Ik heb enorm veel werk gestoken in deze samenvattingen (Boek I en II) o.b.v. de syllabus van Vermeir. Niet alles staat immers in de syllabus, waarbij de prof verwacht dat uw kennis gebaseerd is op zowel de syllabus als je lesnotities. Dit deel bevat de historische uitleg van het vak. Bij deze gebeu...
Samenvatting Heuristiek van de Vroegmoderne Tijd
Boek I: Instellingen in de Bourgondische en Habsburgse
Nederlanden (16de – 18de eeuw)
Figuur: Gezicht op Brussel van Jan-Baptist Bonnecroy (ca. 1665)
1
,INHOUD
1. Centrale instellingen in de Bourgondische Nederlanden ........................................................................................ 4
1.1. Staatsvorming en institutionele ontwikkelingen – algemeen ......................................................................... 4
1.2. Centrale instellingen v. 1385 – 1473 ............................................................................................................... 5
1.2.1. De kanselier van Bourgondië (onder Filips de Stoute) ............................................................................ 5
1.2.2. De Hofraad (Grand Conseil Ducal) of Kroonraad ..................................................................................... 5
1.3. Ordonnanties v. Thionville (1473) ................................................................................................................... 5
1.4. De reactie van 1477 en verdere evolutie ........................................................................................................ 6
1.4.1. De evolutie v/d Hofraad na 1477 ............................................................................................................ 6
2. Instellingen bevoegd voor de Habsburgse nederlanden (16 de – 17de e) .................................................................. 7
2.1. De vorst en de adviesinstellingen a latere principis (in Spanje) ...................................................................... 7
2.1.1. De vorst ................................................................................................................................................... 7
2.1.2. De Madrileense Raad v. State (Consejo de Estado) in 1523 .................................................................... 8
2.1.3. De Hoge Raad voor de Nederlanden en Bourgondië te Madrid ............................................................. 8
2.2. Vertegenwoordigers v/d vorst (in de Nederlanden) ....................................................................................... 9
2.2.1. De Landvoogd/gouverneur-generaal/stadhouder-generaal ................................................................... 9
2.2.2. De Secretaris van State en Oorlog ......................................................................................................... 10
2.3. Instellingen op centraal vlak (als vertegenwoordigers v/h vorstelijk gezag) ................................................. 11
2.3.1. Raad van State (1) ................................................................................................................................. 11
2.3.2. Geheime Raad (2).................................................................................................................................. 13
2.3.3. Raad v. Financiën (3) ............................................................................................................................. 14
2.3.4. Grote Raad v. Mechelen (1473 – 1477; 1503 – 1787) ........................................................................... 15
2.3.5. Raad v. Beroerten (syn. Bloedraad, Conseil lez son Excellence, Conseil des Troubles) .......................... 15
2.3.6. Rekenkamers......................................................................................................................................... 16
2.4. Instellingen op centraal vlak (als vertegenwoordigers v/d onderdanen) ...................................................... 17
2.4.1. Staten-Generaal (1464 – 1634) ............................................................................................................. 17
2.5. Instellingen op gewestelijk vlak (als vertegenwoordigers v/d vorst) ............................................................ 18
2.5.1. Provinciegouverneurs ........................................................................................................................... 18
2.5.2. Provinciale Raden of Gewestelijke justitieraden ................................................................................... 19
2.5.3. De Raad v. Vlaanderen | Hoogste rechtscollege v/h Graafschap Vlaanderen ....................................... 20
2.6. Instellingen op gewestelijk vlak (als vertegenwoordigers v/d onderdanen) ................................................. 21
2.6.1. Gewestelijke/provinciale Staten ‘de Staten’ ......................................................................................... 21
2.6.2. Staten van Vlaanderen .......................................................................................................................... 21
2.7. Instellingen op regionaal en lokaal vlak ........................................................................................................ 22
2.7.1. Territoriale indeling: Brabant, Vlaanderen, steden en heerlijkheden ................................................... 22
2.7.2. Stedelijke instellingen: Schepenbank, stadraad en vorstelijke officieren (rood kader supra) ............... 23
2.7.3. Instellingen op het platteland ............................................................................................................... 26
3. Instellingen bevoegd voor de Habsburgse Nederlanden (18 de eeuw) ................................................................... 28
2
, 3.1. De vorst en de adviesinstellingen a latere principis (in Wenen) ................................................................... 28
3.1.1. De Vorst ................................................................................................................................................ 28
3.1.2. De hoogste adviesorganen in Wenen: Ministerraad, Hofkriegsrat en Hofkammer .............................. 28
3.1.3. De Hoge Raad voor de Nederlanden te Wenen (1717 – 1757) ............................................................. 29
3.2. Rechtstreekse vertegenwoordigers v/d vorst in de Nederlanden ................................................................. 29
3.2.1. De landvoogd (of gouverneur-generaal – stadhouder-generaal) .......................................................... 29
3.2.2. Grootmeester v/h Hof ........................................................................................................................... 29
3.2.3. Gevolmachtigd Minister ........................................................................................................................ 30
3.2.4. Secretaris v. State en Oorlog (!) – Interessante functiewijziging ........................................................... 30
3.3. Instellingen op centraal vlak (als vertegenwoordigers v/h vorstelijke gezag) ............................................... 31
3.3.1. Koninklijke Raad of Conseil Royal (Filips V) – 1702 - 1711..................................................................... 31
3.3.2. Kabinetsjointe (1725 – 1793) ................................................................................................................ 31
3.3.3. Raad v. State (!) – Turbulente instelling ................................................................................................ 32
3.3.4. Geheime Raad ....................................................................................................................................... 32
3.3.5. Grote Raad v. Mechelen ........................................................................................................................ 32
3.3.6. Raad v. Financiën .................................................................................................................................. 32
3.3.7. Geüniformeerde Rekenkamer ............................................................................................................... 33
3.3.8. Jointe voor Besturen en Subsidiezaken ................................................................................................. 33
3.4. Instellingen op centraal vlak (als vertegenwoordigers v/d onderdanen) ...................................................... 34
3.4.1. Staten-Generaal .................................................................................................................................... 34
3.5. Instellingen op gewestelijk vlak (als vertegenwoordigers v/h vorstelijk gezag) ............................................ 34
3.5.1. Provinciegouverneurs ........................................................................................................................... 34
3.5.2. Provinciale Raden: de Raad v. Vlaanderen ............................................................................................ 34
3.6. Instellingen op gewestelijk vlak (als vertegenwoordigers v/d onderdanen) ................................................. 34
3.6.1. Provinciale Staten: de Staten v. Vlaanderen – Belangrijke veranderingen ............................................ 34
4. Kerkelijke instellingen na het Concilie v. Trente (1546 -1563) .............................................................................. 36
4.1. Algemeen kenmerk ....................................................................................................................................... 36
4.2. Kerkelijke bestuursorganen .......................................................................................................................... 36
4.2.1. De Curie ................................................................................................................................................ 36
4.3. Andere kerkelijke instellingen – Hiërarchie (zie afbeelding) ......................................................................... 37
4.3.1. Aartsbisschoppen, bisschoppen en vicarissen-generaal ....................................................................... 37
4.3.2. Officialiteiten of kerkelijke rechtbanken ............................................................................................... 37
4.3.3. Kapittels en kanunniken ........................................................................................................................ 38
4.3.4. Dekens en pastoors ............................................................................................................................... 38
3
, 1. CENTRALE INSTELLINGEN IN DE BOURGONDISCHE NEDERLANDEN
1.1. Staatsvorming en institutionele ontwikkelingen – algemeen
Veralgemenend kan men stellen dat de West-Europese staatsvorming vanaf de Late ME gekenmerkt wordt door de
opkomst en uitbouw v/d gecentraliseerde ambtenarenstaat. Natuurlijk regionale verschillen. Hoe wordt deze
gekenmerkt?
▪ Machtsconcentratie/centralisatie door landsheer, via instellingen voor zo veel mogelijk publieke macht,
o Maar vorst zal steeds proberen door te dringen in de maatschappij en binnenlandse/buitenlandse
concurrentie (o.a. adel, kerk en machtige steden) te neutraliseren – lukt beperkt, vandaar discussie
absolutistische vorsten.
o Gevolg: veel pogingen tot unificaties, lukt pas in 19de eeuw)
▪ Functionarisering en Bureaucratisering = geschoolde ambtenaren (vooral juristen) waarmee de vorst een complex
en hiërarchisch netwerk van instellingen en beleidsorganen zal uitbouwen (op # niveaus)
o Maar verschil tss vorstelijke instellingen en plaatselijk bestuurlijk en gerechtelijke instellingen
▪ (1) = instellingen die door de vorst werden gecreëerd en onder zijn gezag stonden, bemand door
ambtenaren (al vroeg onder Filips Augustus – minder invloed adel = centralisatie)
• supra-centrale instellingen, centrale instellingen, gewestelijke instellingen
▪ (2) = instellingen die de belangen v/d onderdanen behartigen (o.a. Statenvergaderingen)
o Belangrijk: In de VMT (en deels late ME (o.a. Filips Augustus) worden vorstelijke instellingen steeds meer
bemand met functionarissen/ambtenaren (leden v/d Derde Stand) i.p.v. de adel – Enkele gevolgen:
▪ Ontstaan gecentraliseerde wetgeving
▪ Gelijkschakeling gewoonterecht en muntslag = uniformisering
▪ Hiërarchisering rechtspraak
▪ Permanente controle lokale bestuursinstanties door vorstelijke instellingen
▪ Specialisering = efficiënte taakverdeling onder de # vorstelijke instellingen die konden ingrijpen in # niveaus v/d
maatschappij – enkele gevolgen:
o Toegenomen bureaucratisering
o Verschriftelijking (16de eeuw) door eis v. complexe registratie in complexe maatschappij en archivering
o Toenemende fiscale druk om ambtenaren te betalen, en bureaucratie te financieren (maar was mogelijk
omdat deze net zo performant was)
OPMERKING: Staatsvorming gebeurde ook bottom-up versneld door nieuwe maatschappelijk behoeften.
Handelaars, lokale en regionale bestuursorganen hadden baat bij professioneel werkende vorstelijke instellingen,
waarom?
o Tegemoet komen bij problemen en verwachtingen (o.a. omtrent rechtsbedeling zocht men naar
overkoepelende organen om recht te spreken – dispuut tss 2 graafschappen: overkoepelde rechtspraak
noodzakelijk), maar uitgebreide bureaucratisering vereist.
▪ O.a. vraag naar uniformisering handelsrecht en tolrecht
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller FearOfTheFury. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $12.62. You're not tied to anything after your purchase.
