemdenangst en scheidingsangst.................................................................................................... 51
Glimlach............................................................................................................................................... 52
Het interpreteren van de gezichtsuitdrukkingen en stemmen van anderen..........................................52
7.1.2. Ontwikkeling van het ik................................................................................................................................... 52
7.1.3. Social referencing: voelen wat anderen voelen..............................................................................................52
7.1.4. Het mentale leven van baby’s......................................................................................................................... 53
7.2. Relaties aangaan.............................................................................................................................................. 53
7.2.1. Hechting......................................................................................................................................................... 53
7.2.2. Rollen van moeder en vader bij hechting....................................................................................................... 55
Ouder-baby relatie............................................................................................................................... 55
Moeders en hechting............................................................................................................................ 55
Vaders en hechting.............................................................................................................................. 55
Verschillen in hechting met moeders en vaders...................................................................................56
7.2.3. Ontluikende relaties via interacties................................................................................................................. 56
Ouderlijke interactie............................................................................................................................. 56
Omgang met leeftijdsgenoten.............................................................................................................. 57
4
,7.2.4. Effecten van kinderopvang............................................................................................................................. 57
7.3. Verschillen tussen baby’s.................................................................................................................................. 57
7.3.1. Persoonlijkheidsontwikkeling: kenmerken die baby’s uniek maken................................................................57
7.3.2. Temperament: stabiele factoren in het gedrag van een kind..........................................................................58
Biologische basis van temperament..................................................................................................... 59
Temperamentclusters........................................................................................................................... 59
Is temperament belangrijk?.................................................................................................................. 59
7.3.3. Geslacht en gender: mannelijk of vrouwelijk................................................................................................... 59
8. De fysieke ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd......................................................................................61
8.1. Fysieke groei..................................................................................................................................................... 61
8.1.1. Het groeiend lichaam...................................................................................................................................... 61
Individuele verschillen.......................................................................................................................... 61
Veranderingen in lichaamshouding en lichaamsverhouding................................................................61
8.1.2. De groeiende hersenen.................................................................................................................................. 61
Lateralisatie.......................................................................................................................................... 61
8.1.3. Het verband tussen groei van de hersenen en de cognitieve ontwikkeling....................................................62
In hoeverre leidt hersenontwikkeling tot cognitieve vooruitgang en in hoeverre leidt vormt verbetering
van cognitieve vaardigheden de basis voor verdere hersenontwikkeling?...........................................63
8.1.4. Ontwikkeling van zintuigen............................................................................................................................. 63
Zicht..................................................................................................................................................... 63
Gehoor................................................................................................................................................. 63
9. De cognitieve ontwikkeling in de peuter- en kleutertijd.................................................................................64
9.1. De intellectuele ontwikkeling............................................................................................................................. 64
9.1.1. Piagets stadium van preoperationeel denken................................................................................................. 64
Relatie tussen taal en gedachten......................................................................................................... 64
Centratie: wat je ziet is wat je denkt..................................................................................................... 65
Conservatie: leren dat uiterlijke schijn bedriegt....................................................................................65
Onvolledig begrip van transformatie (Piaget).......................................................................................65
Egocentrisme: het onvermogen om zich te verplaatsen in anderen.....................................................65
Ontstaan intuïtief denken..................................................................................................................... 66
Meningen over Piagets benadering van de cognitieve ontwikkeling....................................................66
9.1.2. De informatieverwerkingstheorie van cognitieve ontwikkeling........................................................................67
Begrip van getallen in peuter en kleutertijd.......................................................................................... 67
Geheugen: herinneringen aan het verleden......................................................................................... 67
Informatieverwerkingstheorie in een breder kader...............................................................................68
9.1.3. Vygotsky’s visie op cognitieve ontwikkeling: oog voor de rol van cultuur.......................................................68
ZNO en scaffolding: beginselen van de cognitieve ontwikkeling..........................................................69
Meningen Vygotsky.............................................................................................................................. 69
9.2. Taalontwikkeling................................................................................................................................................ 70
9.2.1. Linguïstische vooruitgang in de peuter- en kleutertijd.....................................................................................70
9.2.2. Egocentrisch taalgebruik................................................................................................................................ 71
9.2.3. Armoede en taalontwikkeling.......................................................................................................................... 71
9.2.4. Taalontwikkelingsstoornis (TOS).................................................................................................................... 72
9.3. Invloed van educatie en opvang........................................................................................................................ 72
9.3.1. Soorten kinderopvang.................................................................................................................................... 72
9.3.2. Gebruik van kinderopvang.............................................................................................................................. 72
9.3.3. Effecten van kinderopvang en vroege onderwijsprogramma’s.......................................................................72
9.4. Voorlezen, televisie en digitale media............................................................................................................... 72
9.4.1. Voorlezen: leerzame en verbindende momenten...........................................................................................72
9.4.2. Leren via televisie en digitale media............................................................................................................... 72
Mediaconsumptie................................................................................................................................. 72
5
, Mediaopvoeding................................................................................................................................... 73
Sesamstraat: in elk huis een onderwijzer?...........................................................................................73
10. De sociaal emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de peuter- en kleutertijd....74
10.1. Antwoord op de vraag: “wie ben ik?”............................................................................................................... 74
10.1.1. De persoonlijkheidsontwikkeling volgens Erikson: conflicten oplossen........................................................74
10.1.2. Het zelfbeeld in de peuter- en kleutertijd...................................................................................................... 75
10.1.3. Genderidentiteit: het ontstaan van mannelijkheid en vrouwelijkheid.............................................................75
Biologische theorieën en genderverschillen.........................................................................................76
Psychoanalytische theorieën over genderverschillen...........................................................................76
De sociale leertheorie over genderverschillen......................................................................................76
Cognitieve theorie over genderverschillen...........................................................................................77
Genderdiversiteit.................................................................................................................................. 78
10.1.4. Het ontdekken van seksualiteit..................................................................................................................... 79
10.2. Vrienden en familie: het sociale leven van peuters en kleuters.......................................................................79
10.2.1. Het ontstaan van vriendschappen................................................................................................................ 79
10.2.2. De regels van het spel.................................................................................................................................. 79
Spelcategorieën................................................................................................................................... 80
Sociale aspecten van spelen................................................................................................................ 80
10.2.3. De theory of mind van peuters en kleuters: begrijpen wat anderen denken.................................................84
Ontstaan van de theory of mind........................................................................................................... 84
10.2.4. Gezinsleven van peuters en kleuters............................................................................................................ 84
Hoe leren kinderen gewenst gedrag................................................................................................... 84
Culturele verschillen in opvoeding........................................................................................................ 88
10.3. Morele ontwikkeling en zelfbeheersing........................................................................................................... 88
10.3.1. Het ontstaan van moreel besef: goed en fout in de maatschappij................................................................88
Piagets visie op de morele ontwikkeling............................................................................................... 88
Kohlbergs stadia van morele ontwikkeling...........................................................................................89
Sociale leertheorie en de morele ontwikkeling.....................................................................................89
Empathie en moreel gedrag................................................................................................................. 90
10.3.2. Zelfbeheersing bij peuters en kleuters.......................................................................................................... 90
Oorzaken agressie............................................................................................................................... 91
12. De cognitieve ontwikkeling in de schooltijd.................................................................................................. 93
12.1. Intellectuele en taalkundige ontwikkeling........................................................................................................ 93
12.1.1. De cognitieve ontwikkeling volgens Piaget................................................................................................... 93
Piaget en stadia van cognitieve ontwikkeling.......................................................................................93
Concreet operationele denken............................................................................................................. 93
Piaget in perspectief: Piaget had gelijk en ongelijk..............................................................................93
12.1.2. De informatieverwerkingstheorie.................................................................................................................. 94
Herinnering........................................................................................................................................... 94
Verbetering van het geheugen............................................................................................................. 94
12.1.3. Vygotsky’s visie op cognitieve ontwikkeling en klassikaal onderwijs............................................................95
12.1.4. Taalontwikkeling: de betekenis van woorden............................................................................................... 95
Beheersing van taalmechanismen....................................................................................................... 95
Metalinguïstisch bewustzijn.................................................................................................................. 95
Taal bevordert zelfbeheersing.............................................................................................................. 96
12.1.5. Tweetaligheid............................................................................................................................................... 96
12.2. Intelligentie: het bepalen van individuele sterke punten..................................................................................97
12.2.1. Criteria voor intelligentie: een onderscheid tussen intelligente en niet-intelligente kinderen........................97
Test van binet....................................................................................................................................... 97
6
,12.2.2. Actuele visies op intelligentietests................................................................................................................ 97
12.2.3. IQ-verschillen tussen groepen...................................................................................................................... 99
IQ en etniciteit...................................................................................................................................... 99
12.2.4. Alternatieve visie op intelligentie................................................................................................................... 99
Meervoudige intelligentie – Howard Gardner.......................................................................................99
Vygotsky’s visie op intelligentie.......................................................................................................... 101
De processen achter intelligentie – Robert Sternberg........................................................................101
12.2.5. Intelligentiescores boven en onder de norm...............................................................................................103
Onder de norm: verstandelijk beperkte kinderen................................................................................103
Boven de norm: hoogbegaafde kinderen........................................................................................... 106
12.3. Onderwijs: lezen, schrijven en rekenen......................................................................................................... 106
12.3.1. Onderwijs wereldwijs: wie mag er naar school?.........................................................................................106
12.3.2. Onderwijstrends: meer dan lezen en schrijven en rekenen........................................................................106
Inclusie............................................................................................................................................... 106
Moeten scholen kinderen ook emotionele intelligentie bijbrengen?...................................................107
12.3.3. Schoolrijpheid: wanneer is een kind klaar voor school?.............................................................................107
12.3.4. Lezen: het leren ontcijferen van de betekenis van woorden.......................................................................107
Leesstadia.......................................................................................................................................... 108
Leesmethoden................................................................................................................................... 108
12.3.5. Het Pygmalion-effect: invloed van verwachtingen......................................................................................109
12.3.6. Specifieke leerproblemen........................................................................................................................... 110
13. Sociaal emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de schooltijd..........................111
13.1. De ontwikkeling van het eigen ik................................................................................................................... 111
13.1.1. De psychosociale ontwikkeling en zelfkennis in de schooltijd: vlijt versus minderwaardigheid...................111
Verschuiving van fysieke naar psychologische karakterisering van het ik..........................................111
Sociale vergelijkingen......................................................................................................................... 112
Opwaartse en neerwaartse sociale vergelijking.................................................................................112
13.1.2. Eigenwaarde: hoe kinderen een beeld van zichzelf ontwikkelen................................................................113
Groei en afname van de eigenwaarde...............................................................................................113
13.2. Psychische problemen en gedragsproblemen.............................................................................................. 114
13.3. Relaties: vriendschappen in de schooltijd..................................................................................................... 115
13.3.1. Stadia van vriendschap: een veranderende kijk op vrienden......................................................................115
Stadium 1: vriendschap gebaseerd op gedrag van anderen..............................................................115
Stadium 2: vriendschap gebaseerd op vertrouwen............................................................................115
Stadium 3: vriendschap gebaseerd op psychische nabijheid.............................................................116
13.3.2. Individuele verschillen bij vriendschap: wat maakt een kind populair?.......................................................116
13.3.3. Gender en vriendschap: segregatie van de seksen in de schooltijd...........................................................116
13.3.4. Pesten op school en online......................................................................................................................... 117
Eigenschappen van kinderen die gepest worden...............................................................................117
Eigenschappen van pesters............................................................................................................... 117
Pesten tegengaan.............................................................................................................................. 117
13.3.5. Veiligheid op het internet............................................................................................................................ 117
13.4. Het gezin in de schooltijd.............................................................................................................................. 118
13.4.1. De veranderende thuisomgeving................................................................................................................ 118
Als beide ouders werken.................................................................................................................... 118
Diversiteit in gezinssamenstellingen.................................................................................................. 118
Gescheiden gezinnen......................................................................................................................... 119
Leven in samengesteld gezin............................................................................................................. 119
Eenoudergezinnen............................................................................................................................. 119
Gezinnen met homoseksuele ouders................................................................................................. 120
Huishoudens van drie generaties....................................................................................................... 120
Culturele achtergrond en gezinsleven................................................................................................ 120
7
, Armoede en gezinsleven.................................................................................................................... 120
13.4.2. Hulp bij opvoeden en opgroeien................................................................................................................. 120
14. Fysieke ontwikkeling in de adolescentie...................................................................................................... 121
14.1. Fysieke rijping............................................................................................................................................... 121
14.1.1. Hersenontwikkeling en denken: de opmaat voor cognitieve groei..............................................................121
Slaapgebrek....................................................................................................................................... 121
14.2. Stress en manieren om er mee om te gaan.................................................................................................. 122
14.2.1. Oorzaken en gevolgen van stress: uitdagingen van het leven....................................................................122
14.2.2. Omgaan met stress.................................................................................................................................... 122
14.3. Bedreigingen voor het welzijn van adolescenten.......................................................................................... 123
14.3.1. Voeding en beweging: gewichtige zaken.................................................................................................... 123
Obesitas............................................................................................................................................. 123
Eetstoornissen: anorexia nervosa, boulimie en eetbuistoornis...........................................................124
Oorzaken van eetstoornissen............................................................................................................. 124
14.3.2. Drugs.......................................................................................................................................................... 126
14.3.3. Alcoholgebruik en misbruik......................................................................................................................... 126
14.3.4. Tabak: de gevaren van roken..................................................................................................................... 127
14.3.5. Seksueel overdraagbare aandoeningen..................................................................................................... 127
Andere SOA’s.................................................................................................................................... 128
15. Cognitieve ontwikkeling in de adolescentie.................................................................................................129
15.1. De intellectuele ontwikkeling......................................................................................................................... 129
15.1.1. Het formeel-operationele stadium van Piaget en adolescentie...................................................................129
Gebruik van formele operaties om problemen op te lossen...............................................................129
Culturele invloeden............................................................................................................................ 129
Effecten van formele operaties op het denken van adolescenten......................................................129
Meningen over Piagets visie (algemeen)........................................................................................... 130
15.1.2. De informatieverwerkingstheorie: geleidelijke veranderingen in vermogens..............................................130
15.1.3. De adolescentie als middelpunt van het universum....................................................................................131
15.2. De morele ontwikkeling................................................................................................................................. 131
15.2.1. Kohlbergs theorie van de morele ontwikkeling...........................................................................................131
15.2.2. Gilligans theorie van de morele ontwikkeling.............................................................................................. 134
15.3. Schoolprestaties en cognitieve ontwikkeling................................................................................................. 134
15.3.1. De overgang van basisschool naar voortgezet onderwijs...........................................................................134
15.3.2. Sociaaleconomische status en schoolprestaties........................................................................................ 135
Sociaal-economische status............................................................................................................... 135
15.3.3. Veiligheid op school en kwaliteit van het onderwijs....................................................................................135
15.3.4. Media-en internetgebruik door adolescenten..............................................................................................136
15.3.5. Scholieren en parttimewerk........................................................................................................................ 136
15.3.6. Het afbreken van de schoolcarrière............................................................................................................ 136
15.3.7. Naar het hoger onderwijs........................................................................................................................... 137
Wie gaat er studeren?........................................................................................................................ 137
16. De sociaal-emotionele ontwikkeling en de persoonlijkheidsontwikkeling in de adolescentie................138
16.1. Identiteit: een antwoord op de vraag: wie ben ik?......................................................................................... 138
16.1.1. Zelfbeeld: beschrijving van het ik................................................................................................................ 138
16.1.2. Eigenwaarde: beoordeling van het ik.......................................................................................................... 138
Genderverschillen en eigenwaarde.................................................................................................... 138
Sociaal-economische status en eigenwaarde....................................................................................139
16.1.3. Identiteitsvorming in de adolescentie: verandering of crisis?......................................................................139
Maatschappelijke druk en afhankelijkheid van vrienden en leeftijdsgenoten......................................140
8
, Psychosociaal moratorium................................................................................................................. 140
Kritiek Erikson.................................................................................................................................... 140
16.1.4. Marcia’s theorie van identiteitsontwikkeling................................................................................................ 140
Kritiek................................................................................................................................................. 140
Berzonksy.......................................................................................................................................... 141
16.1.5. Religie en spiritualiteit................................................................................................................................. 143
16.1.6. Culturele identiteit....................................................................................................................................... 143
16.2. Problemen in de adolescentie....................................................................................................................... 144
16.2.1. Depressie, suïcidale gedachten en zelfdoding...........................................................................................144
Depressie en depressieve gevoelens................................................................................................144
Zelfdoding en suïcidale gedachten bij adolescenten..........................................................................144
16.2.2. Criminaliteit in de adolescentie................................................................................................................... 145
16.3. Relaties: vrienden en familie......................................................................................................................... 145
16.3.1. Familiebanden: veranderende relaties binnen het gezin............................................................................145
Zoektocht naar autonomie.................................................................................................................. 145
Cultuur en autonomie......................................................................................................................... 146
Mythe van de generatiekloof.............................................................................................................. 146
Ouder-kindconflicten in de adolescentie.............................................................................................146
16.3.2. Relaties met leeftijdsgenoten: het belang van ‘erbij horen’.........................................................................146
Vriendenclubs en subculturen: bij een groep horen...........................................................................147
Genderrelaties.................................................................................................................................... 147
Populariteit en druk van leeftijdsgenoten............................................................................................147
Conformiteit........................................................................................................................................ 147
16.4. Verkering, seksueel gedrag en tienerzwangerschap.....................................................................................148
16.4.1. Relaties in 21ste eeuw................................................................................................................................. 148
Functies van een relatie..................................................................................................................... 148
Relaties bij adolescenten met migratieachtergrond............................................................................148
16.4.2. Seksuele activiteiten tijdens de adolescentie..............................................................................................148
Masturbatie........................................................................................................................................ 148
Geslachtsgemeenschap..................................................................................................................... 149
16.4.3. Seksuele geaardheid en genderidentiteit................................................................................................... 149
Seksuele geaardheid......................................................................................................................... 149
Genderdiversiteit................................................................................................................................ 150
Seksuele oriëntatie en vooroordelen.................................................................................................. 150
16.4.4. Tienerzwangerschappen............................................................................................................................ 150
9
, 1.Hoofdstuk 1
1.1 Oriëntatie op de ontwikkelingspsychologie
De wetenschappelijke discipline van de ontwikkelingspsychologie polst naar de
aard en het verloop van de menselijke ontwikkeling. Ze formuleren theorieën
over ontwikkeling en gebruiken wetenschappelijke methoden om theoretische
aannames te testen. Ontwikkelingspsychologie houdt zich niet enkel bezig met
veranderingen, maar ook met stabiliteit in het leven van kinderen, adolescenten en
volwassenen.
Ontwikkelingspsychologie = Levenslooppsychologie
= De wetenschappelijke studie naar patronen van groei,
verandering en stabiliteit bij mensen vanaf de conceptie tot
aan de ouderdom, maar met een accent op de jaren tot de
volwassenheid, waarin veranderingen elkaar het snelst
opvolgen.
1.1.1. De reikwijdte van het vakgebied
Heel grote reikwijdte. In de ontwikkelingspsychologie komen heel wat onderwerpen
aan bod. Grofweg opgedeeld in 4 thematische gebieden.
Vier thematische gebieden
Ontwikkeling van fysieke opbouw van het lichaam,
Fysieke ontwikkeling zoals hersenen, zenuwstelsel, spieren, zintuigen,
behoefte aan eten, drinken, slaap…
Ontwikkeling van intellectuele vermogens zoals
Cognitieve ontwikkeling
denken, leren, geheugen, probleemoplossing…
Sociaal-emotionele Ontwikkeling van sociale relaties, interacties met
ontwikkeling anderen en omgaan met emoties.
Ontwikkeling van duurzame gedragingen en
Persoonlijkheidsontwikk
karaktereigenschappen die de ene persoon van de
eling
andere onderscheidt.
Leeftijdsgroepen en individuele verschillen
Prenatale periode Van conceptie tot geboorte.
Babytijd Van geboorte – 2jaar.
Peuter- en kleutertijd Van 2jaar – 6 jaar.
Schooltijd Van 6jaar – 12jaar.
Adolescentie Van 12jaar – 20jaar.
Deze leeftijdsgroepen zijn sociale constructies = idee over de realiteit dat
breed geaccepteerd is, maar sterk afhankelijk is van de maatschappij en
10
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller reneevandamme. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $8.06. You're not tied to anything after your purchase.
