Contents
Deel I Theorie ..................................................................................................................................................2
Hoofdstuk 1 De psychologie van arbeid en gezondheid.............................................................................2
Hoofdstuk 2 Theoretische modellen over werkstress ................................................................................6
Hoofdstuk 3 Arbeid en mentale inspanning .............................................................................................15
Hoofdstuk 4 de psychofysiologie van werkstress .....................................................................................17
Deel II Assessment ........................................................................................................................................20
Hoofdstuk 5 Individueel assessment ........................................................................................................20
Hoofdstuk 6 Assessment op organisatie niveau .......................................................................................23
Deel III Interventie ........................................................................................................................................26
Hoofdstuk 7 Counseling en coaching ........................................................................................................26
Hoofdstuk 8 Arbeidsre-integratie en arbeidsrehabilitatie........................................................................28
Hoofdstuk 9 Werk- en organisatiegerichte interventies ..........................................................................33
Deel IV Onderzoek ........................................................................................................................................36
Hoofdstuk 10 Onderzoek binnen de psychologie van arbeid en gezondheid ..........................................36
Hoofdstuk 11 Interventieonderzoek in organisaties ................................................................................39
Deel V Capita Selecta ....................................................................................................................................41
Hoofdstuk 12 De epidemiologie van werkgerelateerde psychische aandoeningen en klachten .............41
Hoofdstuk 13 Emotionele arbeid ..............................................................................................................43
Hoofdstuk 14 De balans tussen werk en privé .........................................................................................45
Hoofdstuk 15 Persoonlijkheid, werkstress en gezondheid .......................................................................47
Hoofdstuk 16 Technologie, gezondheid en welbevinden .........................................................................49
Hoofdstuk 17 Burnout en bevlogenheid...................................................................................................51
Hoofdstuk 18 Workaholisme ....................................................................................................................53
Hoofdstuk 19 Gezondheid en prestaties ..................................................................................................54
Hoofdstuk 20 Ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid...........................................................................55
Hoofdstuk 21 Vrouwen, arbeid en gezondheid ........................................................................................57
Hoofdstuk 22 Ouder worden en duurzame inzetbaarheid op het werk...................................................58
Hoofdstuk 23 Werk en gezondheid bij allochtone werknemers ..............................................................61
Hoofdstuk 24 Pesten op het werk ............................................................................................................63
Hoofdstuk 25 Baanonzekerheid................................................................................................................66
Positive Occupational Health Psychology .................................................................................................67
Landelijke Eerstelijns Samenwerking Afspraak.........................................................................................68
The state of play in coaching today: a comprehensive review of the field ..............................................71
Gezondheidsbevordering op het werk (GBW) ..........................................................................................74
1
,Deel I Theorie
Hoofdstuk 1 De psychologie van arbeid en gezondheid
• Inleiding
o Arbeids- en gezondheidspsychologie is een samensmelting van klinische-, gezondheids-
en A&O psychologie en een van de meest jonge en dynamische loten van psychologie
o Het houdt zich van origine bezig met het disfunctioneren van mensen in
arbeidsorganisaties
o Tegenwoordig is de focus het verbeteren van functioneren, bereikt door vergroten van
effectiviteit, bevorderen van gezondheid en welzijn en verhogen van motivatie
• Wat is arbeids- en gezondheidspsychologie
o Geschiedenis:
▪ Gestart in 1990 door organiseren van conferenties waarvan eerste in
Washington
▪ In 1993 starten de eerste postdoctorale cursussen in Amerika en in 1998 eerste
predoctorale opleidingen
▪ Twee wetenschappelijke tijdschriften komen uit: Work & Stress (1987) uit
Europa en Journal of Occupational Health (1996) uit VS
▪ Twee beroepsverenigingen worden gevestigd: European Academy of
Occupational Health Psychology (1999) en Society of Occupational Health
Psychology (2005) in de VS
▪ Nederland loopt voorop bij de ontwikkeling van dit vak, want in 1987 richtten
we de Commissie Klinische A&O psychologie op.
o Definitie: A&G is een psychologische discipline die zich bezighoudt met het bestuderen
en bevorderen van welzijn en gezondheid op het werk, vanuit de gedachte van een
optimale afstemming tussen persoon en organisatie.
▪ A&G is een wetenschapsveld waarin wordt bestudeerd, maar ook een
praktijkveld waarin praktisch wordt bevorderd
▪ Welzijn heeft enerzijds betrekking op individueel welbevinden en anderzijds op
objectiveerbare kenmerken van arbeid die welbevinden bevorderen. A&G gaat
dus om verbeteren van individueel welbevinden en kwaliteit van arbeid
▪ In Nederlandse definitie is veiligheid niet opgenomen, omdat dit tot het
werkveld van veiligheidskunde behoort. In buitenland zit safety er wel in.
▪ Gezondheid betreft lichamelijke en geestelijke gezondheid en
gezondheidsgedrag
▪ Geestelijke gezondheid bestaat uit 4 aspecten:
• Affectief welbevinden (je prettig voelen op het werk)
• Competentie (in staat zijn je werk goed te doen)
• Autonomie (eigen keuzes in je werk kunnen maken)
• Aspiratie (iets in je werk willen bereiken)
▪ A&G houdt ook rekening met de doelen van de organisatie en niet alleen die van
de medewerker
▪ Met arbeid wordt bedoeld een gestructureerde, doelgerichte activiteit met een
zeker verplichtend karakter, waarbij al dan niet met anderen waarde wordt
gecreëerd. Ofwel vrijwilligerswerk, mantelzorg etc. worden ook als arbeid gezien
▪ A&G kijkt ook naar wederzijdse beïnvloeding van werk met andere levenssferen
2
, ▪ A&G hanteert verschillende tijdsperspectieven (heden en toekomst)
▪ A&G kijkt naar zowel objectieve als subjectieve aspecten
▪ A&G heeft een signalerende functie, houdt zich bezig met primaire
(voorkomen), secundaire (schade beperken) en tertiaire (voorkomen dat
problemen groter worden of ze laten afnemen) preventie en houdt zich bezig
met bevorderen van welzijn en gezondheid
▪ Samengevat: de A&G psychologie richt zich op gezondheid en welzijn van
mensen in arbeidsorganisaties en maakt daarbij gebruik van kennis uit andere
psychologische disciplines en daarbuiten. Daarbij opereert zij op het snijvlak van
individu en organisatie en combineert zij verschillende perspectieven met
elkaar. De A&G psychologie bestrijkt het gehele veld van interventies, dat loopt
van de signalering van mogelijke problemen tot aan het terugleiden naar de
arbeid van uitgevallen werknemers en het optimaliseren van gezondheid en
welbevinden.
• Waarom psychologie van arbeid- en gezondheid pas eind vorige eeuw is opgekomen?
o Veranderingen in en rondom de arbeid
▪ Intensivering van arbeid: het werktempo steeg tussen 1977 en 1997 elk jaar met
1,5% en is daarna gestabiliseerd.
▪ Werk is steeds minder fysiek en meer mentaal en emotioneel belastend
geworden door technologische veranderingen
▪ Organisaties veranderen tegenwoordig continue (outsourcing, downsizing,
nieuwe werken etc.)
▪ Veranderingen in management methodiek vergen veel van medewerkers (meer
autonoom werken)
▪ Het psychologische contract tussen medewerker en werkgever staat onder druk
doordat organisaties steeds meer vragen, maar minder bieden (zekerheid)
o Sociaal-culturele veranderingen
▪ Gestegen arbeidsparticipatie
• Vrouwen: van 25% in 1960 naar 60% nu, waarvan 70% parttime werkt
• Ouderen: van 40% in 1996 tot 57% in 2009
• Niet-westerse allochtonen van 11% nu naar 13% in 2020
▪ Opkomst van de dienstensector, waarvan aandeel vorige eeuw van 36% naar
73% is gestegen en in de agrarische sector van 31% naar 2% is gedaald
▪ Verruiming van ziektebegrip, waarbij mensen meer jargon gaan gebruiken
waardoor het lijkt dat bepaalde ziekten ineens vaker voorkomen
(protoprofessionalisering)
▪ Toegenomen verwachtingen, waarbij werk niet alleen inkomen verschaft maar
ook leuk en uitdagend moet zijn, fijne collega’s moet hebben etc.
▪ Individualisering, waarbij mensen minder automatisch deel uitmaken van sociale
netwerken, maar daar zelf veel tijd en energie in moeten stoppen.
▪ Uitholling van professionele autoriteit, doordat mensen mondiger en assertiever
worden en autoriteit echt moet worden verdiend.
o Ontwikkelingen in Nederland
▪ Arbowetgeving (1983) die werkgevers verplicht te zorgen voor gezondheid en
veiligheid op het werk.
▪ Psychische arbeidsongeschiktheid. Sinds WAO is arbeidsongeschiktheid
gestegen tot 10%, onder WIA tot 8% gedaald. Groot aandeel zijn werknemers
die op psychische gronden zijn afgekeurd.
3
, ▪ Gezamenlijk verantwoordelijkheid van werkgevers, werknemers en overheid
voor verbeteren van arbeidsomstandigheden. Waarbij overheid sinds Arbowet
2007 grotendeels is teruggetrokken. Er zijn Arbo catalogi waarin werkgevers en
werknemer aangeven hoe ze aan de eisen van de wet gaan voldoen.
▪ Hoge kosten. Totale kosten voor ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid
werden in 2001 geraamd op 12 miljard, waarbij 4 miljard voor psychische
aandoeningen. Ofwel het is ook een financieel-economisch probleem.
▪ Lange traditie. Nederland kent een traditie op vlak van overspannenheid,
uitgebreid netwerk van instituties en uitvoerige wetgeving waardoor A&G
makkelijk voet aan de grond heeft gekregen.
• De psychologie van arbeid en gezondheid als praktijkveld
o Tijdens de eerste en tweede wereld oorlog was er aandacht voor A&G ivm vermoeidheid
en ongelukken door fabrieksarbeiders die munitie maakten en trauma’s van soldaten
o Onderzoek in Britse kolenmijnen leidde tot de socio-technische benadering, die er vanuit
gaat dat stressreacties het product zijn van het sociale systeem waarbinnen de
werknemer functioneert.
o Een A&G psycholoog houdt zich bezig met:
▪ Assessment, ofwel identificeren van ziekte, symptoom of syndroom op
individueel, team of organisatieniveau en terugkoppeling in schriftelijke
rapportage
▪ Individuele begeleiding en behandeling in de vorm van counseling, coaching, re-
integratietrajecten en therapie
▪ Training, individueel of in groepen
▪ Advisering, richting meestal hoger management of OR
▪ Onderzoek, met praktisch doel om interventies en advies te evalueren en
mogelijk verbeteren
▪ Het is niet bekend hoeveel A&G psychologen er precies zijn. Rollen:
• Bedrijfsarts: medisch specialist in lichamelijk en geestelijke gezondheid
in relatie tot werk, die preventief, begeleid of curatief werkzaam is
• Arbeid hygiënist: ingenieur gespecialiseerd in meten en beoordelen van
chemische, biologische of fysische arbeidsomstandigheden en
ondersteunend is bij vinden van oplossingen
• Veiligheidsdeskundige: ingenieur gespecialiseerd in terrein van fysieke
veiligheid, zoals brand, ontploffingen, gevaarlijke machines of stoffen
• A&O-deskundige: sociale wetenschapper gespecialiseerd in psychische
belasting door werk en organisatorische vraagstukken op dit gebied
• De psychologie van arbeid en gezondheid als onderzoeksveld
o Emil Kraepelin en Angelo Mosso zijn voorlopers van arbeidspsychologisch
belastingonderzoek, door experimenten met rekensommen en te meten vermoeidheid
o Walter Cannon (1920) voerde eerste stress experimenten uit en introduceerde de
homeostase, die het interne fysiologische evenwicht bewaart in die omstandigheden
o Hans Selye (1940) ontdekte het General adaptation syndrome (GAS) met de kenmerken
en fases die tot uitputting leiden. Hij kwam ook met de term stress (moest strain zijn)
o Richard Lazarus (rond 1950) voerde onderzoek in opdracht van de Amerikaanse
luchtmacht uit naar psychologische stress. Hij kwam met de stress- en copingtheorie
o Robert Kahn (rond 1960) werkte voor Amerikaanse Institute for Social Research en
ontdekte dat werkstress vooral samenhangt met de wijze waarop sociale rollen in
arbeidsorganisaties zijn gestructureerd. Hiermee neemt het psychologische stress
onderzoek in organisatie een grote vlucht.
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller jmafranken. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.89. You're not tied to anything after your purchase.
