Summary
Samenvatting hoofdstuk 3 - Filosofie
- Course
- Institution
- Book
Samenvatting hoofdstuk 3 van het boek: Van gedachten wisselen.
[Show more]
Connected book
Book Title:
Author(s):
- Edition:
- ISBN:
- Edition:
2 reviews
By: emmak8 • 6 year ago
By: ajamatingram • 6 year ago
Seller
Follow
AvansSociaal
Reviews received
Content preview
Hoofdstuk 3 – Meer autonomie: humanisering of disciplinering van de mens? Periode 33.1 Een paradijs op aarde?
Onze westerse samenleving wordt gezien als het pronkstuk van vooruitgang van de mensheid dat
over heel de wereld navolging verdient. Echter komt er steeds meer kritiek op deze ontwikkeling,
omdat de wensen van de consument zwaarder weegt dan de belangen van de burger, die rekening
wil houden met o.a. de ecologische gevolgen van ons consumentengedrag. Overheden waren ervan
overtuigd dat marktwerking de oplossing was en ook goed zou zijn binnen de (gezondheids)zorg.
Echter, volgens Michael J. Sandel, heeft het geloof in de markt ertoe geleid dat we nu leven in een
marktsamenleving waarin ‘marktwaarden tot elk aspect van het menselijk streven doordingen’ en
waarin ‘sociale relaties worden gevormd naar het evenbeeld van de markt’. Er is ook geen sprake van
een evenredige verdeling van de welvaart.
De autonome burger
Burgers worden gezien als ‘consument’ en ‘coproducent’, als mensen die zich zelfstandig opstellen
en ruimte willen om hun eigen keuzes te maken. Als coproducent willen we zelf bepalen welke
waarden en normen we in ons leven centraal stellen en willen we meer zeggenschap over onze eigen
leefsituatie. Als consument willen we dat de overheid diensten levert die met onze wensen rekening
houden.
Sommigen zien de autonomie als het fundament voor onze westerse beschaving, maar tegelijkertijd
leidt de autonomie van de burger tot claim- en meeliftgedrag. Wanneer het gaat over normen en
waarden worden steeds opnieuw feiten (agressie tegen hulpverleners) aangedragen als negatieve
effecten van de consumerende en ondernemende houding van burgers.
De strijd om een gelijke verdeling van welvaart gaat hand in hand met een emancipatiestrijd om
gelijke rechten en meer zeggenschap. De waarden van de emancipatie zijn in de westerse
democratieën gemeengoed geworden, zo lijkt het. We worden gestimuleerd ons te ontwikkelen tot
mondige en zelfredzame burgers, zodat we zelf ons leven in kunnen richten en zelf
verantwoordelijkheid nemen. Toch is het de vraag of we werkelijk autonoom en vrij zijn, zoals we
geneigd zijn te denken.
3.2 Vooruitgang: een zegen of een vloek?
Wetenschap en technologie leiden tot vooruitgang. Het idee van de vooruitgang is onlosmakelijk
verbonden met het geloof in de menselijke rede en het idee dat de mens met behulp daarvan de
(menselijke) natuur en zichzelf kan beheersen.
Tot de middeleeuwen was het geloof het uitgangspunt van de filosofiebeoefening en het begrijpen
van de werkelijkheid. Als gevolg van nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen raakt dit universum zijn
betovering echter kwijt. De moderne astronomie en andere ontdekkingen vormden een bedreiging
voor het gezag van de Kerk. Het universum werd met behulp van de rede onderzocht en verklaard.
De moderniteit brak aan, de mens ontdekte zichzelf als autonoom subject en ging zichzelf zien als de
bron en het fundament van de werkelijkheid en het weten.
De verlichting
Het stond voor een optimistisch geloof in de menselijke rede en in de vooruitgang van de
mens(heid). De denkers van de verlichting geloofden dat kennis en wetenschap de mens in staat
stellen een betere wereld te creëren, waarin hij vrij zou zijn. De mens moest voor zichzelf gaan
denken. Volgens Kant bevrijdt de verlichting de mens uit zijn onmondigheid, die hij aan zichzelf te
danken had omdat hij niet durfde te denken. Dankzij de macht religie en geloof.
,De samenleving als een megamachine
Alle natuurverschijnselen kunnen volgens de wetten van de mechanica (leer van beweging en
krachten) worden verklaard. Zo ontstaat er een mechanistisch wereldbeeld. Ook de menselijke
natuur wordt meer als een rationeel geordend geheel gezien. Wetenschappelijke inzichten worden
gebruikt om de mens te beheersen en zijn omgeving te rationaliseren. Zo ontstaat uiteindelijk een
samenleving die als ‘megamachine’ functioneert. De ‘megamachine’ is een metafoor voor een
sociaal systeem dat tot in de finesses is georganiseerd en feilloos werkt, een perfect technisch
apparaat waarin mensen als goed geoliede onderdelen meedraaien. Denk ook aan ziekenhuizen en
gevangenissen. Er worden protocollen en gestandaardiseerde procedures opgesteld waarin alle
handelingen worden vastgelegd en gecontroleerd. Meten is weten, Kennis is macht.
De paradox van de vooruitgang
De verlichting verving kerkelijke dogma’s voor logische kennis en rationalistische filosofie, die de
mensheid en wereld in een allesomvattend systeem wilde begrijpen en funderen. Echter wordt
gesteld dat het rationalisme om slaat in irrationaliteit. Als gevolg van wetenschappelijke
ontwikkelingen beschikken we over steeds meer technologie. In plaats dat wij over technische
middelen en technologische media beschikken, beschikken zij over ons en zijn we er slaaf van
geworden. Denk aan de smartphone of de elektronische patiëntendossiers, we kunnen niet meer
zonder.
De eerste reden van het triomferend onheil is dat de middelen de overhand hebben genomen. De
tweede reden is dat wetenschappelijke en technologische vooruitgang een keerzijde hebben. Denk
aan plastische chirurgie om te voldoen aan het schoonheidsideaal, het feit dat atoombommen
gemaakt kunnen worden waarmee we een hele stad kunnen verwoesten of dat er zoveel mensen
sterven aan ziekten omdat medicijnen niet te betalen zijn. Hoe hoogwaardig onze technologie en
wetenschappelijke inzichten ook zijn, we zijn nog altijd niet in staat deze voor ieders welvaart en
welzijn aan te wenden. De technologische ontwikkeling gaat haar eigen gang en laat zich niet tot
nauwelijks controleren. Alles in onze samenleving is rationeel georganiseerd, maar in haar geheel is
deze orde zelfs irrationeel. Dat is de paradox van de vooruitgang.
De risicosamenleving
We zijn in een nieuw type maatschappij aanbeland: risicosamenleving. De vooruitgang in de
technologie en de toename van de welvaart hebben veel onbedoelde gevolgen en risico’s die we
liever als incidenten zien dan als iets wat onvermijdelijk bij de vooruitgang behoort. De
risicosamenleving ontstaat wanneer de technologische en maatschappelijke ontwikkelingen de
rationele basis van de samenleving zelf ondermijnen. We kunnen niet meer vertrouwen op de
technologie en de wetenschap en evenmin op de experts.
Risico’s in de zorg
De professionalisering van de zorg is uiteindelijk gebaseerd op de rationalisering van de menselijke
natuur. Methodisch werken is een uiting van doelrationeel handelen, dat wordt gelegitimeerd door
te verwijzen naar sociaalwetenschappelijke inzichten in de psychologie, pedagogiek, etc. De drang
alles te beheersen slaat om in een onbeheersbare wirwar van regels en procedures die elkaar
tegenspreken, het werk onuitvoerbaar maken en waarvan niemand de zin nog inziet.
3.3 Politiserend werken
De megamachine is, volgens maatschappijkritische filosofen, een onmenselijke maatschappij gewijd
aan optimale productie en consumptie van goederen, diensten en belevenissen. Wij zijn slechts een
onderdeeltje van de machine die we bedienen en die ons van alle gemakken voorziet, maar ook
passief, gevoelloos en onverantwoordelijk maakt. De mens raakt ‘vervreemd’ van zichzelf.
, Vervreemding komt erop neer dat wij onszelf als een vreemde en als een ding ervaren in plaats van
als de oorsprong van onze daden en handelingen. Individuele zouden, volgens het sociaal werk, hun
oorzaak vinden in de maatschappij en zouden alleen kunnen worden opgelost door deze te
veranderen. Er werk gesproken van politiserend werken.
De Frankfurter Schule – Erich Fromm
De filosofen, behorend tot de Frankfurter Schule, ontwierpen een maatschappijkritiek die
voortborduurde op het denken van Karl Marx. Marx richtte zijn kritiek voornamelijk op de
economische basis van de samenleving: de vervreemding van de mens begon volgens hem met de
vervreemding van de arbeid.
Om de maatschappijkritiek verder te ontwikkelen, richtte ze hun aandacht niet alleen op de
economie, maar ook op de sociologie en de psychologie (psychoanalyse van Freud). De wending
naar de psychologie heeft vooral te maken met het feit dat de maatschappij nu veel welvarender
was dan in de tijd van Marx. Er was bijvoorbeeld geen honger meer, maar volgens Fromm waren
ze meer vervreemd dan ooit. Met behulp van de psychoanalyse probeerde hij daarvoor een
verklaring te vinden.
Kritische theorie en welzijnswerk
Volgens maatschappijcritici maakt de maatschappij ons onmondig en kunnen wij niet voor onszelf
opkomen. Bang om zelf na te denken en verschuilend achter dogma’s, geven we de menselijke
waardigheid op. Volgens Marx en Fromm zijn we ons veelal niet bewust van onze onderdrukte
kwaliteiten en van de kansen die we hebben. Naast een maatschappijverandering is ook een
mentaliteitsverandering noodzakelijk.
In het welzijnswerk stond het idee centraal dat de kwaliteit van het bestaan niet wordt verhoogd
door meer welvaart, maar door iedereen de kans te bieden zijn kwaliteiten te ontwikkelen.
Gelijkheid, vrijheid en zelfbeschikking en zelfontplooiing waren centrale waarden. De bestaande
maatschappijstructuren belemmereden dit en daarom zou de maatschappij moeten veranderen. De
cliënt of patiënt moest de baas worden, niet de arts of hulpverlener. Het welzijnswerk ondersteunde
mensen in hun emancipatie en het streven de maatschappelijke structureren te veranderen, ook wel
politiserend werken.
Er ontstonden zelfhulpgroepen door welzijnswerkers begeleide mensen. Zij stimuleerden en
ondersteunden elkaar, aangezien zij van elkaars ervaringen konden leren en ervaren dat hun
persoonlijke problemen een maatschappelijk probleem was. Emancipatie was gericht op het
doorbreken van gevestigde machtsverhoudingen, op het scheppen van ruimte voor individuele
ontplooiing en op het verkrijgen van zeggenschap over het eigen leven.
Van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving
Achter welzijnswerk, nu sociaal werk, gaat een algemene doelstelling schuil: werken aan het welzijn
van mensen. Welzijn dient daarin te worden onderscheiden van welvaart. De ontplooiing van de
mens staat centraal.
In de naoorlogse periode groeide de belangstelling van de overheid voor welzijnswerk. De overheid
was bezorgd over ‘de geestelijke en morele situatie van de bevolking’, met name de jeugd. Het
welzijnswerk diende mensen een zinvol bestaan te bieden en zeggenschap over hun woon- en
leefomstandigheden.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller AvansSociaal. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.21. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
67474 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now