Dit is een samenvatting filosofie die het hele handboek (Ken jezelf - Inleiding in de filosofie van Yvan Houtteman) behandeld. De samenvatting bevat alle elementen, er hoeft niets meer te worden toegevoegd. Deze samenvatting kan ook gebruikt worden door studenten die Orthopedagogie studeren.
Tip:...
FILOSOFIE
Inhoud
Hoofdstuk 1: De oorsprong van de filosofie..............................................................................................................6
Inleiding.................................................................................................................................................................6
Omschrijving en indeling van de filosofie.............................................................................................................7
Tussen religie en wetenschap...........................................................................................................................7
Drie grote vragen en domeinen........................................................................................................................7
Het huis van de filosofie....................................................................................................................................8
De pre-socratische filosofie = Filosofie voor Socrates..........................................................................................9
Thales van Milete..............................................................................................................................................9
Anaximander van Milete...................................................................................................................................9
Pythagoras.........................................................................................................................................................9
Parmenides en Herakleitos.............................................................................................................................10
Democritos......................................................................................................................................................10
Filosofie binnen het hoger onderwijs..................................................................................................................10
Ken jezelf: Gnothi Seauton..................................................................................................................................10
Hoofdstuk 2: Socrates en de sofisten......................................................................................................................11
Situering..............................................................................................................................................................11
De sofisten...........................................................................................................................................................11
Rondtrekkende leraars....................................................................................................................................11
Protagoras: de mens is de maat......................................................................................................................11
Kritiek van Plato op de sofisten.......................................................................................................................12
Socrates...............................................................................................................................................................12
Socrates, de “horzel”.......................................................................................................................................12
De socratische gespreksvoering......................................................................................................................13
Mensbeeld.......................................................................................................................................................14
Thema: waarheid.................................................................................................................................................14
Dictatuur van het relativisme..........................................................................................................................15
Kinderen van Apate.........................................................................................................................................15
Universalisme, relativisme en waarachtigheid...............................................................................................15
Ken jezelf: ik weet dat ik niets weet....................................................................................................................16
Hoofdstuk 3: De grot van Plato...............................................................................................................................17
Situering..............................................................................................................................................................17
Zijn en schijn........................................................................................................................................................18
De wereld van de vormen...............................................................................................................................18
1
, De Allegorie van de grot..................................................................................................................................18
Kennisleer en ethiek............................................................................................................................................19
Drie soorten van weten...................................................................................................................................19
Ethiek: “Het goede kennis is het goede doen”...............................................................................................20
Mensbeeld en politiek.........................................................................................................................................20
Menner en paarden: visie op de menselijke “ziel”.........................................................................................20
Mensbeeld en politieke opinie........................................................................................................................21
Thema: De aard van de werkelijkheid.................................................................................................................21
Materialisme of realisme................................................................................................................................22
Dualisme..........................................................................................................................................................22
Idealisme of spiritualisme...............................................................................................................................22
Ken jezelf: de verschijnselen verduisteren de waarheid....................................................................................23
Hoofdstuk 4: De Teleologie van Aristoteles – over doelen en zingeving................................................................23
Situering..............................................................................................................................................................23
Hiloformisme: de vorm zit “in” de dingen..........................................................................................................23
De vormen in de dingen..................................................................................................................................23
De teleologische visie: entelechie...................................................................................................................23
Trapsgewijze opbouw van de natuur..............................................................................................................24
Ethica: deugdenleer............................................................................................................................................25
Eudaimonia (letterlijk: door een goede geest bezield zijn).............................................................................25
Ethische en intellectuele deugden..................................................................................................................25
Deugdenleer: de weg van het midden............................................................................................................26
Het begrip catharsis........................................................................................................................................26
Politiek: de mens is een politiek dier..................................................................................................................27
Thema: over doelen en zingeving.......................................................................................................................27
Samenvatting Aristoteles’ deugdenleer..............................................................................................................27
Ken jezelf: de deugd is het midden tussen twee uitersten.................................................................................28
Hoofdstuk 5: De tuin van Epicurus – over geluk.....................................................................................................28
Situering: de hellenistische en Romeine periode................................................................................................28
Het epicurisme....................................................................................................................................................28
Epicurus...........................................................................................................................................................28
Kosmologie: materialisme...............................................................................................................................28
Levenskunst.....................................................................................................................................................28
Vriendschap.....................................................................................................................................................29
Autonomie en autarkie (genoeg aan zichzelf)................................................................................................29
Tijd voor reflectie en bezinning.......................................................................................................................29
Thema: geluk.......................................................................................................................................................30
2
, Maakt geld gelukkig?.......................................................................................................................................30
Verschillende betekenissen van geluk?..........................................................................................................30
Een gedachte-experiment: de “ervaringsmachine” van Nozick.....................................................................30
Ken jezelf: leef verborgen...................................................................................................................................31
Hoofdstuk 6: De Stoïcijnen en het lot – over vrijheid.............................................................................................31
Situering..............................................................................................................................................................31
Het Stoïcisme.......................................................................................................................................................31
Kosmologie: Pantheïsme.................................................................................................................................31
Alles is bepaald, het lot bepaalt......................................................................................................................32
Levenskunst.....................................................................................................................................................32
Thema: vrijheid....................................................................................................................................................33
Handelingsvrijheid en wilsvrijheid..................................................................................................................33
Vrijheid en verantwoordelijkheid....................................................................................................................34
Spinoza en Libet omtrent vrije wil..................................................................................................................34
Liberalisme......................................................................................................................................................34
Ken jezelf: het zijn niet de feiten die ons in verwarring brengen, maar onze interpretatie van de feiten........35
Hoofdstuk 7: Michel De Montaigne, kind van de renaissance – over reflectie......................................................35
Situering: de middeleeuwse filosofie als “dienstmaagd” van de religie.............................................................35
De renaissance of wedergeboorte van de oudheid............................................................................................36
Economische groei en nieuwe ontdekkingen.................................................................................................36
Nieuw mens- en wereldbeeld.........................................................................................................................36
Nieuw mensbeeld............................................................................................................................................36
Michel de Montaigne..........................................................................................................................................37
De Essays.........................................................................................................................................................37
De Montaigne als troost voor het gevoel van onvolkomenheid....................................................................37
Thema: reflectie..................................................................................................................................................38
Ken jezelf: ik ben een mens en niets menselijk is me vreemd............................................................................39
Hoofdstuk 8: rationalisme, empirisme en de wetenschappelijke evolutie............................................................39
Situering..............................................................................................................................................................39
René Descartes....................................................................................................................................................40
Baruch de SPinoza...............................................................................................................................................40
John Locke...........................................................................................................................................................41
David Hume.........................................................................................................................................................41
Thema: wetenschap............................................................................................................................................42
De inductieve methode...................................................................................................................................43
De indeling van de wetenschappen................................................................................................................43
Demarcatiecriteria en paradigmatheorie.......................................................................................................43
3
, Wetenschap en technologie op een kruispunt...............................................................................................44
Ken jezelf: Sapere Aude.......................................................................................................................................44
Hoofdstuk 9: De copernicaanse wending van Kant, een rationele ethiek en een nieuw maatschappijmodel......45
Situering..............................................................................................................................................................45
De Copernicaanse wending van Kant (referentiekader, eigen bril)....................................................................45
Kant.................................................................................................................................................................45
De zuivere rede en de copernicaanse wending..............................................................................................45
Kant versus Bentham: twee funderingen van ethiek..........................................................................................46
De praktische rede en de ethiek van de plicht bij Kant..................................................................................46
Utilitarist Jeremy Bentham en zijn gevolgenethiek........................................................................................47
Thema: de waarden van de verlichting...............................................................................................................48
Politiek.............................................................................................................................................................48
Economie.........................................................................................................................................................49
Samenleving....................................................................................................................................................49
Godsdienst.......................................................................................................................................................49
Emancipatie van de vrouw..............................................................................................................................49
Samenvatting...................................................................................................................................................50
Ken jezelf: the principels of justice are chosen behind a veil of ignorance........................................................50
Hoofdstuk 10: Schopenhauers wil tot leven – over romantiek..............................................................................50
Situering..............................................................................................................................................................50
Voorspel op de romantiek: Jean-Jacques Rousseau...........................................................................................50
Arthur Schopenhauer..........................................................................................................................................51
Leven...............................................................................................................................................................51
De wereld als wil en voorstelling....................................................................................................................51
Pessimisme......................................................................................................................................................51
Uitwegen uit het lijden?..................................................................................................................................52
Ethiek gebaseerd op mededogen...................................................................................................................52
Thema: De Romantiek.........................................................................................................................................52
Romantiek versus verlichting..........................................................................................................................52
William Blake: The Nurse’s song of innocence versus the Nurse’s song of experience (zelfde tafereel, twee
invullingen)......................................................................................................................................................53
Ken jezelf: L’homme qui a le plus vecu n’est pas celui qui a compte le plus d’annees, mais celui qui a le plus
senti la vie............................................................................................................................................................53
Hoofdstuk 11: Nietzsche, filosoof met de hamer...................................................................................................53
Situering..............................................................................................................................................................53
Friedrich Nietzsche..............................................................................................................................................54
Leven...............................................................................................................................................................54
4
, Apollo en Dionysos..........................................................................................................................................54
Taal als interpretatie.......................................................................................................................................55
De wil tot macht..............................................................................................................................................55
De omkering van alle waarden: herenmoraal en slavenmoraal.....................................................................55
“God is dood” en twee vormen van nihilisme................................................................................................56
De übermensch...............................................................................................................................................57
Idee van de eeuwige wederkeer.....................................................................................................................57
Thema: het postmodernisme..............................................................................................................................57
Foucaults “archelogie” van de macht.............................................................................................................58
Ken jezelf: werde, der du bist..............................................................................................................................59
Hoofdstuk 12: Emmanuel Levinas/Hannah Arendt: alterniteit en pluraliteit?.......................................................59
De filosofie in de 20e eeuw..................................................................................................................................59
Het appèl van Emmanuel Levinas.......................................................................................................................60
Situering..........................................................................................................................................................60
Levinas en “het gelaat van de ander”.............................................................................................................60
Van appel tot effectieve hulp..........................................................................................................................60
De zorgethiek van Tronto................................................................................................................................61
Hannah Arendt....................................................................................................................................................61
Situering..........................................................................................................................................................61
Totalitarisme...................................................................................................................................................61
De menselijke conditie....................................................................................................................................62
De banaliteit van het kwaad............................................................................................................................62
Thema: over de aard van de mens......................................................................................................................62
Ken jezelf: dasein ist mit-sein..............................................................................................................................63
5
,HOOFDSTUK 1: DE OORSPRONG VAN DE FILOSOFIE
INLEIDING
Oorsprong filosofie + inhoud en indeling filosofie
Filosofie komt van “filein” = houden van “sophia” = Griekse godin van de wijsheid (verassing
de meeste filosofie is verhaal van mannen)
Vraag oorsprong filosofie kan op 2 manieren beantwoord worden:
1. Zo oud als de mens zelf: iedereen die diepzinnige vragen stelt is filosofisch bezig
Plato: begint filo bij verwondering (= bron van zoektocht onszelf en wereld)
2. Manier van denken in een bepaalde periode en binnen een bepaalde cultuur ontstaan
Deze cursus: vooral westerse filosofie
Ontstaan in streek rond Egeïsche zee in
6de eeuw V.C.
Ontstaan door overgang mythos -> logos
o Mythos = wereldbeeld gebaseerd op mythen/goden, fantastische verhalen
(in alle culturen en tijden, domein: antropologen)
o Logos = werelbeeld zoekt fundering in rationele verklaring (toenemend
belang van observatie en argumentatie en feit da natuur uit natuur wordt
verklaard) en NIET door te verwijzen naar Goden en andere wezens
Nieuwe manier van denken en verklaren dan traditionele eerder mythische
verklaringsmodellen:
Natuur wordt uit de natuur verklaard
Groter belang van (zintuiglijke) observatie
Hoe is deze sprong in ‘denken’ te verklaren?:
De mensen gaven een eigen vorm aan hun goden (Ethiopiërs maken hun goden zwart met stompe
neuzen; de Thraciërs zeggen dat die van hun blauwe ogen en rood haar hadden), in werkelijkheid
hebben de mensen nooit iets over de goden geweten en zullen dat ook nooit weten
Verstedelijking
Dichter Xenophanes
Mythos in de westerse cultuur:
Ilias = paar van Troje (Homeros: blinde schrijver)
Odysseus: terugkeer naar huis, weg die aflegt om jezelf terug te vinden tegen alle
verlokkingen van het leven (Homerus: blinde schrijver)
Zondeval (O.T.): uitdrijving uit Aards paradijs (gevolg van kennis)
India: Upanishaden, Boeddha en Mahavira (twee figuren die basis zijn van Jainisme en
Boeddhisme)
China: Confucius en Taoïsme door Lao Tse
OMSCHRIJVING EN INDELING VAN DE FILOSOFIE
TUSSEN RELIGIE EN WETENSCHAP
Veel omschrijvingen van wat filosofie is
Filosoof Luciano de Crescenzo schreef duidelijk omschrijving:
Mens is hoogste graad van beschaving door twee fundamentele principes:
o Wetenschap
o Religie
Filosofie tussen religie en wetenschap (afsplitsing in het jaar 1543)
Komt overeen met overgang van mythos naar logos
1. Wetenschap: bestudeert de wereld van de fenomenen
a. = Wat objectiveerbaar, zichtbaar en meetbaar is
b. Op zoek naar wetten en theorieën die fenomenen verklaart
c. Terugdringing van de filosofie
d. Domein: de materiële werkelijkheid
e. Natuurfilosofie werd fysica (later ook andere natuurwetenschappen en
sociologie / psychologie)
2. Religie: innerlijke dwang naar menselijke geest
a. Zoekt naar iets absoluuts
b. “Voorbij” zintuigen en verstand
c. Domein: zingeving, waarden en bewustzijn
Twee belangrijke werken die de visie van de mens en de wereld veranderde:
1. Over de beweging van de hemelsferen (Copernicus)
2. Over de samenstelling van het menselijk lichaam
Francis Bacon:
Aanzet ontwikkeling wetenschappelijke methodes
Begrippen inductie en experiment:
o Basis van wetenschappelijke methodes
o Monden later uit tot natuurwetten van Newton
o Begin van de fysica
DRIE GROTE VRAGEN EN DOMEINEN
Immanuel Kant (grote filosoof van de Verlichting):
7
, 1. Wat kan ik weten? (ons denken)
2. Wat moet ik doen? (ons handelen)
3. Wat mag ik hopen? (onze verwachtingen)
Eén vraag: wat is de mens?
Ferry (hedendaagse Franse filosoof) benoemt dit nog krachtiger:
1. Kennis: werkelijkheid
a. Objectieve feiten en richt zich op weten hoe objecten verschijnen en op elkaar inwerken
2. Ethiek: rechtvaardigheid
3. Wijsheid: heil / geluk
a. Manier waarop we in het leven staan en omgaan met wisselvalligheden van het leven
b. Vele culturen situeren in het “hart”
HET HUIS VAN DE FILOSOFIE
Filosofie = feiten en waarden
Huis van de filosofie = gebouwen met twee verdiepen met telkens drie kamers
ONTOLOGISCHE VRAGEN: VRAGEN NAAR HET “ZIJNDE”
Feiten = “dat wat is” Ontologie (de leer van het zijn)
Opdeling feiten: wereld, bovenwereld en mens
1. Kosmologie (wereld): vraagt naar:
a. Oorsprong kosmos
b. Natuur
c. Krachten binnen die natuur
2. Metafysica (bovenwereld): “boven de fysica”
a. Stelt de vraag naar achterliggende principes
b. Achterliggende principe = God Theologie
3. (Wijsgerige) Antropologie (de mens): houdt zich bezig met “wie ben ik” en “wat drijft mij”
a. Ging als wetenschap over in sociologie, psychologie, culturele antropologie en agogiek
VRAGEN NAAR DE “DRIE WAARDEN VAN PLATO”
Waarden = oervormen van Plato (het goede, het ware en het schone)
1. Waarheid
a. Epistemologie of kennisleer = vragen over waarheid en kennis (Wat is kennis? Wat is
waarheid? Wat is het verschil tussen waarheid en mening?)
b. Logica houdt zich bezig met “Wat is geldig rederen?”
c. Wetenschapsfilosofie: methoden, grondstellingen, begrippen en doelen worden verhelderd
en kritisch onderzocht
d. Taalfilosofie: behandelt ontstaan, ontwikkeling, betekenis en functie van taal en verband
tussen taal en dingen en taal en denken
2. Goedheid en rechtvaardigheid
a. Ethiek onderzoekt het goede, vraagt naar wat goedheid en rechtvaardigheid is, of en hoe het
goede kan gefundeerd worden, of normen en waarden een universele grond hebben, dan wel
relatief zijn aan de mens en cultuur
8
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller lukavandenbunder. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $8.08. You're not tied to anything after your purchase.
