Samenvatting Biologie VWO Nectar 4e editie H17 - DNA
3 views 0 purchase
Course
Biologie
Level
VWO / Gymnasium
Book
Nectar vwo 6 leerboek
Samenvatting van Biologie VWO Nectar 4e editie H17 - DNA
Let op! paragraaf 17.2 over DNA-replicatie is GEEN eindexamenstof, maar kan wel voorkomen in schoolexamen!
Bi - H17 – DNA
17.1 DNA IN JE CELLEN
DNA (Binas 71BC, 67F1)
- DNA bevat informatie voor maken van eiwitten, verdeeld over 46 chromosomen in celkern en
cirkelvormig DNA in mitochondriën.
- DNA-molecuul bestaat uit dubbele helix opgebouwd uit twee strengen nucleotiden: bouwsteen van
DNA en RNA; fosfaatgroep, suikermolecuul (deoxyribose/ribose) en stikstofbase (A, C, G, of T/U).
- Deoxyribose heeft vijf C-atomen die op vaste manier genummerd zijn. In DNA-nucleotide vormt
eerst C-atoom (1’) van deoxyribose binding met stikstofbase en het vijfde (5’) met fosfaatgroep.
- Elke nucleotide in een streng is via zijn fosfaatgroep gekoppeld aan het 3’ C-atoom van deoxyribose
van nucleotide ernaast.
- Vier verschillende stikstofbasen: adenine (A), cytosine (C), guanine (G), en thymine (T).
- RNA bevat uracil (U) i.p.v. T.
- A vormt altijd binding met T via twee H-bruggen terwijl C en G verbonden zijn via drie H-bruggen.
- Door vaste combinatie van basenparen zijn beide strengen in DNA-molecuul complementair:
volgorde in ene streng (leidende streng) bepaalt die in de andere (volgende streng) en andersom.
- 5’-einde (vrije fosfaatgroep) van ene streng ligt naast 3’-einde (vrije OH-groep) van andere.
Opgerold DNA (Binas 70A)
- Speciale eiwitten, histonen, verstevigen en beschermen DNA-moleculen bij eukaryoten in celkern.
- Acht histonen vormen samen bolletje waar deel van DNA-molecuul omheen is gerold. Histon H1
houdt het als een veiligheidsspeld bij elkaar. Dit geheel heet een nucleosoom.
- Histonen van verschillende nucleosomen koppelen met elkaar waardoor dikke chromatinedraad
ontstaat. Deze draad spiraliseert tot chromatine waardoor DNA-molecuul heel compact is.
Mitochondriaal DNA
- Mitochondrium heeft 5-10 cirkelvormige moleculen mitochondriaal DNA, afgekort mtDNA: van 37
genen coderen 13 voor eiwitten betrokken bij aerobe dissimilatie, rest codeert voor rRNA
(bouwstenen ribosomen) en tRNA (transporteert aminozuren).
- mtDNA erft, via eicel, over van moeder naar zowel zonen als dochters.
Genen bevatten informatie
- Genoom: totale DNA van een persoon.
- Gen: deel van DNA met informatie voor productie van een of meerdere eiwitten.
- Alle cellen hebben zelfde DNA, maar afhankelijk van hun functie zijn verschillende genen actief.
- DNA-code in genen ligt vast in volgorde van stikstofbasen. Ieder gen heeft eigen sequentie
(volgorde) van afwisselend A’s, C’s, T’s en G’s.
- Niet-coderend DNA: grootste deel van DNA, codeert niet voor eiwitten, maar heeft andere functies
zoals bijv. produceren van rRNA of tRNA, of het aan- en uitschakelen van genen in coderende DNA:
1,5-2% van DNA dat codeert voor eiwitten.
- In DNA, meestal niet-coderende deel, komen herhalingen voor van series nucleotiden; repetitief
DNA. Deze komen aaneengeschakeld achter elkaar voor, maar ook verspreid over chromosoom.
- Aantal nucleotiden in herhaling varieert van twee tot enkele duizenden, ongeveer 2/3 van
menselijk genoom bestaat uit repetitief DNA.
- STR (short tandem repeat): type repetitief DNA met aantal korte repeats van 2-10 nucleotiden lang.
- STR’s spelen bij verwantschapsonderzoek en forensisch onderzoek een rol,
- Omdat chromosomen in cellen in paren voorkomen, heet iedereen van bepaalde STR twee
exemplaren, soms gelijk, meestal verschillend. Net als bij genen wordt gesproken over allelen.
- Bij verwantschapsonderzoek vergelijkt een analist de allelen van STR’s afkomstig van
chromosomen van verschillende personen.
, - In meeste landen brengen laboratoria de STR’s van 13 loci (plaats in DNA) in kaart, wat een
DNA-profiel (unieke set STR’s in DNA van individu) oplevert.
- Vaste schrijfwijze; D7S280 8/10 geeft aan dat er in DNA op STR D7S280-locus twee allelen zijn,
een met 8 en een met 10 repeats.
17.2 DNA KOPIËREN
DNA-verdubbeling in een cel (Binas 71D, 76A)
- In celcyclus verdubbelen DNA-moleculen zich tijdens S-fase via DNA-replicatie: verdubbelen DNA.
- Proces start op veel plaatsen tegelijk, wat totale replicatietijd sterk verkort.
- Topolsomerase (niet in boek, wel ppt) despiraliseerd DNA
- Helicase: enzym dat beide DNA-strengen van chromosoom van elkaar losknipt door H-bruggen te
verbreken. Zo ontstaan twee openingen, replicatievorken: plaatsen waar DNA-strengen aan
weerszijden van replicatiestartpunt uiteengaan door werking van helicase.
- Primase: Enzym (een RNA-polymerase) dat bij DNA-replicatie een primer van ± 20 ribonucleotiden,
met complementaire code, vastmaakt aan DNA-streng, waarna DNA-replicatie start.
- Ribonucleotide: (RNA-nucleotide) een nucleotide met ribose i.p.v. deoxyribose en naast C,G en A,
U i.p.v. T.
- Vanaf primer vormt enzym DNA-polymerase een nieuwe streng, door complementaire DNA-
nucleotiden aan elkaar en aan originele streng te koppelen.
- Door ruimtelijke structuur kan enzym maar op één manier aan DNA-streng hechten. Hierdoor
leest het enzym de nucleotiden van DNA-streng alleen in 3’ -> 5’ richting en vormt in 5’ -> 3’
richting een zogeheten ‘leidende streng’.
- In andere richting van startpunt kan DNA-polymerase geen continue streng vormen, omdat dit
tegen zijn lees richting ingaat. Hier verloopt replicatie in kleine stukjes, dit levert een zogeheten
‘volgende streng’.
- Primase plaatst op korte afstand van startpunt RNA-primer, waar vanaf DNA-polymerase in 3’ ->
5’ richting (dus naar startpunt toe) een stukje DNA kan vormen.
- In vergelijking met leidende streng is dit achterwaarts kopiëren er ontstaat een Okazaki-
fragment: kort DNA-fragment (van volgende streng) met RNA-primer. Groeit tijdens replicatie
vanaf RNA-primer achterwaarts in richting van startpunt van replicatie.
- Helicase maakt dat replicatievork opschuift, primase voegt een nieuwe RNA-primer toe en er
groeit een volgend Okazaki-fragment.
- Een ander type DNA-polymerase vervangt alle RNA-nucleotiden uit primers door DNA-nucleotiden.
- Ligase: enzym dat bij DNA-replicatie een Okazaki-fragment plakt aan rest van nieuwe keten.
- Enzymen controleren of replicatie foutenvrij is.
- Semi-conservatieve replicatie: na replicatie bestaan beide DNA-moleculen uit originele en
nieuwgevormde streng.
Kopieermachine voor DNA
- PCR-methode: (polymerase-chain-reaction) Methode om in een apparaat in stappen minimale
hoeveelheden DNA kunstmatig snel te vermenigvuldigen.
- Analist brengt in machine mengsel van het te kopiëren DNA-fragment, twee verschillende DNA-
primers, een speciaal type DNA-polymerase en benodigde nucleotiden.
- DNA-primers van ± 20 deoxyribosenucleotiden (DNA-nucleotide) zijn zo ontworpen dat ze
complementair zijn aan beide 3’-uiteinden van doel-DNA, (target DNA) deel van DNA dat
onderzoeken wil vermeerderen.
- Bij 95 ˚C verbreken H-bruggen en opent dubbelstrengs DNA-molecuul. Bij 52 ˚C binden beide
DNA-primers elk aan een van beide strengen. Bij 72 ˚C verlengt hittebestendig DNA-polymerase
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller yansnoek. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.54. You're not tied to anything after your purchase.
