Deze samenvatting behandeld alle hoofdstukken uit het boek machtspolitiekuit de reeks: Elementaire Deeltjes. In dit boek van Machtspolitiek gaat de schrijver Rob de Wijk in op de vele verschillende soorten van strijd die in de wereld gevoerd worden. In deze samenvatting is geprobeerd de kern hierva...
Inhoud
H1. Inleiding: 19de –eeuws gedrag in de 21ste eeuw? .......................................................................... 2
H2. Macht en wereldorde .................................................................................................................. 3
H3. Macht en welvaart ........................................................................................................................ 5
H4. Wat bepaald de macht van een land? .......................................................................................... 9
H5. De opkomst en ondergang van grootmachten ........................................................................... 10
H6. De gevolgen van machtsverval ................................................................................................... 13
H7. De afnemende macht van Europa .............................................................................................. 15
H8. De soft power van Europa .......................................................................................................... 18
H9. De strijd om Oekraïne ................................................................................................................. 21
H10. De opkomende macht van China .............................................................................................. 23
H11. Machtspolitiek in Azië ............................................................................................................... 24
H12. Slot: een stabiele of instabiele wereld ...................................................................................... 26
1
,H1. Inleiding: 19de –eeuws gedrag in de 21ste eeuw?
Opkomende machten eisen hun plek onder de zon op en krijgen een steeds grotere invloed op de
vorming van de wereldorde, die daardoor steeds minder ‘Westers’ wordt. Deze wereldorde
veranderd door het opkomen van landen als China en wordt versterkt dor het feit dat er politieke
polarisatie plaatsvindt in de Verenigde staten en Europa.
Voorbeelden hiervan zijn:
- Het uitbreken van de financiële cisis in 2008
- Het vluchtelingenvraagstuk in 2016
Deze verschuiving van de economische, militaire en daarmee politieke macht naar het Oosten heeft
gevolgen voor de wijze waarop het Westen de regel van internationale betrekkingen kan bepalen.
Internationale betrekkingen veranderen langzaam en slechts af en toe verandert er iets dat de hele
situatie veranderd. Toch kan dit wel een voorbeeld hiervan is het uiteenvallen van de Sovjet-Unie.
Waar en wanneer deze grote veranderingen zich gaan voordoen is niet altijd goed voorspelbaar.
In dit boek komen twee typische voorbeelden van machtspolitiek die hand in hand gaan met
geopolitieke veranderingen: de Oekraïense crisis en het conflict in de Zuid-Chinese zee.
De conclusie is dat door opkomende machten en het ontstaan van meerde machtscentra de
internationale betrekkingenminder westers en complexer zijn en zullen worden. Dit betekent dat de
politiek en het beleid hierop zullen moeten anticiperen. Op dit moment is namelijk het verschil
tussen ‘high politics’ en ‘low politics verdwenen.’
High politics: focust zich op de veiligheid en het overleven van een staat.
Low politics: focust zich op het functioneren van de staat.
Alleen landen die om weten te gaan met de nieuwe complexe realiteit van de multipolaire wereld
kunnen hier voordeel uit halen in termen van meer welvaart, stabiliteit en invloed op vormgeving
van de nieuwe wereldorde.
2
,H2. Macht en wereldorde
Een sterke tegenspeler zou de Amerikaanse vrijheid van handelen in de buitenlandse politiek
aanbanden leggen. De mogelijke toekomstige uitdagers van de Amerikaanse alleenheerschappij
waren een uit het as van de Sovjet-Unie herrezen Rusland, een verenigd Europa en een snel groeiend
China. De Amerikanen zelf zagen zich niet alleen als de internationale spelbepaler, maar ook als het
baken voor internationale, dus, westerse, of beter gezegd Amerikaanse waarden.
De achterliggende visie van dit integratie-denken gaat terug op Immanuel Kants these van de
democratische wereldvrede. Deze was gebaseerd op het idee dat democratische landen geen oorlog
voeren en dat een zone van democratische landen een zone van vrede zou betekenen.
In 2003 voorspelde de investeringsbank Goldman dat in 2050 Brazilië, Rusland, India en China in de
top 5 van de belangrijkste mondiale economieën zouden staan. Dit wil echter niet zeggen dat al deze
landen per definitie hard zullen groeien en machtspolitiekgaan bedrijven.
Volgens Yang Jiemian, voorzitter van het Shanghai Instituut voor Strategische Studies, zijn er in de
wereld drie soorten landen:
- Landen die winnen (Brazilië, India, China en Zuid-Afrika)
- Landen die defensief gedwongen worden (Amerika, IMF en de Wereldbank)
- Landen die verliezen (EU, Japan en Rusland)
Kanttekening hierbij is dat er nooit vooruit gekeken kan worden en dat je nooit kan voorspellen hoe
een land in de toekomst zal veranderen binnen de internationale machtspolitiek.
Toch storen de BRICS-landen zich eraan dat hoewel zij zo hard groeien ze ondervertegenwoordigd
zijn in organisaties als het IMF, de G20 en de Wereldbank. Er ontstaat dus een nieuwe wereldorde.
Deze verschuiving van het geopolitieke zwaartepunt naar Azië kan de Europese burger inde toekomst
nog weleens hard gaan raken is de voorspelling van Yang Jiemian.
Staatskapitalisme en mercantilisme
We kunnen de wereld in twee delen splitsen, daar waar door democratie een vrijmarkt is waar de
prijs van producten bepaald wordt door vraag en aanbod. En de makt die onder invloed valt van het
staatskapitalisme.
Dit staatskapitalisme komt vooral voor in: China, Rusland, Brazilië en de Golfstaten (Qatar, Koeweit,
Saoedi-Arabië).
De filosofie van het staatskapitalisme is dat dit groei en stabiliteit brengt. Waar vroeger de staat zeer
direct betrokken was bij bedrijven is de invloed nu vaker indirect. Dit kan bijvoorbeeld doordat de
staat de grootste aandeelhouder van een bedrijf is waardoor de staat haar invloed kan uitoefenen.
Binnen een markt die door staatskapitalisme beïnvloed wordt zijn vaak maatregelen getroffen om
deze markt te beschermen.
Enkele van de eerder besproken opkomende landen gedragen zich mercantilistisch. China is hier een
goed voorbeeld van. Het mercantilisme is een strategie gericht op het, zo nodig met militair
ingrijpen, verzekeren van toegang tot grondstofvoorraden. Grondstoffennationalisme is een begrip
dat hier ook aan gekoppeld kan worden.
3
,Assertiviteit
De steeds dominantere positie van het staatskapitalisme is onderdeel van de toenemende
assertiviteit van opkomende landen. Assertiviteit is een neutraal begrip dat verwijst naar woord en
daad, handelen, diplomatie, militaire of economische druk.
Assertiviteit is positief als een land zich inzet om vrede te handhaven of over klimaat te
onderhanden.
Assertiviteit is negatief als een land zijn machtpositie gebruikt om zijn eigen wil door te drukken.
Als de politieke assertiviteit van de twee grootmachten Rusland en China bekeken wordt valt op dat
ze steeds minder bereid zijn om in de VN-veiligheidsraad samen met het westen in te stemmen met
interventies in andere landen.
Op het gebied van militaire assertiviteit blijkt een flinke toename van Chinese macht. Hoewel voor
Rusland het niveau van militaire assertiviteit veel hoer blijft dan dat van China. Het wantrouwen
tussen deze twee grootmachten groeit dan ook. Dit is te zien door:
- Het conflict in de Zuid-Chinese zee
- Het veiligstellen van energiebelangen
- Verkopen van wapens aan militaire regimes
Hierbij erg opvallend is dat er erg weinig onderzoek is gedaan naar de Chinese bereidheid om over te
gaan tot samenwerking met andere landen. De onderstaande feiten zijn bekend
* China heeft sinds 19976 23 territoriale conflicten gehad waarvan er 17 vreedzaam zijn opgelost.
* China compromissen niet uit de weg ging.
* China de helft van het opgeëiste territorium ook in bezit kreeg.
* Claims zoals Taiwan, Tibet, Hong Kong en Macau blijven gevoelig en zijn niet onderhandelbaar.
Voorop staat dat assertiviteit altijd in context geplaatst moet worden. Assertiviteit en nationalisme,
een combinatie die zowel in Rusland als China zichtbaar is, kan gevaarlijk zijn!
Conclusie
Geopolitieke conflicten worden uitgevochten tussen supermachten en grootmachten en kunnen
gaan over de ordening en inrichting van de internationale betrekkingen, de toegang tot energie- en
grondstofvoorraden, de zeggenschap over ruimte en het Arctisch gebied.
Veel van deze conflicten vinden plaats op geopolitieke breukvlakken. Als van deze breukvlakken
wordt uitgegaan dan kan een voorspelling worden gegeven waar de toekomstige machtsstrijd
plaatsvindt.
* In Europa tussen de lidstaten van de Europese Unie.
* Tussen de NAVO en Rusland.
* In Azië tussen China en de Verenigde Staten.
De verwachting is niet dat de opkomende landen als Brazilië en Zuid Afrika zich ontwikkelen als
machtspolitieke spelers.
4
, H3. Macht en welvaart
Een belangrijke theorie is die van Halford Mackinder. Wie het Euraziatische hartland zou beheersen
het wereldeiland zou beheersen. Wie dat domineerde zou de wereld overheersen.
- Euraziatische hartland: Gebied van de voormalig Sovjet-Unie.
- Wereldeiland: Azië, Europa en Afrika.
Het hartland bevat grondstoffen die een voorwaarde voor economische groei zijn. En daarmee de
mogelijkheid geven om militaire macht uit te oefenen. Eigenlijk kun je stellen dat landen niet per se
proberen gebied te veroveren maar om toegang te hebben tot grondstoffen. Daardoor ook de
stabiliteit in een gebied.
Da grondstoffen een belangrijke bron van conflicten zijn erkent ook de Nederlandse regering. Een
oorlog kan dus ontstaan als een land toegang tot een schaarse hulpbron wil krijgen. Of de
aanwezigheid van een grondstof is de bron van conflict. Dit blijkt in 40%van de conflictgevallen
tussen staten zo te zijn.
De sterk toegenomen vraag uit opkomende economieën, vooral uit China, blijkt hier een belangrijke
rol in te spelen.
Chinese onrust
De niet te stillen hoger naar grondstoffen voor de grootmacht China zorgt ook nog voor een ander
soort onrust. Namelijk die vanuit de sociale kant. Vroegere heersers en keizers worden namelijk
door opstanden ten val gebracht. Optanden die ontstonden door werkloosheid en slechte
doorgroeimogelijkheden voor arbeiders binnen de bestaande economie.
Het is daarom voor Chinese leiders essentieel om te balanceren tussen interne stabiliteit en externe
confrontatie. Zo is er confrontatie met buurlanden over de grondstoffen in de Zuid Chinese zee maar
zijn ook de staatsondernemingen bezig om vreedzaam voorraden in andere landen veilig te stellen.
Hierdoor dreigen er tekorten te ontstaan op bijvoorbeeld koper, nikkel en zink.
Europa
Om deze reden is de westerse wereld de afgelopen decennia volop betrokken geweest bij conflicten
in het midden oosten. Een vreedzamere oplossing zou kunnen zijn om te gaan samenwerken en
handelsverdragen te gaan sluiten met landen die gebieden bezitten met belangrijke grondstoffen.
Opkomende machten zien de toegang tot grondstoffen dus als object van machtspolitiek. Voor
Europa geldt dit niet. Europa stelt dat degene die de juist prijs betaald toegang tot de grondstoffen
kan krijgen. Het idee van een vrije markt is dat er altijd vrije toegang tot grondstoffen is en da dit
voor beide partijen een win-win situatie is. Toch lijkt het in de realiteit anders te gaan.
De problematiek van grondstoffenvoorziening is ingewikkeld omdat de verschillende categorieën –
energie, mineralen, water, land en voedsel onderlinge relaties hebben. Deze complexe
samenwerking heet: ‘Global resource nexus.’
5
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller HooglandP. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.80. You're not tied to anything after your purchase.
