Goede samenvatting van hoofdstuk 5 van het Handboek Vakdidactiek Aardrijkskunde; een aardrijkskundeles ontwikkelen. Met opdrachten, vragen en een begrippenlijst.
5.1 Inleiding
Wat moet je leren/onderwijzen en waarom?
Hoe en waarmee moet je leren/onderwijzen?
Wie moet wat en hoe leren/onderwezen krijgen?
5.2 Casus
-
5.3 Aspecten van een goede les
5.3.1 Verschillende typen lessen
Onder invloed van onderwijsveranderingen zoals het studiehuis, natuurlijk leren en
competentiegericht leren is het niet meer vanzelfsprekend dat een les 50 minuten duurt en
steeds dezelfde opzet heeft. Hoe geef je een gewone, goede les? Het basale handwerk dat
nog steeds het fundament vormt voor adequaat onderwijs.
Het doel van een les is in de regel om bij de leerlingen een leerproces op gang te brengen en
deze te laten doorlopen zodat aan het eind bepaalde leerdoelen bereikt zijn. Voor zo’n
leerproces is het belangrijk dat leerlingen gemotiveerd worden om na te denken.
Fogarty noemt vier eisen die je aan onderwijs kunt stellen;
1. Er wordt een goed klimaat voor denken geschapen.
2. Vaardigheden van het denken worden onderwezen.
3. Er wordt onderwijs gegeven met het denken.
4. Er is aandacht voor denken over het denken.
In dit hoofdstuk alleen aandacht voor lessen waarin een goed klimaat ontwikkeld wordt om
te denken (punt 1 van Fogarty dus). Een les is een complex gebeuren waarbij, buiten de
vakdidactische aspecten, met veel factoren rekening gehouden moet worden.
5.3.2 Leerklimaat
Om te kunnen leren moet aan een paar pedagogische voorwaarden worden voldaan. Stevens
gaat uit van drie basisvoorwaarden; relatie, competentie en autonomie. Relatie wil zeggen
dat je je geaccepteerd weet, erbij horen, welkom zijn, veiligheid. Competentie houdt in;
ontdekken dat je taken moet doen, deze aan kunt en steeds meer aankunnen. Autonomie wil
zeggen dat je weet dat je (een deel van) je leerproces zelf kunt sturen. Deze drie punten
vormen het pedagogisch klimaat. Voor een grondig leerproces moeten leerlingen actief bij de
vormgeving van deze basisbehoeften betrokken zijn onder deze voorwaarden;
Een relatie van leerlingen met de andere leerlingen of de docent wordt
versterkt als een leerling invloed heeft op de manier waarop er met hem of
haar wordt omgegaan.
Leren wordt betekenisvoller voor een leerling als deze invloed heeft op wat er
wordt geleerd en hoe er wordt geleerd, waardoor zijn gevoel van competentie
toeneemt.
Wanneer een leerling zich betrokken weet bij belangrijke thema’s in de eigen
leer- en leefomgeving, versterkt dat de autonomie en daarmee de
eigenwaarde van de leerling.
1
Handboek Vakdidactiek Aardrijkskunde
H5 Een aardrijkskundeles ontwikkelen
,5.3.3 Lesmodellen
In Nederland wordt het model van Didactische Analyse van Van Gelder het meest gebruikt.
De componenten van dit model zijn:
doelstellingen: formulering van het gedrag in termen van kennis, inzicht,
vaardigheden, attituden, die men door de les bij leerlingen wil bereiken;
beginsituatie: voorkennis en motivatie van de leerlingen voor zover van belang voor
het bereiken van de lesdoelen;
onderwijsleerprocessen: een serie leeractiviteiten zoals het opzoeken, samenvatten
en presenteren van informatie en onderwijsactiviteiten zoals uitleggen, instrueren en
begeleiden die leiden tot duurzame veranderingen in denken en doen bij leerlingen;
leerstof: de vakmatige inhoud waarover les wordt gegeven gericht op het te bereiken
lesdoel;
leermiddelen: media (informatiedragers zoals boek en atlas) die worden gebruikt om
de leerstof te representeren en de leerdoelen te bereiken en de hulpmiddelen, zoals
schoolbord en computer, die daarbij van nut zijn;
werkvormen: werkwijzen zoals discussie, groepswerk etc. gericht op het bevorderen
van leerprocessen met de bedoeling bepaalde leerdoelen te realiseren;
evaluatie:
1. productevaluatie; nagaan welke leerresultaten leerlingen aan het eind bereikt
hebben;
2. procesevaluatie; nagaan op welke manier de fasen in het leerproces verlopen
zijn.
De beginsituatie bepaalt welke lesdoelen realistisch zijn, het schept als het ware de
voorwaarden voor het bereiken van lesdoelen. Onderwijsleersituaties begeleiden ons van
‘ongewenste’ beginsituatie naar ‘gewenste’ eindsituatie. Evaluatie maakt duidelijk in
hoeverre de beginsituatie is veranderd en de doelen bereikt zijn.
2
Handboek Vakdidactiek Aardrijkskunde
H5 Een aardrijkskundeles ontwikkelen
, Model van Van Gelder komt uit de jaren ’60. Centrale vraag was toen; hoe kom ik zo snel
mogelijk bij het gewenste lesdoel? In de jaren ’80 en ’90 kwam de nadruk te liggen op
optimaliseren van leerprocessen om ieders niveau zoveel mogelijk te verhogen, dit naar
aanleiding van de informatierevolutie. Nu moeten we ons hele leven blijven leren, kritisch
informatie beoordelen en selecteren. We moeten leren zelf informatie te construeren.
Onderwijs moet dus een rijke leeromgeving bieden, zodat ieder zich optimaal kan
ontwikkelen.
Hierdoor kunnen we niet meer volstaan met het benadrukken van ‘effectiviteit’ van
onderwijs. Het gaat er niet meer om dat we allemaal hetzelfde bereiken, het gaat erom uit
iedereen het maximaal haalbare te halen. Het draait om ‘efficiëntie’ en de vraag; Wat kun je
met dit leerboek, met deze leerstof, deze opdrachten? Hoe kan ik het leren van mijn
leerlingen stimuleren?
5.3.4 Lesfasen
Practica, veldwerk, er zijn veel lesvormen mogelijk. Voor nu gaan we uit van een
standaardles, een eenvoudige les volgens het model van directe instructie. Ebbens en
Ettekoven (2005) hanteren de volgende fasering:
1) Ontwerpen en voorbereiden van de les
Leerstofanalyse maken, bepalen van voorkennis, leskern vaststellen, doelstellingen
formuleren, bedenken hoe lesstof betekenisvol kan worden, werkvorm(en) kiezen,
leermiddelen kiezen, eigen kennis opfrissen, didactisch anticiperen.
2) Aandacht richten op de doelen van de les en aansluiten bij de voorkennis
Welkom heten, lesoverzicht tonen, uitleggen wat de bedoeling van de les is,
aandachtsrichter, voorkennis peilen, aansluiten bij ervaringen.
3) Informatie geven en waar nodig toelichten
Uitleg geven, actief luisteren stimuleren, denkproces verduidelijken door vragen
stellen, korte opdrachten geven, denkstappen expliciteren.
4) Nagaan of de belangrijkste begrippen of vaardigheden zijn overgekomen
Controle door middel van denkvragen, korte opdrachten, zichtbaar maken of alle
leerlingen het hebben begrepen door individuele aanspreekbaarheid.
5) Instructie geven ten behoeve van zelfwerkzaamheid
Instructie die voldoet aan kernvragen; Wat? (wat moet ik gaan doen?) Hoe? (Met
welke hulpmiddelen? Hoeveel tijd? Met wie? Welke hulp? Wat doe je als je eerder
klaar bent?) Waarom? (Wat is het nut van de opdrachten?) WHHTUK*)
6) Het begeleiden van zelfwerkzaamheid
Heeft iedereen de instructie begrepen? Gaat iedereen aan de slag? Drie ronden van
begeleiden:
1. Kunnen de leerlingen vooruit?
2. Kan ik helpen?
3. Wat is er gedaan/geleerd?
7) Afsluiten van de les op de belangrijkste begrippen en vaardigheden
Vragen stellen en opdrachten geven om te controleren of leerdoelen zijn bereikt. Nog
eens belangrijkste leerinhouden samenvatten; eventueel leerproces bespreken en
huiswerk opgeven.
*)
WHHTUK = WAT, HOE, HULP?, TIJD, UITKOMST, KLAAR?
Lesfase 0-3 noemen we de verwervingsfase; nieuwe kennis aanbieden en integreren.
3
Handboek Vakdidactiek Aardrijkskunde
H5 Een aardrijkskundeles ontwikkelen
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller vers1604. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.74. You're not tied to anything after your purchase.
