Summary
Samenvatting tijdvak 9; examenstof geschiedenis VWO
- Course
- Level
Samenvatting examenstof geschiedenis tidjvak 9 VWO
[Show more]
Seller
Follow
IW20
Content preview
9.1: oorlog en crisisDe negentiende eeuw was een vreedzame periode. Er waren 5 grootmachten: Groot-
Brittannië, Frankrijk, Oostenrijk-Hongarije, Rusland en Pruisen. Er was een
machtsevenwicht, zelf toen de Verenigde Staten een grote wereldmacht werd. Onder leiding
van Pruisen kwam in 1871 de Duitse eenheidsstaat. Door de snelle economische groei en
het militarisme in Duitsland. Naast dit ontstonden er ook twee machtsblokken: 1.Duitsland
Oostenrijk-Hongarije en Italië( Centralen) 2.Groot-Brittannië en Frankrijk en Rusland
(Geallieerden). GB en F gingen samenwerken omdat ze zich bedreigd voelde door de
andere. Er ontstond een wapenwedloop: de uitbreidende Duitse vloot zorgde ervoor dat de
Britten hun vloot ook uitbreiden. Ze wilden sterker zijn de ander, ook voelde Frankrijk nog
veel wrok van de Frans-Duitse oorlog die ze hadden verloren.
Op de Balkan streefde veel volkeren naar een eigen staat. Ze woonden namelijk in de
veelvolkerenstaat Oostenrijk-Hongarije of het Turkse Rijk. Rusland ondersteunde deze
wens. De Balkan was een kruitvat. Toen op 28 juni 1914 Franz Ferdinand werd
doodgeschoten in Bosnië brak de onheil los. Oostenrijk Hongarije wilde een onderzoek
beginnen in Servië maar dit wilde Servië niet. Oostenrijk Hongarije kwam in oorlog met
Servië. Door bondgenoten kwam iedereen tegelijk met elkaar in oorlog. Duitsland zou een
tweefrontenoorlog hebben. Door middel van het Von Schlieffenplan wilde ze dit verhelpen.
Ze zouden eerst snel Frankrijk veroveren en daarna Rusland.
Op 4 augustus trokken de eerste duitse soldaten België binnen. Nederland deed niet mee
aan de oorlog, maar er kwamen wel veel vluchtelingen. Na een maand zaten de Duitsers al
in Noord-Frankrijk, maar daar werden ze tegengehouden. Er ontstonden loopgraven, deze
waren makkelijk te verdedigen, als de tegenstander op je afrende, kon je hem namelijk
makkelijk afschieten, hierdoor zijn ook veel mensen overleden tijdens de eerste
wereldoorlog. Omdat het beide partijen niet lukte om de loopgraven te veroveren, kwamen
er nieuwe wapens zoals gifgas en vlammenwerpers.
Ook in het oosten werd hard gevochten, echter trokken de russen zich terug in 1918, de
duitsers konden zich richten op het westen. De eerste maanden maakten ze vooruitgang,
maar omdat het leger moe was en het westen hulp kreeg van de amerikanen werd op 11
november de capitulatie getekend (wapenstilstand)
De oorlog had miljoenen levens gekost en had de economie ernstig verstoord, ook werd de
wereld getroffen door de Spaanse Griep. De overwinnaars kwamen bij elkaar in Parijs om
een vredesregeling te sluiten. Met de Centralen werd onderling vredesverdragen gesloten.
Duitsland werd enorm gestraft (alleinschuld). Ze moesten: oorlogsschade betalen, deel van
eigen grondgebied afstaan en ze mochten geen groot leger hebben. Amerika wilde een
Volkenbond, deze moest vrede en veiligheid bewaren. Duitsland, Rusland en de VS
mochten niet meedoen, hierdoor was de volkenbond zwak. Sommige zeggen dan ook dat
het Verdrag van Versailles geen vredesverdrag was maar een wapenstilstand van 20 jaar
De VS had flink geprofiteerd van de eerste wereldoorlog. Doordat de economie in Europa
kapot ging konden hun daarvan profiteren. Ze maakten meer producten en verkochten dus
ook meer. Optimisten vonden het een tijd van eeuwigdurende groei, maar de economie van
de VS had een paar zwakke punten
● overproductie in landbouw zorgde voor lagere prijzen
, ● protectionistische politiek (ze weerden buitenlandse zo veel mogelijk op de markt
door hoge invoerrechten)
● ongelijke inkomensverdeling
● belang in aandelen steeg snel
● bankwezen was slecht gecontroleerd
(zie aantekeningen voor betere uitleg beurskrach)
Op 24 oktober 1929 stortte de aandelenbeurs in Wall Street in: de beurskrach. Kleine
belegger verkochtte hun aandelen waardoor deze steeds minder waard werden. Veel
mensen verloren hun geld en er ontstond een economische crisis. De Amerikaanse overheid
geloofde in liberalisme, laat vraag & aanbod maar lekker hun werk doen. Ze namen geen
maatregelen, maar verlaagde wel het loon waardoor werkloosheid toenam. John Maynard
Keynes was het niet met de overheid eens. In tijden van een hoogconjunctuur moet de
overheid juist sparen om te besteden tijdens een laagconjunctuur. Door
overheidsbestedingen kunnen er banen ontstaan waardoor veel mensen kunnen werken.
Presidentskandidaat Franklin D. Roosevelt was het hiermee eens en maakt een plan: New
Deal. Hij zorgde voor werkgelegenheid en stelde maximale werktijden en minimumlonen in.
9.2 De Sovjet-Unie, een communistische heilstaat?
Rusland was een autarcie, met als heerser de tsaar. De ideeën van de verlichting en franse
revolutie waren niet doorgedrongen tot de Russen. Mensen die echter wel verandering
wilde, werden hardhandig aangepakt. Een voorbeeld hiervan is Bloedige Zondag (1905).
Na deze dag kon de Tsaar nog rekenen op het volk, leger en de politie. Dit veranderde na
de eerste wereldoorlog. Doordat er veel onschuldige jongens waren omgekomen was het
volk boos. Bovenop dat kreeg de tsaar opperbevel over het leger, en raakte het voedsel op
omdat treinen werden gebruikt voor het leger. Ook was het erg koud waardoor veel mensen
het zat waren. In februari 1917 braken er veel demonstraties uit. Het verschil met de andere
revoluties was, dat het leger dit keer niet aan de kant stond van de tsaar. Deze
demonstraties werden de februarirevolutie genoemd. De tsaar trad af en de voorlopige
regering ontstond, met aan de ene kant de sovjet (radicale socialisten) en aan de andere
kant gematigde liberalen en gematigde socialisten.
De voorlopige regering (is echt de naam niet iets wat ik verzin) streefde naar politieke en
sociale hervormingen. Maar eerst moest er een oorlog gewonnen worden. Er veranderde
alleen niet veel: nog steeds veel slachtoffers, nog steeds veel honger. Vertrouwen in de
voorlopige regering nam af en veel radicale partijen kwamen op, zoals bijvoorbeeld de
bolsjewieken. Hun leider van Vladimir LENIN. Zijn boodschap was: brood, grond, vrede. Hij
noemde de eerste wereldoorlog een kapitalistische roofoorlog en hij stimuleerde mensen om
een nieuwe revolutie te beginnen. Na deze revolutie zal de macht dan in de handen van het
proletariaat komen. In oktober pleegde de bolsjewieken een staatsgreep en zorgde ervoor
dat alle andere politiek tegenstanders werden afgezet, dit ging niet zonder geweld.
De bolsjewieken noemde zich al snel de communisten en werden de communistische partij.
Wie kritiek leverde kreeg straf. Lenin zorgde voor een geheim politie en er vond veel terreur
plaats. Mensen werden bang er verzette zich niet tegen Lenin. Er vond indoctrinatie (het
systematisch en eenzijdig onderwijzen van politiek en religieuze ideeën, met de bedoeling
dat deze kritiekloos worden aanvaard) plaats en de Communistische partij werd een
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller IW20. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.96. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
79223 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now