Ik heb enorm veel werk gestoken in deze samenvattingen (Boek I en II) o.b.v. de syllabus van Vermeir. Niet alles staat immers in de syllabus, waarbij de prof verwacht dat uw kennis gebaseerd is op zowel de syllabus als je lesnotities. Dit deel bevat de historische uitleg van het vak. Bij deze gebeu...
Samenvatting Heuristiek van de Vroegmoderne Tijd
Boek I: Instellingen in de Bourgondische en Habsburgse
Nederlanden (16de – 18de eeuw)
Figuur: Gezicht op Brussel van Jan-Baptist Bonnecroy (ca. 1665)
1
,INHOUD
1. Centrale instellingen in de Bourgondische Nederlanden ........................................................................................ 4
1.1. Staatsvorming en institutionele ontwikkelingen – algemeen ......................................................................... 4
1.2. Centrale instellingen v. 1385 – 1473 ............................................................................................................... 5
1.2.1. De kanselier van Bourgondië (onder Filips de Stoute) ............................................................................ 5
1.2.2. De Hofraad (Grand Conseil Ducal) of Kroonraad ..................................................................................... 5
1.3. Ordonnanties v. Thionville (1473) ................................................................................................................... 5
1.4. De reactie van 1477 en verdere evolutie ........................................................................................................ 6
1.4.1. De evolutie v/d Hofraad na 1477 ............................................................................................................ 6
2. Instellingen bevoegd voor de Habsburgse nederlanden (16 de – 17de e) .................................................................. 7
2.1. De vorst en de adviesinstellingen a latere principis (in Spanje) ...................................................................... 7
2.1.1. De vorst ................................................................................................................................................... 7
2.1.2. De Madrileense Raad v. State (Consejo de Estado) in 1523 .................................................................... 8
2.1.3. De Hoge Raad voor de Nederlanden en Bourgondië te Madrid ............................................................. 8
2.2. Vertegenwoordigers v/d vorst (in de Nederlanden) ....................................................................................... 9
2.2.1. De Landvoogd/gouverneur-generaal/stadhouder-generaal ................................................................... 9
2.2.2. De Secretaris van State en Oorlog ......................................................................................................... 10
2.3. Instellingen op centraal vlak (als vertegenwoordigers v/h vorstelijk gezag) ................................................. 11
2.3.1. Raad van State (1) ................................................................................................................................. 11
2.3.2. Geheime Raad (2).................................................................................................................................. 13
2.3.3. Raad v. Financiën (3) ............................................................................................................................. 14
2.3.4. Grote Raad v. Mechelen (1473 – 1477; 1503 – 1787) ........................................................................... 15
2.3.5. Raad v. Beroerten (syn. Bloedraad, Conseil lez son Excellence, Conseil des Troubles) .......................... 15
2.3.6. Rekenkamers......................................................................................................................................... 16
2.4. Instellingen op centraal vlak (als vertegenwoordigers v/d onderdanen) ...................................................... 17
2.4.1. Staten-Generaal (1464 – 1634) ............................................................................................................. 17
2.5. Instellingen op gewestelijk vlak (als vertegenwoordigers v/d vorst) ............................................................ 18
2.5.1. Provinciegouverneurs ........................................................................................................................... 18
2.5.2. Provinciale Raden of Gewestelijke justitieraden ................................................................................... 19
2.5.3. De Raad v. Vlaanderen | Hoogste rechtscollege v/h Graafschap Vlaanderen ....................................... 20
2.6. Instellingen op gewestelijk vlak (als vertegenwoordigers v/d onderdanen) ................................................. 21
2.6.1. Gewestelijke/provinciale Staten ‘de Staten’ ......................................................................................... 21
2.6.2. Staten van Vlaanderen .......................................................................................................................... 21
2.7. Instellingen op regionaal en lokaal vlak ........................................................................................................ 22
2.7.1. Territoriale indeling: Brabant, Vlaanderen, steden en heerlijkheden ................................................... 22
2.7.2. Stedelijke instellingen: Schepenbank, stadraad en vorstelijke officieren (rood kader supra) ............... 23
2.7.3. Instellingen op het platteland ............................................................................................................... 26
3. Instellingen bevoegd voor de Habsburgse Nederlanden (18 de eeuw) ................................................................... 28
2
, 3.1. De vorst en de adviesinstellingen a latere principis (in Wenen) ................................................................... 28
3.1.1. De Vorst ................................................................................................................................................ 28
3.1.2. De hoogste adviesorganen in Wenen: Ministerraad, Hofkriegsrat en Hofkammer .............................. 28
3.1.3. De Hoge Raad voor de Nederlanden te Wenen (1717 – 1757) ............................................................. 29
3.2. Rechtstreekse vertegenwoordigers v/d vorst in de Nederlanden ................................................................. 29
3.2.1. De landvoogd (of gouverneur-generaal – stadhouder-generaal) .......................................................... 29
3.2.2. Grootmeester v/h Hof ........................................................................................................................... 29
3.2.3. Gevolmachtigd Minister ........................................................................................................................ 30
3.2.4. Secretaris v. State en Oorlog (!) – Interessante functiewijziging ........................................................... 30
3.3. Instellingen op centraal vlak (als vertegenwoordigers v/h vorstelijke gezag) ............................................... 31
3.3.1. Koninklijke Raad of Conseil Royal (Filips V) – 1702 - 1711..................................................................... 31
3.3.2. Kabinetsjointe (1725 – 1793) ................................................................................................................ 31
3.3.3. Raad v. State (!) – Turbulente instelling ................................................................................................ 32
3.3.4. Geheime Raad ....................................................................................................................................... 32
3.3.5. Grote Raad v. Mechelen ........................................................................................................................ 32
3.3.6. Raad v. Financiën .................................................................................................................................. 32
3.3.7. Geüniformeerde Rekenkamer ............................................................................................................... 33
3.3.8. Jointe voor Besturen en Subsidiezaken ................................................................................................. 33
3.4. Instellingen op centraal vlak (als vertegenwoordigers v/d onderdanen) ...................................................... 34
3.4.1. Staten-Generaal .................................................................................................................................... 34
3.5. Instellingen op gewestelijk vlak (als vertegenwoordigers v/h vorstelijk gezag) ............................................ 34
3.5.1. Provinciegouverneurs ........................................................................................................................... 34
3.5.2. Provinciale Raden: de Raad v. Vlaanderen ............................................................................................ 34
3.6. Instellingen op gewestelijk vlak (als vertegenwoordigers v/d onderdanen) ................................................. 34
3.6.1. Provinciale Staten: de Staten v. Vlaanderen – Belangrijke veranderingen ............................................ 34
4. Kerkelijke instellingen na het Concilie v. Trente (1546 -1563) .............................................................................. 36
4.1. Algemeen kenmerk ....................................................................................................................................... 36
4.2. Kerkelijke bestuursorganen .......................................................................................................................... 36
4.2.1. De Curie ................................................................................................................................................ 36
4.3. Andere kerkelijke instellingen – Hiërarchie (zie afbeelding) ......................................................................... 37
4.3.1. Aartsbisschoppen, bisschoppen en vicarissen-generaal ....................................................................... 37
4.3.2. Officialiteiten of kerkelijke rechtbanken ............................................................................................... 37
4.3.3. Kapittels en kanunniken ........................................................................................................................ 38
4.3.4. Dekens en pastoors ............................................................................................................................... 38
3
, 1. CENTRALE INSTELLINGEN IN DE BOURGONDISCHE NEDERLANDEN
1.1. Staatsvorming en institutionele ontwikkelingen – algemeen
Veralgemenend kan men stellen dat de West-Europese staatsvorming vanaf de Late ME gekenmerkt wordt door de
opkomst en uitbouw v/d gecentraliseerde ambtenarenstaat. Natuurlijk regionale verschillen. Hoe wordt deze
gekenmerkt?
▪ Machtsconcentratie/centralisatie door landsheer, via instellingen voor zo veel mogelijk publieke macht,
o Maar vorst zal steeds proberen door te dringen in de maatschappij en binnenlandse/buitenlandse
concurrentie (o.a. adel, kerk en machtige steden) te neutraliseren – lukt beperkt, vandaar discussie
absolutistische vorsten.
o Gevolg: veel pogingen tot unificaties, lukt pas in 19de eeuw)
▪ Functionarisering en Bureaucratisering = geschoolde ambtenaren (vooral juristen) waarmee de vorst een complex
en hiërarchisch netwerk van instellingen en beleidsorganen zal uitbouwen (op # niveaus)
o Maar verschil tss vorstelijke instellingen en plaatselijk bestuurlijk en gerechtelijke instellingen
▪ (1) = instellingen die door de vorst werden gecreëerd en onder zijn gezag stonden, bemand door
ambtenaren (al vroeg onder Filips Augustus – minder invloed adel = centralisatie)
• supra-centrale instellingen, centrale instellingen, gewestelijke instellingen
▪ (2) = instellingen die de belangen v/d onderdanen behartigen (o.a. Statenvergaderingen)
o Belangrijk: In de VMT (en deels late ME (o.a. Filips Augustus) worden vorstelijke instellingen steeds meer
bemand met functionarissen/ambtenaren (leden v/d Derde Stand) i.p.v. de adel – Enkele gevolgen:
▪ Ontstaan gecentraliseerde wetgeving
▪ Gelijkschakeling gewoonterecht en muntslag = uniformisering
▪ Hiërarchisering rechtspraak
▪ Permanente controle lokale bestuursinstanties door vorstelijke instellingen
▪ Specialisering = efficiënte taakverdeling onder de # vorstelijke instellingen die konden ingrijpen in # niveaus v/d
maatschappij – enkele gevolgen:
o Toegenomen bureaucratisering
o Verschriftelijking (16de eeuw) door eis v. complexe registratie in complexe maatschappij en archivering
o Toenemende fiscale druk om ambtenaren te betalen, en bureaucratie te financieren (maar was mogelijk
omdat deze net zo performant was)
OPMERKING: Staatsvorming gebeurde ook bottom-up versneld door nieuwe maatschappelijk behoeften.
Handelaars, lokale en regionale bestuursorganen hadden baat bij professioneel werkende vorstelijke instellingen,
waarom?
o Tegemoet komen bij problemen en verwachtingen (o.a. omtrent rechtsbedeling zocht men naar
overkoepelende organen om recht te spreken – dispuut tss 2 graafschappen: overkoepelde rechtspraak
noodzakelijk), maar uitgebreide bureaucratisering vereist.
▪ O.a. vraag naar uniformisering handelsrecht en tolrecht
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper FearOfTheFury. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor $12.71. Je zit daarna nergens aan vast.
