Volledige samenvatting van het deel endocrinologie voor het vak chronische aandoening. Gemaakt op basis van handboek en eigen lesnotities. Bevat alle te kennen leerstof voor het examen.
Overgewicht en obesitas .................................................................................................................................. 5
A. Definities ......................................................................................................................................................... 5
B. Prevalentie ...................................................................................................................................................... 6
C. Etiologie .......................................................................................................................................................... 6
1. Secundaire vormen..................................................................................................................................... 6
2. Erfelijk vs omgevingsfactoren ..................................................................................................................... 6
3. Adipositas is steeds het gevolg van een positieve energiebalans .............................................................. 7
D. Gevolgen ......................................................................................................................................................... 8
E. Behandeling .................................................................................................................................................... 8
1. Doelstellingen ............................................................................................................................................. 8
2. Strategieën voor gewichtscontrole ............................................................................................................ 9
3. Dieet ........................................................................................................................................................... 9
4. Gedragstherapie ....................................................................................................................................... 10
5. Fysieke activiteit ....................................................................................................................................... 10
6. Farmacotherapie ...................................................................................................................................... 11
7. Heelkunde ................................................................................................................................................ 12
Lipidenstoornissen ......................................................................................................................................... 15
A. Overzicht van het lipidentransport ............................................................................................................... 15
1. De plasma lipoproteïnen .......................................................................................................................... 15
2. Metabolisme van de lipoproteïnen .......................................................................................................... 15
B. Stoornissen van het lipidentransport ............................................................................................................ 16
1. De hypertriglyceridemie ........................................................................................................................... 16
2. Hypercholesterolemie .............................................................................................................................. 16
3. Secundaire dyslipidemie ........................................................................................................................... 17
C. Behandeling van de hyperlipidemie .............................................................................................................. 17
Diabetes mellitus ........................................................................................................................................... 18
A. Definitie ........................................................................................................................................................ 18
B. Indeling ......................................................................................................................................................... 18
C. Diagnose ....................................................................................................................................................... 21
1. Glycemiebepaling ..................................................................................................................................... 21
2. Glucosurie ................................................................................................................................................. 22
3. Geglyceerd hemoglobine.......................................................................................................................... 22
4. Andere diagnostische testen .................................................................................................................... 23
D. Etiologie – evolutie – prognose .................................................................................................................... 23
Type 1 diabetes ............................................................................................................................................ 23
1. Etiologie ............................................................................................................................................... 23
2. Symptomen en evolutie ....................................................................................................................... 24
Type 2 diabetes ............................................................................................................................................ 24
1
, 1. Etiologie ............................................................................................................................................... 24
2. Symptomen .......................................................................................................................................... 26
Andere specifieke vormen van diabetes ...................................................................................................... 27
Monogenetische diabetes........................................................................................................................ 27
Zwangerschapsdiabetes ........................................................................................................................... 27
E. Verwikkelingen .............................................................................................................................................. 28
1. Microangiopathie ..................................................................................................................................... 29
1.1 Diabetische retinopathie .................................................................................................................... 29
1.2 Diabetische nefropathie ..................................................................................................................... 31
2. Diabetische neuropathie .......................................................................................................................... 31
3. Macroangiopathie of atheromatose ........................................................................................................ 32
4. Dermatologische verwikkelingen ............................................................................................................. 32
5. De diabetische voet .................................................................................................................................. 33
6. Metabole coma’s ...................................................................................................................................... 33
F. Behandeling .................................................................................................................................................. 35
1. Behandeling van type 1 diabetes ............................................................................................................. 35
1.1 Doelstellingen .................................................................................................................................... 35
1.2 Middelen ............................................................................................................................................ 36
2. Behandeling van type 2 diabetes ............................................................................................................. 41
2.1 Doelstellingen .................................................................................................................................... 41
2.2 Middelen ............................................................................................................................................ 41
3. Behandeling van patiënten met gestoorde OGTT .................................................................................... 47
4. Behandeling van microangiopathie .......................................................................................................... 47
4.1 Diabetische retinopathie .................................................................................................................... 47
4.2 Diabetische nefropathie ..................................................................................................................... 48
Schildklierziekten ........................................................................................................................................... 49
A. Exploratie van schildklierziekten: principes .................................................................................................. 50
1. Klinisch onderzoek van de schildklier ....................................................................................................... 50
2. Technische onderzoeken van de schildklier ............................................................................................. 51
2.1 Functionele onderzoeken .................................................................................................................. 51
2.2 Structurele onderzoeken ................................................................................................................... 53
2.3 Punctie ............................................................................................................................................... 54
B. Functionele schildklierziekten ....................................................................................................................... 54
1. Hypothyroïdie ........................................................................................................................................... 54
1.1 Definitie en pathofysiologie ............................................................................................................... 54
1.2 Etiologie ............................................................................................................................................. 55
1.3 Symptomen en verwikkelingen .......................................................................................................... 55
1.4 Diagnose............................................................................................................................................. 57
1.5 Behandeling ....................................................................................................................................... 57
2. Hyperthyroïdie.......................................................................................................................................... 58
2.1 Definitie en pathofysiologie ............................................................................................................... 58
2.2 Etiologie ............................................................................................................................................. 59
2.3 Symptomen en verwikkelingen .......................................................................................................... 59
2.4 Diagnose............................................................................................................................................. 61
2.5 Behandeling ....................................................................................................................................... 61
3. Subklinische (milde) schildklierdysfunctie ................................................................................................ 65
4. Laag T3 syndroom .................................................................................................................................... 66
5. Screening schildklierfunctie (TSH) ............................................................................................................ 66
6. Thyroïditis ................................................................................................................................................. 67
6.1 Acute vorm ......................................................................................................................................... 67
6.2 Subacute vorm ................................................................................................................................... 67
2
, 6.3 Chronische vorm ................................................................................................................................ 68
C. Structurele schildklierziekten ........................................................................................................................ 69
1. Multinodulaire goiter ............................................................................................................................... 70
1.1 Definitie en etiologie .......................................................................................................................... 70
1.2 Symptomen en verwikkelingen .......................................................................................................... 70
1.3 Diagnose............................................................................................................................................. 70
1.4 Behandeling ....................................................................................................................................... 71
2. Schildkliernodus en schildklierkanker ...................................................................................................... 72
2.1 Definitie en etiologie .......................................................................................................................... 72
2.2 Symptomen ........................................................................................................................................ 73
2.3 Diagnose............................................................................................................................................. 73
2.4 Behandeling ....................................................................................................................................... 74
Ziekten van de hypofyse ................................................................................................................................ 76
A. Ziekten van de neurohypofyse ...................................................................................................................... 77
1. Diabetes insipidus..................................................................................................................................... 77
1.1 Etiologie ............................................................................................................................................. 77
1.2 Symptomen ........................................................................................................................................ 77
1.3 Diagnose en differentiaaldiagnose .................................................................................................... 78
1.4 Behandeling ....................................................................................................................................... 78
2. SIADH ........................................................................................................................................................ 79
2.1 Etiologie ............................................................................................................................................. 79
2.2 Symptomen ........................................................................................................................................ 79
2.3 Diagnose en differentiaaldiagnose .................................................................................................... 79
2.4 Behandeling ....................................................................................................................................... 79
B. Ziekten van de adenohypofyse ..................................................................................................................... 79
1. Insufficientie van de adenohypofyse ........................................................................................................ 79
1.1 Etiologie ............................................................................................................................................. 80
1.2 Symptomen ........................................................................................................................................ 80
1.3 Diagnose............................................................................................................................................. 81
1.4 Behandeling ....................................................................................................................................... 81
2. Hyperfunctie van de adenohypofyse........................................................................................................ 82
2.1 Hypersecretie van groeihormoon (acromegalie) ............................................................................... 82
2.2 Hypersecretie van prolactine ............................................................................................................. 83
C. Hypofyse indicentaloma ............................................................................................................................... 84
Bijnierziekten ................................................................................................................................................. 86
A. Ziekten van de bijniermedulla ....................................................................................................................... 86
1. Tekort aan bijniermerghormoon .............................................................................................................. 86
2. Feochromocytoom ................................................................................................................................... 86
2.1 Etiologie – pathogenese – voorkomen .............................................................................................. 86
2.2 Symptomen ........................................................................................................................................ 87
2.3 Diagnose............................................................................................................................................. 87
2.4 Behandeling ....................................................................................................................................... 87
B. Ziekten van de bijniercortex .......................................................................................................................... 88
1. Bijnierschorsinsufficiëntie ........................................................................................................................ 88
1.1 Etiologie ............................................................................................................................................. 88
1.2 Symptomen ........................................................................................................................................ 88
1.3 Diagnose............................................................................................................................................. 88
1.4 Behandeling ....................................................................................................................................... 89
1.5 Bijniercrisis ......................................................................................................................................... 89
3
, 2. Hyperfunctie van de bijnierschors ............................................................................................................ 90
2.1 Primair hyperaldosteronisme ............................................................................................................ 90
2.2 Hypercortisolisme: syndroom van Cushing ........................................................................................ 91
3. Congenitale bijnierschorshyperplasie ...................................................................................................... 94
4. Hirsutisme en virilisatie ............................................................................................................................ 95
C. Bijnierincidentaloma ..................................................................................................................................... 96
Ziekten van de bijschildklieren en stoornissen van het calciummetabolisme ................................................. 97
A. Hypoparathyroïdie ........................................................................................................................................ 97
1. Etiologie .................................................................................................................................................... 97
2. Symptomen .............................................................................................................................................. 97
3. Diagnose ................................................................................................................................................... 97
4. Behandeling .............................................................................................................................................. 98
B. Primaire hyperparathyroïdie......................................................................................................................... 98
1. Etiologie .................................................................................................................................................... 98
2. Symptomen .............................................................................................................................................. 98
3. Diagnose ................................................................................................................................................... 98
4. Behandeling .............................................................................................................................................. 99
C. Secundaire hyperparathyroïdie ................................................................................................................... 100
D. Metabole botziekten .................................................................................................................................. 100
1. Osteomalacie en rachitis ........................................................................................................................ 100
1.1 Etiologie en pathogenese ................................................................................................................. 100
1.2 Symptomen ...................................................................................................................................... 101
1.3 Diagnose........................................................................................................................................... 101
1.4 Behandeling ..................................................................................................................................... 101
2. Osteoporose ........................................................................................................................................... 102
2.1 Definitie ............................................................................................................................................ 102
2.2 Etiologie en pathogenese ................................................................................................................. 102
2.3 Symptomen osteoporose (primair en secundair) ............................................................................ 103
2.4 Behandeling ..................................................................................................................................... 104
Reproductieve endocrinologische stoornissen bij de man ............................................................................ 105
A. Mannelijke subfertiliteit ............................................................................................................................. 105
1. Definitie en prevalentie .......................................................................................................................... 105
2. Etiologie .................................................................................................................................................. 105
3. Diagnose ................................................................................................................................................. 107
4. Behandeling ............................................................................................................................................ 108
B. Hypogonadisme bij de man ........................................................................................................................ 109
1. Definitie – prevalentie – etiologie .......................................................................................................... 109
2. Klinische presentatie .............................................................................................................................. 110
3. Diagnose ................................................................................................................................................. 110
4. Behandeling ............................................................................................................................................ 111
C. Gynaecomastie ........................................................................................................................................... 111
1. Definitie .................................................................................................................................................. 111
2. Etiologie .................................................................................................................................................. 111
3. Diagnose ................................................................................................................................................. 112
4. Behandeling ............................................................................................................................................ 112
4
, OVERGEWICHT EN OBESITAS
B. Van der Schueren
A. DEFINITIES
- Obesitas = toestand van overtollige vetopstapeling
- Heel precieze bepaling hoeveelheid lichaamsvet: methoden beschikbaar vb
onderwaterbeweging
• Duur, moeilijk uitvoerbaar, niet beschikbaar
BMI
- Aanbevolen om hoeveelheid lichaamsvet in te schatten in klinische praktijk
- Nauwkeuriger dan enkel lichaamsgewicht, door rekening te houden met lengte
- Beperkingen
• Eenzelfde BMI bij verschillende personen -> niet per se ook zelfde vetpercentage
o Vetpercentage wordt overschat bij hoge spiermassa
o Vetpercentage wordt onderschat bij lage spiermassa (vb oudere personen)
• Houdt geen rekening met geslacht, leeftijd en etnische origine
- BMI = lichaamsgewicht ( kg) / lengte2 (m)
- Classificatie van overgewicht en obesitas op basis van WHO = gebaseerd op BMI
• BMI 25-29,9 kg/m2 = overgewicht
• BMI ≥ 30 kg/m2 = obesitas
• Zwaarlijvigheid is zowel overgewicht als obesitas
• Die indeling -> correlatie met gezondheidsrisico
o Maar ook sterk individueel bepaald (andere RF) en verschillend tussen populaties
Classificatie BMI Risico
Ondergewicht < 18,5 Gestegen
Normaal 18,5-24,9 Normaal
Overgewicht 25-29,9 Gestegen
Obesitas
- Klasse 1 30-34,9 Hoog
- Klasse 2 35-39,9 Zeer hoog
- Klasse 3 = morbiede ≥ 40 Extreem hoog
obesitas
L I C HA AMS VE TV E R DE LI NG
- Verdeling van vet ook belangrijke factor voor morbiditeits- en mortaliteitsrisico
- Abdominale vetverdeling: androïde, viscerale of appelvormige obesitas hoger risico dan meer
perifere vetverdeling (gynoide of peervormige obesitas)
- Inschatten dmv meten middelomtrek
• Met lintmeter (mag huid niet samendrukken en moet evenwijdig met de grond)
• Middelpunt onderste rib en crista iliaca
• Op einde van normale expiratie
- BMI en middelomtrek zijn gecorreleerd, maar middelomtrek op zich is ook een onafhankelijke
voorspellende factor
5
, - Hoge middelomtrek -> hoger risico voor DM2 en verschillende CV RF zoals dyslipidemie en
hypertensie
- Risico op metabool syndroom en buikomtrek
• Cutoff Europa
o M ≥ 94 cm
o V ≥ 80 cm
• Cutoff VS
o M ≥ 102 cm
o V ≥ 88 cm
• Cutoff Azië
o M ≥ 90 cm
o V ≥ 80 cm
B. PREVALENTIE
- Neemt wereldwijd toe
- 3 belangrijke tendenzen
• Progressieve toename van zwaarlijvigheid, in geïndustrialiseerde en ontwikkelingslanden
• Meer en meer kinderen en adolescenten overgewicht en obesitas -> basis van hoge
prevalentie van DM2 bij jongeren
• Globalisering: toename obesitas in ‘groeilanden’ (China, India)
- België: 50% heeft overgewicht, 18% is obees
• Aantal personen met overgewicht neemt toe met leeftijd
• Tegen 2030 zou 89% van de belgische vrouwen overgewicht hebben
C. ETIOLOGIE
1. SECUNDAIRE VORMEN
- Minderheid
- Overgewicht/obesitas door onderliggende ziekte
- Voorbeelden
• Genetisch: Laurence-Moon-Biedl, Prader-Will syndroom, leptine deficiëntie
• Endocriene stoornissen: Cushing, hyperthyroïdie, insulinoma
• Letsels van ventromediale hypothalamus vb craniofaryngioom
2. ERFELIJK VS OMGEVINGSFACTOREN
- Multifactorieel: erfelijke en omgevingsfactoren spelen een rol
- ‘obesity runs in families’
• 2 ouders met overgewicht -> 80% kans zelf overgewicht
• 1 ouder met overgewicht -> 40% kans op overgewicht
• Geen ouders met overgewicht -> 10% kans op overgewicht
• Kans op obesitas bij beide monozygote tweelingen > beide dizygote tweelingen
- Erfelijke factoren
• Steeds meer en meer genen geïdentificeerd met relatie tot obesitas
• Obesitas = polygenetisch
- Omgevingsfactoren
• Dierproeven, epidemiologische studies
• Essentiële rol in toenemend lichaamsgewicht bij bevolking
6
, • Geïndustrialiseerde landen: lagere SES = meer kans op overgewicht, ontwikkelingslanden:
hogere SES = meer kans op overgewicht
• Ratten die Westerse voeding krijgen ipv standaardvoeding -> obees
• Emigranten naar Westerse landen: lichaamsgewicht neemt toe
3. ADIPOSITAS IS STEEDS HET GEVOLG VAN EEN POSITIEVE ENERGIEBALANS
- Teveel lichaamsvet = positieve energiebalans (in het verleden) = meer energie-inname dan
energieverbruik -> overschot aan energie wordt opgeslaan onder vorm van vet
- Energie opname = energieverbruik + energie opslag
- Door te grote energie-inname of te weinig energieverbruik
- Energieverbruik over 24u -> 3 componenten
• Ruststofwisseling
o = min of meer constante hoeveelheid energie nodig voor functioneren van lichaam
in rust in basale omstandigheden
o Basale omstandigheden = thermoneutraal, 8-12u na maaltijd of fysieke inspanning
o Energie voor bloedsomloop, ademhaling en stofwisselingsprocessen in normale en
nuchtere toestand
o 60-65% van de totale energieconsumptie
o Majeure determinanten: vet-vrije lichaamsmassa (totaal gewicht-vetmassa), eiwit
turnover en schildklierhormonen
• Thermogenese
o Energieverbruik in rust dat niet tot ruststofwisseling kan gerekend worden
o Vertering, absorptie, metabolisme en opslag van voedsel (diet induced
thermogenesis = DIT = thermogeen effect van voedsel = belangrijkste component),
effecten van blootstelling aan koude, thermogenese agentia, psychologische
invloeden, stress
o +- 15% van totale energieverbruik
o Knaagdieren: teveel energie-inname -> omzetting naar warmte dmv facultatieve
thermogenese
▪ = belangrijk mechanisme om surplus aan energie in lichaam in warmte om te
zetten
▪ Deel wordt omgezet in vet, deel wordt omgezet via futiele stofwisselingscycli
waarbij bruin vetweefsel betrokken is
▪ Futiele stofwisselingscycli = stofwisselingsroutes waarbij beginproduct zelfde
is als eindproduct met verbruik van ATP die vrijkomt onder de vorm van
warmte
▪ Bestaat ook bij mens (wel minder belangrijk mechanisme dan bij knaagdieren)
o Koude-geïnduceerde thermogenese: ondergeschikte rol bij mens
▪ Enkel bij pasgeborenen is warmteproductie min of meer efficiënt als protectie
tegen koude
o Thermogene agentia: nicotine en in mindere mate cafeïne
▪ Belangrijke invloed op totaal energieverbruik
▪ Roken van 24 sigaretten per dag -> 200 kcal/dag + onderdrukt eetlust
• Stoppen met roken -> gewichtstoename door minder energieverbruik
en meer eetlust
o Psychologisch en stress: verhogen energieverbruik oa via toename HR
• Activiteitenstofwisseling = extra energieverbruik tijdens en na fysieke activiteit
o 15-20% van totale energieverbruik, afhankelijk van duur en intensiteit van
spierarbeid
7
, o Ev. energie voor groei, herstel van ziekte/verwonding, zwangerschap, lactatie
- Is het energieverbruik verlaagd bij adipositas?
• Ruststofwisseling
o Hoger door meer lichaamsvet en meer vetvrije lichaamsmassa
o Hoger in absolute aantallen, maar identiek per kg vetvrije massa
• Thermogeen effect van voedsel
o Soms verlaagd, vnl bij al sinds kinds aanwezige obesitas
o Gecompenseerd door hogere ruststofwisseling -> netto nog steeds hoger
energieverbruik
• Spierarbeid gelijk
→ meer energieverbruik bij obesen (20 kcal/kg/dag) -> hogere energie-inname tov
magere controlepersonen die evenveel fysieke activiteit uitvoeren
• Na periode van vermagering is aangehouden beperking van energie-opname nodig
o Post-obese persoon: lagere energiebehoefte voor gewichtsstabilisatie dan toen
individue obees was
o Als dan ook nog verlaagd thermogenetisch effect van voedsel -> nog moeilijker om
nieuw lichaamsgewicht stabiel te houden
D. GEVOLGEN
O P 3 VL AK KE N
- Mentaal
• Vaker depressie, angst, persoonlijkheidsstoornissen en vertroebeld zelfbeeld
- Mechanisch
• Orthopedisch: artrose, overbelasting van gewrichten
• Reflux
• Incontinentie
• Obstructief slaapapnee syndroom
• Cutaan (intertrigo)
- Metabool
• Vnl door verhoogde abdominale vetopstapeling
• Abdominaal vet = metabool actief (snel mobiliseerbaar als vrije VZ) en zet inflammatoire
substanties vrij (cytokines, O2-radicalen) -> leververvetting met insulineresistentie ->
metabool syndroom en CV gevolgen
• Verminderde levensverwachting vnl door verhoogd CV risico (metabool syndroom,
dyslipidemie, arteriële hypertensie, CV lijden, DM2)
• Verhoogd risico op jicht, hepatosteatose/NASH, cholelithiase, kanker, PCOS, infertiliteit
• Def. metabool syndroom
o Abdominale obesitas
o Glucose-intolerantie/ insulineresistentie
o Hypertensie
o Atherogene dyslipidemie (↑ TG, ↓ HDL)
o Pro-inflammatoire/ pro-trombotische status
E. BEHANDELING
1. DOELSTELLINGEN
- Meeste volwassenen: + 0,25 kg/jaar
• 1e doel op populatieniveau = stabilisatie van gewicht
8
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Gnkkuleuven. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $12.90. You're not tied to anything after your purchase.
