Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1. Ons spellingsysteem....................................................................................................................... 4
1.1 Ons schriftsysteem en leren spellen ........................................................................................................ 4
1.2 Hoofdregels van de Nederlandse spelling............................................................................................ 5
1.2.1 Het fonologisch principe ..................................................................................................................... 6
1.2.2 Het morfologisch principe .................................................................................................................. 6
1.2.3 Het syllabisch principe .......................................................................................................................... 6
1.2.4 Het etymologisch principe .................................................................................................................. 7
1.3 Spellingvereenvoudiging ............................................................................................................................. 7
Hoofdstuk 2. Het spellingproces .......................................................................................................................... 8
2.1 Functie van het woordgeheugen bij het spellen ................................................................................ 8
2.2 Spellingstrategieën ......................................................................................................................................... 8
2.2.1 De fonologische strategie ................................................................................................................... 9
2.2.2 De woordbeeldstrategie ...................................................................................................................... 9
2.2.3 De regelstrategie..................................................................................................................................... 9
2.2.4 De analogiestrategie........................................................................................................................... 10
2.2.5 De hulpstrategie ................................................................................................................................... 10
2.3 Gebruik van spellingstrategieën ............................................................................................................ 10
2.4 Aanleren van spellingstrategieën .......................................................................................................... 10
Hoofdstuk 3. Geletterdheid bij kleuters .......................................................................................................... 11
3.1 Geletterdheid ................................................................................................................................................. 11
3.2 De spontane schrijfontwikkeling bij peuters en kleuters ............................................................. 12
3.3 Bepalende factoren voor de ontwikkeling van de spellingvaardigheid ................................. 12
3.4 Een rijke leeromgeving voor het stimuleren van geletterdheid ................................................ 12
3.5 Stimuleren van spellingvaardigheden bij kleuters .......................................................................... 13
3.5.1 Spellingvoorwaarden.......................................................................................................................... 13
3.5.2 Stimuleren van auditieve vaardigheden ..................................................................................... 13
3.5.3 Stimuleren van visuele vaardigheden .......................................................................................... 14
3.5.4 Stimuleren van taalvaardigheden.................................................................................................. 14
3.5.5 Stimuleren van schrijfvaardigheden en letterkennis .............................................................. 14
Hoofdstuk 4. Doelstellingen en leerstofordening....................................................................................... 16
4.1 Inhoud van het spellingonderwijs ......................................................................................................... 16
, 2
4.2 Spellingcategorieën .................................................................................................................................... 16
4.2.1 Criteria voor de indeling in spellingcategorieën ..................................................................... 16
4.2.2 Ordening van de leerstof in de spellingcategorieën ............................................................. 16
4.2.3 Nut van het werken met spellingcategorieën .......................................................................... 17
4.3 Doelstellingen van het spellingonderwijs .......................................................................................... 17
4.3.1 De kerndoelen voor het spellingonderwijs................................................................................ 17
4.3.2 De referentieniveaus en spellingonderwijs ................................................................................ 17
4.3.3 Het formuleren van lesdoelen ........................................................................................................ 18
4.4 Functioneel spellingonderwijs ................................................................................................................ 18
Hoofdstuk 5. Instructie .......................................................................................................................................... 19
5.1 Instructieprincipes ....................................................................................................................................... 19
5.2 Inprenting........................................................................................................................................................ 19
5.3 Aanleren van analogieredeneringen .................................................................................................... 20
5.4 Aanleren van regels..................................................................................................................................... 20
5.5 Flexibele aanpak ........................................................................................................................................... 20
Hoofdstuk 6. Werkvormen en hulpmiddelen ............................................................................................... 21
6.1 Opdrachtvormen .......................................................................................................................................... 21
6.1.1 Het dictee ................................................................................................................................................ 21
6.1.2 Invuloefeningen .................................................................................................................................... 22
6.1.3 Fouten zoeken....................................................................................................................................... 22
6.2 Spelvormen .................................................................................................................................................... 22
6.3 Samenwerkend leren bij spelling ........................................................................................................... 23
6.4 Computerprogramma’s als hulpmiddel .............................................................................................. 23
Hoofdstuk 7. Toetsing en evaluatie .................................................................................................................. 24
7.3 Analyseren van spelfouten ....................................................................................................................... 24
7.3.1 Foutenanalyse naar beheersing van spellingcategorieën.................................................... 24
7.3.2 Foutenanalyse naar vermoedelijke oorzaak .............................................................................. 24
7.3.3 Foutenanalyse naar strategiegebruik........................................................................................... 25
7.4 Problemen bij het interpreteren van spelfouten ............................................................................. 25
7.5 Corrigeren van spelfouten ........................................................................................................................ 25
Hoofdstuk 9. Methoden en leergangen ......................................................................................................... 26
9.1 Soorten spellingmethoden ...................................................................................................................... 26
9.1.1 Spellingleergangen binnen een taalmethode .......................................................................... 26
Eline Grol 990524001 V1NED23
, 3
9.1.2 Aparte spellingleergangen ............................................................................................................... 26
9.1.3 Hulpprogramma’s voor spellingzwakke kinderen .................................................................. 26
9.1.4 Digitale spellingmethoden ............................................................................................................... 26
9.2 Nieuwe ontwikkelingen in spellingmethoden .................................................................................. 27
9.3 Beoordelen van spellingmethoden ....................................................................................................... 27
Hoofdstuk 10. De werkwoordspelling ............................................................................................................. 28
10.1 Moeilijkheden in de werkwoordspelling .......................................................................................... 28
10.2 De didactiek van de werkwoordspelling .......................................................................................... 28
10.2.1 De regelmethode .............................................................................................................................. 28
10.2.2 De analogiemethode ....................................................................................................................... 28
10.2.3 De algoritmische methode ............................................................................................................ 28
10.3 Hulpmaterialen voor werkwoordspelling......................................................................................... 29
10.4 Analyseren van fouten in de werkwoordspelling ......................................................................... 29
Eline Grol 990524001 V1NED23
, 4
Hoofdstuk 1. Ons spellingsysteem
1.1 Ons schriftsysteem en leren spellen
Het Nederlands heeft een alfabetisch schriftsysteem. We maken bij het spellen gebruik van
de letters van het alfabet. Voor ons lijkt dit vanzelfsprekend maar in de loop van de
geschiedenis zijn er ook andere schriftsystemen geweest:
Systeem Voordeel Nadeel
Pictografisch schriftsysteem Je kunt een ingewikkelde Minder geschikt voor het
(woorden weergeven boodschap op een simpele uitbeelden van abstracte
doormiddel van tekeningen manier weergeven en zaken.
en afbeeldingen) iedereen begrijpt het.
Logografisch schriftsysteem Ook abstracte zaken konden Héééééél veel tekens. (Denk
(Elk plaatje staat voor één weergegeven worden. maar aan het Chinees
woord) (40.000 tekens))
Alfabetisch schriftsysteem Relatief weinig tekens voor In het Nederlands zijn er
(Eén teken per klank) oneindig veel woorden spraakklanken die geen
(combinaties) teken hebben, hiervoor
worden letters
samengevoegd (eu, ui, ij,
etc.)
Binnen ons Nederlandse schriftsysteem hebben we niet voor alle spraakklanken een apart
teken, maar alleen voor die spraakklanken die een verschil in betekenis opleveren.
Een foneem is een spraakklank die betekenisverschil veroorzaakt.
In de klankgroepen /gaaf/ en /raaf/ is het verschil tussen de /g/ en de /r/ verantwoordelijk
voor het verschil in betekenis. De /g/ en de /r/ zijn dus verschillende fonemen.
Een foneem is een wat abstracter begrip dan een spraakklank. In een alfabetisch
schriftsysteem geven wij geen spraakklanken maar fonemen weer.
Het Nederlands kent 34 fonemen en 26 letters. Om alle fonemen te kunnen weergeven zijn
er letters gecombineerd (/oo/ in boom). Fonemen worden niet alleen weergegeven door
letters, maar ook door lettercombinaties. Dit zijn grafemen. Een grafeem is dus een letter of
een lettercombinatie die verwijst naar een foneem.
We kennen in het Nederlands 36 grafemen.
Voor kinderen is het Nederlandse schriftsysteem erg lastig. Er zijn een aantal grote valkuilen:
- Het herkennen van fonemen is erg lastig, een foneem is een abstract begrip. Kinderen
hebben moeite met abstract denken. Dat blijkt uit schrijfwijzen als bir en dur voor
beer een deur.
- Sommige grafemen bestaan uit twee verschillende letters. Voor kinderen is het
moeilijk om de volgorde van die letters te onthouden. Dat resulteert in spellingen als
peos en tiun voor poes en tuin.
- De koppeling tussen fonemen en grafemen is niet eenduidig. Het foneem /aa/
schrijven we in principe als aa, maar in de loop der tijd ging men in open lettergrepen
de /aa/ ook wel schrijven als a. Dit betekent dus al twee grafemen voor het foneem
/aa/. De /u/ is nog ingewikkelder: Denk maar aan een, put, de, lelijk en aardig.
Eline Grol 990524001 V1NED23
, 5
Foneem Grafeem Voorbeelden
Klinkers u u, e, ee, ij, i put, de, een, lelijk, aardig
aa aa, a maat, maten
ie ie, ij, y, i dief, bijzonder, typisch
uu uu, u guus, nu, vuur, vuren
ee ee, e beek, zeven, beer, beren
i i pit
eu eu beuk, zeur
e e pet
a a bak
o o pot, dom
oo oo, o boom, bomen, boor, boren
oe oe boek, boer
Tweeklanken ei ei, ij reis, pijn
ou ou(w), au(w) kou, saus, touw, nauw
ui ui muis
Medeklinkers p p, pp, b pier, klappen, web
b b, bb biet, webben
m m, mm dom, domme
w w was, bouwen
v v van, leven
f f, ff leef, blaffen
t t, tt, d, dt tam, katten, bed, vindt
d d, dd door, bedden
n n, nn noot, rennen
s s, ss sier, vissen
z z lezen
j j jaar
k k, kk kas, hokken
ch ch, g lach, zag
g g, gg gat, heggen
ng ng, n bang, denk
h h haan
r r, rr room, torren
l l, ll loom, bellen
Figuur 1.4 Bladzijde 16 Spelling
1.2 Hoofdregels van de Nederlandse spelling
Het Nederlands kent een alfabetisch spellingsysteem. We noemen dit ook wel het
fonologisch principe: elk foneem wordt door een apart grafeem weergegeven.
Naast het fonologisch principe kennen we ook het morfologisch principe, het syllabisch
principe en het etymologisch principe.
Eline Grol 990524001 V1NED23