Summary
Samenvatting hoofdstuk 5 - Filosofie
- Course
- Institution
- Book
Samenvatting hoofdstuk 5 van het boek: Van gedachten wisselen.
[Show more]
Connected book
Book Title:
Author(s):
- Edition:
- ISBN:
- Edition:
1 review
By: emmak8 • 6 year ago
clear explanation!
Seller
Follow
AvansSociaal
Reviews received
Content preview
Hoofdstuk 5 – De zorg voor anderen: uit plicht, uit respect of uit betrokkenheid? Periode 35.1 De kwaliteit van het leven
De vraag of de verzorgingsstaat betaalbaar is, voert in deze politieke discussie de boventoon. Als
gevolg van globalisering staat de verzorgingsstaat onder druk. De verzorgingsstaat beperkt de
solidariteit tot haar burgers en is niet van toepassing op anderen, zoals immigranten. Hier treedt een
beperking van zowel de verzorgingsstaat als het sociaal contract op de voorgrond. Wil de
verzorgingsstaat zijn hoge niveau van voorzieningen handhaven, dan kan dat alleen wanneer een
beperkte groep daarop aanspraak kan maken.
Martha Nussbaum levert kritiek op deze impliciete van het sociaal contract. Ze staat stil bij de
‘wereldwijde ongelijkheid’. Het maakt namelijk voor onze levensstandaard, kwaliteit van het leven en
de levensverwachting erg veel uit waar we geboren worden. Het is bepalend voor de levenskansen.
Iedere filosofie die zich bezighoudt met sociale rechtvaardigheid, zo zegt Nussbaum, moet antwoord
vinden op de vraag wat de kwaliteit van het bestaan bepaalt en de confrontatie aangaan met
ongelijkheden, of deze nu mondiaal of nationaal zijn. Iedere theorie van rechtvaardigheid die zich
erop toelegt een grondslag te bieden voor een rechtvaardige samenleving waarin de mogelijkheden
van mensen worden beschermd, dient rekening te houden met ongelijkheden binnen en tussen
afzonderlijke landen.
De theorie van het sociaal contract biedt daartoe volgens Nussbaum onvoldoende mogelijkheden,
aangezien zij uiteindelijk is gebaseerd op wederkerig voordeel. Want waarom ergens in investeren
wanneer we daar geen voordeel uit halen?
Bij de filosofen van Immanuel Kant, John Rawls, Martha Nussbaum en Micheal Sandel staat de
kwestie rechtvaardigheid centraal.
‘Wantoestanden in de zorg’
De Raad voor Volksgezondheid en Zorg gaat uit van het principe dat iedereen recht heeft op zorg,
maar dat die zorg betaalbaar en nuttig moet zijn, dat wil zeggen dat de ziektelast erdoor moet
verminderen. De arbeidsintensieve zorg aan demente ouderen is duur en niet nuttig: de ouderen
worden niet van hun dementie genezen en hun levensverwachting wordt niet vergroot. Marian
Verkerk, stelt echter dat zorg dragen voor iemand niet altijd nuttig is, maar het getuigt wel van
verantwoordelijkheid. Solidair zijn met iemand wiens belang je niet deelt, is niet verstandig, maar
wel waardevol. Of zorg noodzakelijk is hangt niet af van kosteneffecten, maar van het antwoord op
de vraag wat het leven waardevol maakt.
Zorg als morele houding
Zorg is onlosmakelijk verbonden met de waardigheid van de mens. In de verzorgingsstaat is zorg aan
de nee kant direct gerelateerd aan de dagelijkse sociale leefwereld waarin we voor elkaar zorgen en
aan de andere kant opgenomen in het systeem waarin de zorg voor anderen wordt
geprofessionaliseerd. Deze professionalisering leidt een eigen leven en komt nagenoeg los te staan
van de zorg die de leefwereld kenmerkt.
In de kritiek op de economische en procedurele benadering van zorg en welzijn wordt zorg benaderd
en doordacht als morele houding. De zorg voor anderen zou moeten worden beschouwd in termen
van verbondenheid, verantwoordelijkheid en empathie. De zorg voor anderen drukt onze
bezorgdheid uit over het gebrek aan welzijn en over de pijn en het lijden van de ander en het
verlangen daaraan iets te doen.
,Deze opvatting van zorg staat in schril contrast met de benadering van het sociaal contract. Aan de
basis daarvan liggen immers het welbegrepen eigenbelang en het wederzijdse voordeel. Het gaat in
de eerste plaats om de verdeling van rechten, niet om de morele verhouding tot anderen. Het
contract staat model voor onze relaties en voor hoe zorg wordt georganiseerd aan de hand van
procedures, protocollen en hulpverleningsplannen. Gaan we uit van zorg als morele houding, dan
wordt meer gekeken naar de context en gehandeld vanuit de betrokkenheid met cliënten.
Rechtenethiek = de contractuele benadering van de zorg
Zorgethiek of ethiek van de zorg = morele benadering van de zorg
Deontologie = plichtenethiek van Immanuel Kant
De zorg voor anderen is volgens Kant een plicht. Evenals Kant heeft John Rawls een formele of
procedurele benadering van rechtvaardigheid. Nussbaum benadert de vraag waarom we voor
anderen zorgen niet vanuit rechten en plichten, maar vanuit menselijke vermogens en morele
gevoelens of ‘cognitieve emoties’. Liefde is voor haar een belangrijk moreel gevoel waarin onze
betrokkenheid op anderen naar voren komt. Volgens Sandel moeten we wel rekening houden met de
sociale conventies. Wij maken deel uit van een geschiedenis en samenleving. We moeten juist
erkennen dat we niet onafhankelijk zijn.
5.2 Zorg uit plicht
Verlichting (volgens Kant) = de mens legt de onmondigheid af die hij aan zijn eigen lafheid en
luiheid te danken heeft
De mens moet de moed opbrengen zich van zijn verstand te bedienen zonder zich daarin door een
ander te laten leiden. De mens moet zelf denken. Kant legt tegelijkertijd de nadruk op de grenzen
van het menselijk verstand, dat hij onderscheidt van de menselijke rede. Volgens Kant handelen we
goed wanneer we dit uit zuivere motieven doen. En we handelen uit zuivere motieven wanneer we
enkel handelen uit respect voor de wet.
Kritiek
De filosofie moet haar argumenten en redenen enkel aan het denken zelf ontlenen en niet aan de
zintuigelijke werkelijkheid of de sociale orde. Dit houdt in dat we een filosofische waarheid niet
kunnen toetsen of bewijzen met behulp van een concreet voorbeeld uit de werkelijkheid. De
geldigheid van het hoogste principe kan niet uit de maatschappelijke orde of ons handelen in het
dagelijks leven worden afgeleid; de moraal.
Kant maakt duidelijk dat we ons handelen niet kunnen rechtvaardigen door te verwijzen naar sociale
conventies en heersende moraal. Die zijn namelijk toevallig en willekeurig. In een andere
samenleving en in een andere tijd heersen er namelijk andere morele gewoontes. Zijn filosofie
verwerpt niet alleen kerkelijke dogma’s en irrationele voorstellingen, maar ook de denkgewoonte.
A priori en a posteriori
Kant maakt een onderscheid tussen verschillende soorten kennis en oordelen. Zijn ethiek is
gebaseerd op het verschil tussen verstand en rede, tussen a priori en a posteriori kennis. Ontlenen
we onze kennis aan de zintuigelijke werkelijkheid, dan noemt hij deze kennis a posteriori. De bron
van de kennis is onze ervaring. Kennis die niet op onze ervaring in de zintuigelijke werkelijkheid is
gebaseerd, het a priori kennis. Zie het voorbeeld op bladzijde 178.
Ethiek kan niet op sociale conventies worden gebaseerd. Dat betekent namelijk dat we ethiek
legitimeren op zintuigelijke en synthetische oordelen. We kunnen eenzelfde handeling om
verschillende redenen verrichten. De motieven zijn willekeurig.
, A priori én synthetisch
Het onderscheid tussen analytische en synthetische oordelen is niet altijd strikt te handhaven.
Bijvoorbeeld bij de uitspraak ‘de mens is vrij’.
Synthetisch oordeel = oordeel dat je kunt stellen nadat je de zintuigelijke werkelijkheid hebt
beschouwd; het is geen wezenlijke eigenschap
Analytisch oordeel = oordeel dat je kunt stellen, omdat je de kennis al hebt en je hebt hier
geen zintuigelijke werkelijkheid bij nodig; het is een wezenlijke eigenschap
Het oordeel dat de mens vrij is, is niet louter analytisch, omdat het vrij-zijn niet wezenlijk uit het
mens-zijn kan worden afgeleid. Voor een ethiek is het echter wel noodzakelijk om hiervan uit te
gaan, volgens Kant.
Wat kan ik kennen?
Door kennen en denken te onderscheiden wil Kant de tegenstelling tussen het rationalisme en het
empirisme doorbreken. René Descartes is een rationalist. Descartes vraagt zichzelf af hoe we tot
zekere kennis kunnen komen. Hij wil een laatste fundament vinden op basis waarvan ware kennis
kan worden onderscheiden van onware kennis. Door alles aan de kant te schuiven waaraan
getwijfeld kan worden, hoopt hij het fundament van ware kennis te vinden. Het eerste wat hij
terzijde legt, zijn de heersende meningen, opvattingen en opinies. We kunnen onze kennis niet
baseren op wat anderen zeggen. Ook onze waarnemingen zijn geen basis voor ware kennis, want we
weten niet zeker dat onze zintuigen ons niet bedriegen. Ware kennis kunnen we daarom alleen aan
onze rede, aan de ratio ontlenen. Deze rede bezit aangeboren ideeën die ons onafhankelijk van de
zintuigelijke werkelijkheid inzicht verschaffen in de werkelijkheid.
Het empirisme gaat ervan uit dat we kennis ontlenen aan zintuigelijke indrukken. De bron van onze
kennis is uiteindelijk onze ervaring. De werkelijkheid ontstaat door het structureren van zintuigelijke
indrukken. En aan deze indrukken geven we een naam. De werkelijkheid die we zien is uiteindelijk
het effect van onze waarneming.
Kant heeft kritiek op beiden. Tegen de rationalisten zegt hij dat ideeën niet aangeboren zijn, maar
inhoudelijk worden gevoed door wat we waarnemen. Tegen de empiristen zegt hij dat onze
waarneming altijd al is gestructureerd door begrippen. Begrippen zijn dus niet het resultaat van het
ordenen van indrukken. Kant zegt: ‘gedachten zonder inhoud zijn leeg en waarneming zonder
begrippen zijn blind’.
Waarneming, verstand en rede
De bron van kennis is de waarneming en het verstand. Onze zintuigelijke indrukken worden door de
waarneming in ruimte en tijd en door het verstand met behulp van categorieën geordend. Het
menselijk bewustzijn is een actief vormende instantie. De zintuigelijke werkelijkheid is altijd
gerasterd door onze waarneming en ons verstand. De werkelijkheid op zichzelf kunnen we niet
kennen. Ons kenvermogen is dus beperkt tot de ervaringen van de zintuigelijke werkelijkheid.
Zodra we de vormprincipes van ons verstand toepassen op zoiets als de ziel, wordt de kennis
speculatief. We kunnen het niet kennen, maar wel denken. Denken doet geen beroep op het
verstand en de waarneming, maar op de rede. De rede bevat regulatieve ideeën. Deze ideeën
kunnen niet wetenschappelijk worden bewezen, maar we moeten ze niettemin aannemen als
noodzakelijke ideeën waar we niet zonder kunnen.
Kant spreekt over ethiek op het niveau van de rede. De rede geeft geen inhoudelijk, maar een
formeel principe op grond waarvan we kunnen bepalen of ons handelen goed is.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller AvansSociaal. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.21. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
53920 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now