Samenvatting voor de historische context van de Verlichting op VWO niveau. Overzicht van de belangrijkste stof voor projecten, schoolexamens en het eindexamens. Onder andere met deze samenvatting een 8 gehaald voor het eindexamen.
In de periode van de Verlichting gingen mensen voor het eerst nadenken over vrijheid, gelijkheid,
democratie, mensenrechten en welvaart. Hoe is dit ontstaan en wat waren de gevolgen?
- De wetenschappelijke revolutie
In de Oudheid waren de Grieken en Romeinen begonnen met zelfstandig onderzoek van de
werkelijkheid, los van mythologische tradities en bovennatuurlijke verklaringen. Tijdens de 15 e en 16e
eeuw herleefde die wetenschappelijke belangstelling. Humanistische geleerden bestudeerden
klassieke teksten in de oorspronkelijke teksten en probeerden de juiste versie van de originele
teksten vast te stellen. De drang tot zelfstandig ontdekken uitte zich in ontdekkingsreizen, de
bestudering van het heelal en in anatomisch onderzoek.
Ook waarneming speelde een sleutel rol in de wetenschappelijke revolutie. Er werden instrumenten
als telescopen, microscopen en uurwerken ontwikkeld. Volgens sommige geleerden was de
waarneming de enige betrouwbare bron van kennis. Deze stroming wordt aangeduid als empirisme.
John Locke was een aanhanger van het empirisme.
Andere filosofen vroegen zich af of
waarneming inderdaad de enige bron van
kennis is. Zij kwamen tot de conclusie dat
zuivere empirie misleidend kan zijn. Je ziet
bijvoorbeeld voorwerpen dichtbij heel groot
en in de verte heel klein. Dat de voorwerpen
even groot zijn, weet je alleen doordat je daar
verstandelijk over nadenkt. Betrouwbare
kennis kon dus alleen ontstaan door
waarnemingen te combineren met rationeel
redeneren. Sommige filosofen stelden daarom
het menselijke verstand boven alles. Een
bekende rationalist was René Descartes die kwam met de uitspraak ´cogito, ergo sum´ wat ´ik denk,
dus ik besta´ betekent.
De Engelse geleerde Isaac Newton vatte een groot aantal wetenschappelijke ontdekkingen samen in
één groot samenhangend systeem. Hij formuleerde een aantal natuurwetten, zoals bewegings- en
zwaartekrachtwetten. Hij had grote invloed op het denken van mensen.
- De Verlichting
Rationeel nadenken leek grote mogelijkheden te bieden. Als rationeel nadenken nou óók werd
gebruikt in religie, samenleving en politiek, zou misschien een veel betere wereld kunnen ontstaan
met het licht van de waarheid. Daarom werd deze beweging Verlichting genoemd. Er zijn
verschillende terreinen waar de Verlichting werd uitgewerkt:
, I. Verlichting en religie: verlichte denkers kwamen tot de conclusie dat godsdienstige
overtuigingen vaak niet rationeel uit te leggen zijn, zoals Spinoza naar voren had gebracht.
Maar de meeste mensen durfden de consequenties van die ontdekking niet onder ogen te
zien. Zou de bijbel dan onwaarheden bevatten? Het besef drong door dat er veel viel af te
dingen op het geloof. Godsdienstvrijheid en verdraagzaamheid werden bepleit.
II. Verlichting en samenleving: ook in de maatschappelijke verhoudingen was er veel
onredelijks. Waarom was de één van adel en de ander niet? Waarom was de een slaaf en de
ander vrij? Het enige uitgangspunt leek dat alle mensen van nature gelijk waren en dezelfde
rechten moeten hebben: natuurrechten. Jean-Jacques Rousseau bracht dit ook naar voren.
III. Verlichting en onderwijs: Rousseau had denkbeelden over de opvoeding van kinderen.
Onderwijs was erg belangrijk want Verlichte denkers gingen ervanuit dat wie geleerd zou
hebben om het verstand te gebruiken, een goed mens zou worden. Rousseau zei daarnaast
dat de natuur de beste leermeester was.
IV. Verlichting en economie: Adam Smith keerde zich tegen alle regels die de handel
belemmerde. Als mensen vrij werden gelaten in hun economisch handelen, zouden ze
rationeel genoeg zijn om hun eigen belangen na te streven. De vrijemarkteconomie zou er
volgens Adam Smith voor zorgen dat er voldoende producten voor iedereen zouden zijn.
- Verlichting in de politiek
Het idee dat een koning zijn absolute macht baseerde op het recht dat hij van God had gekregen en
daarom aan geen mens verantwoording hoefde af te leggen, was niet erg rationeel. Als een koning
verstandig regeerde in het belang van het volk, was dat beter dan chaos en wanorde. Een Verlicht
absoluut vorst vonden veel Verlichte denkers de beste oplossing. Dit zijn absolute vorsten die zo veel
mogelijk in het belang van hun bevolking regeerden.
Onder andere Locke en Montesquieu vonden het beter als de
staatsmacht tussen verschillende instellingen werd verdeeld. Zo
konden ze elkaar controleren en in evenwicht houden. Besloten werd
dat een verdeling van de staatsmacht over drie machten het beste
was: een wetgevende, rechterlijke en uitvoerende macht (Trias
Politica door Montesquieu).
Volgens Locke en Rousseau had het volk de hoogste macht. Dit
noemen we volkssoevereiniteit, alle macht is uiteindelijk afkomstig
van het volk. Ook was het algemeen belang van het volk dat het beste
voor iedereen voorop stond. Die volkswil stond boven alles en moest
uitgevoerd worden.
Tijdens de Verlichting werd nieuwe kennis ruim verspreid via boeken
en tijdschriften en werd erover gediscussieerd in cafés en salons. Dat
gebeurde ook met politieke ideeën. Regeringen en vorsten moesten rekening gaan houden met wat
er onder het volk leefde. Omdat bepaalde gedachten voor de positie van vorsten gevaarlijk konden
zijn, probeerde zij die soms met censuur tegen te gaan.
De verspreiding van de verlichte politieke ideeën droeg bij aan de ontevredenheid onder bevolkingen
over de maatschappelijke en politieke toestanden. Mede daardoor ontstonden democratische
revoluties die het doel hadden de verlichte denkbeelden in de praktijk te brengen.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller jillgrimbergen. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.41. You're not tied to anything after your purchase.
