Aardrijkskunde: Hoofdstuk 1
§1 Brede rivieren door oneindig laagland
Rijn
In de Zwitserse Alpen ontspringen de Vorderrhein en de Hinterrhein op ±2.100 m, die vanaf ±600 m
samen verder stromen als de Rijn. Deze bergrivieren worden gevoed door gletsjers en neerslagwater
en de Rijn is daarmee een gemengde rivier; en een met 1.320 km een van de langste van Europa
=> de Rijn mondt uit in de Noordzee en komt daarvoor door zes landen, de Rijnoeverstaten
Lengteprofiel van de Rijn
- bovenloop: tot aan de Bodensee (395 m) heet de rivier de Alpenrhein (op dit vrij korte traject
bedraagt verval ruim 1.000 m -> hoge stroomsnelheid), tot Basel (252 m) Hochrhein, tussen Basel en
Bingen (75 m) de Oberrhein - hier dient hij als grensrivier en kent het bovendien veel scheepvaart
Aan beide kanten van de Rijn liggen bergketens: rechts het Zwarte Woud, links de Vogezen. Beide
bestaan met name uit harde, granietachtige gesteenten die langs breuken in de aardkorst omhoog
zijn gedrukt: de Bovenrijnslenk vormt hiertussen als een reusachtige goot het stroomdal van de Rijn
- middenloop: na Bingen heet de rivier de Mittelrhein. De middenloop stroomt dwars door oeroude
leisteenafzettingen, waar op sommige plekken vulkanisch gesteenten is doorgebroken. Dit vulkanisch
gesteente zorgt voor smalle kloven en is daarmee een gevaar voor de scheepvaart en de waterafvoer
- benedenloop: de benedenloop begint vanaf Keulen (36 m) en heet de Niederrhein. Vanaf de
Nederlandse grens zoekt hij door de Rijndelta een weg naar de zee
=> vanaf Keulen is het vervang nog maar klein en neemt die steeds verder af: stroomsnelheid neemt
hierdoor af en de sedimentatie toe
Het stroomstelsel van de Rijn omvat de hoofdstroom en een aantal zijrivieren en -takken: de Moezel
is voor vrachtschepen tot Nancy bevaarbaar, de Rijn tot iets voorbij Basel en de Main vormt met het
Main-Donau-kanaal een belangrijke schakel voor de scheepvaart tussen Rotterdam en de Zwarte Zee
Verschil verhang-verval
Verhang: hoogteverschil in een rivier of beek, uitgedrukt in verval per kilometer
Verval: hoogteverschil tussen twee plaatsen langs een rivier, bijvoorbeeld tussen bron en monding
Maas
De Maas is 900 km lang en wordt gevoed door een bron op het Plateau van Langres in noord-oost-
Frankrijk - het stroomgebied van de Maas kan in 3 delen worden verdeeld:
1. Frans deel: al kronkelend gaat de rivier door de Ardennen en is hij bevaarbaar vanaf Sedan. Het
Franse stroomgebied is langgerekt en smal, met weinig verhang. Een groot deel neerslag zakt in de
poreuze bodem weg, waarvan een deel uiteindelijk in de Maas terechtkomt
2. Belgisch deel: in de Ardennen heeft de Maas zich diep ingesneden. Dit bergachtige gebied heeft
een rotsachtige ondergrond, waar de neerslag snel afstroomt. De neerslag komt samen in veel kleine
riviertjes die het water in korte tijd naar de Maas afvoeren. Hevige regenval daar kan binnen 24 uur
leiden tot hoogwater in Limburg. Het Belgische deel kunt dus een geringe vertragingstijd
3. Nederlands deel: voorbij Luik stroomt hij ten noorden van Maastricht Nederland binnen: het is
hier een bochtige grensrivier. Het scheepverkeer wordt over het Julianakanaal geleid, terwijl de rivier
zelf in de zomer vrijwel droog staat. Door de grootschalige zand- en grindwinning rond Roermond zijn
langs de Plassenmaas grote meren gevormd, die als recreatiegebied en watergebied dienen
Ondanks het feit dat er geen polders rond de Maas liggen, kan de rivier toch veel schade aanrichten
in dat gebied: de uiterwaarden worden soms namelijk intensief gebruikt voor akkerbouw of recreatie.
Vroeger mondde de Maas via Rotterdam in zee uit, maar tegenwoordig gebeurt dat vooral via de
Bergse Maas en de Amer in het Hollands Diep, een voormalig zeearm
, Wonen in Nederland
Meanders, uiterwaarden en kribben
Rivieren maken natuurlijke bochten (meanders): ontstaan doordat sneller stromend water in de
buitenbocht aarde wegspoelt, terwijl trager stromend water grond afzet in de binnenbocht
=> de oever waar grond wordt geërodeerd wordt stootoever genoemd en waar grond afgezet wordt,
wordt ook wel glijoever genoemd
Door dit mechanisme hebben rivieren de neiging om steeds wijdere bochten te maken, tot ze zichzelf
afsnijden: er ontstaan dan een ‘dood’ stuk rivier -wat vaak de karakteristieke vorm heeft van een
hoefijzer-, waarna de rivier nagenoeg zijn oude loop herneemt
Het dwarsprofiel van een laaglandrivier is kenmerkend: (zie figuur 1.5 op p. 16)
- in de zomer en najaar blijft de rivier vaak binnen de zomerdijken, want lage rivierafvoer
- in de winter en voorjaar stroomt de rivier over de zomerdijken de uiterwaarden binnen, vanwege
het hogerstaande water
=> vanwege het overstromingsgevaar worden uiterwaarden met name gebruikt voor veehouderij en
zomerrecreatie
Deze buitendijkse gebieden (of winterbed), het zomerbed/de vaargeul en de uiterwaarden, worden
begrensd door de winterdijk, waarachter het binnendijks gebied ligt
Kanalisatie: een beek of kanaal wordt recht getrokken en voorzien van stuwen en sluizen,
bijvoorbeeld om rivierwater sneller af te voeren, de rivier beter bevaarbaar te maken.
=> mogelijke maatregelen als onderdeel van kanalisatie: bochten afsnijden, kribben langs de oever
aanleggen en steenbestorting aanbrengen
Met behulp van stuwen kan de waterstand onder controle worden gehouden. Om rivier voor schepen
toegankelijk te houden, worden naast de stuwen sluiscomplexen aangelegd. Daarnaast worden soms
grote pompen geïnstalleerd om de rivier in droge perioden van water te voorzien
Delfstoffenwinning en kanalisatiewerken zijn voorbeelden van ruimtelijke inrichting van de
rivierbedding. Andere voorbeelden: dijkverzwaring, bouw van verkeersbruggen en rivierhavens en
het gebruik van uiterwaarden voor akkerbouw, woningbouw of bedrijventerreinen
=> tegenwoordig vindt ook ‘natuurlijke’ herinrichting plaats om ‘ruimte voor de rivier’ te scheppen
De Watersnoodramp van ’53 leidde tot de aanleg van de Deltawerken in Zuidwest-Nederland.
Tegelijkertijd groeide het besef dat ook aan de bovenstroomse rivierdijken iets moest gebeuren
=> dat gebeurde bijvoorbeeld via dijkverzwaring: het dijklichaam wordt verhoogd en vooral
verbreed; vaak moeten hiervoor huizen en schilderachtige dorpen wijken
§2 Met de klompen in het water
Waterafvoer: de manier waarop overtollig water uit een gebied verwijderd wordt
Debiet: de hoeveelheid water die een rivier verwerkt; aantal kubieke meters water/seconde op een
vooraf bepaald punt in de rivier
=> het debiet kan per jaar sterk variëren; ook varieert het debiet in de loop van een jaar, in dit
verband spreekt men van het regime of regiem van een rivier
Tussen de Rijn en de Maas bestaan grote verschillen: de maximumafvoer van de Maas kan wel 150x
groter zijn dan de minimumafvoer, terwijl dat verschil bij de Rijn slechts factor 20 bedraagt; de afvoer
van de Rijn is echter wel weer groter
De Rijn voert als gemengde rivier water veel gelijkmatiger af dan de regenrivieren Maas en de Vecht:
de waterstand wordt echter wel beïnvloed door met name de Moezel, een regenrivier. De bijdrage uit
de rest van het stroomgebied is meestal klein: door de grote evapotranspiratie komt deel regenwater
niet in de rivier terecht
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Niels-99. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.20. You're not tied to anything after your purchase.
