Let op: er zitten wellicht nog wat taal- en spelfouten in. Ik heb de vertelde stof namelijk vrijwel letterlijk meegetypt. Echter is het daarom wel een volledige weergave van de gegeven colleges.
Hoorcollege 1 en 2: Inleiding - Het strafrecht der Romeinen
De archaïsche rechtscultuur
In deze tijd waren er weinig publieke acties, vooral private acties.
- Private acties ter vergelding van het ondervonden onrecht. In vroegere rechtsstelsels
werkten het heel anders. Maakt niet uit in welke tijd je kijkt. Bij zo’n vroeg
rechtsstelsel was er bij een ongeoorloofd handelen was er maar heel weinig publieke
actie. De overheid kwam bijv. niet in actie als je iemand mishandelde. Eigenlijk alleen
als je iets deed waar de hele gemeenschap last van had of tegen de overheid, alleen
dan kwam de overheid in actie. Die neemt dan een vergeldende actie. Maar het
merendeel van de rechtsverstoringen lag in de private sfeer. De gelaedeerde partij
moest zelf maar actie ondernemen. Maar deze actie had weinig met
schadevergoeding te maken. Een vroege actie van een benadeelde partij was veel
meer gericht op vergelding en veel minder op vergoeding
- Wraakneming -> afkoop van het wraakrecht (evenredigheid). Soms moest
wraakneming naar evenredigheid plaatsvinden. Je mag de ander niet meer aandoen
dan wat de ander jou heeft aangedaan. Dat tref je aan bij alle vroege rechtsstelsels.
De codex Hammurabi uit 1750 v. Chr. is een voorbeeld hiervan. Dit is een hele oude
wet. Was een vruchtbare streek tussen twee rivieren. Daar zaten de Soemeriërs. Dit
volk was verdeeld in stadstaten met telkens een koning aan het hoofd. De sterkste
stadstaat had de sterkste koning en deze was koning van het hele gebied. Koning
Hammurabi heeft de rechtsregels/strafwetten op schrift gezet. Hammurabi heeft de
gewoonterechtelijke regels laten op beitelen op de zuil om herzieningen door te
voeren in de gewoonterechtelijke rechtsregels. In deze tekst vind je terug de figuren
van wraakneming en ook afkoop van wraakneming. Paar voorbeelden: ‘als een
patriciër het oog van een andere patriciër vernietigt, zal men bij hem een oog
vernietigen’. Als een patriciër bij een gewoon man een oog vernietigt of een bot
breekt, moet hij een mina aan zilver betalen.’ ‘Als een patriciër bij een slaaf een oog
vernietigt of een bot breekt, moet hij de helft van diens waarde betalen.’ Deels
wraakneming en deels wraak op afkoop. Maar waarom verschillen in straffen tussen
deze mensen? Een slaaf had geen zelfstandige rechtspositie, hij was eigendom van
iemand. Voor beschadiging van eigendom moet je geldboete aan meester van de
slaaf betalen. Wanneer je het bij een patriciër doet, is dat een ernstiger delict dan
wanneer je dat bij een gewoon man doet. Daarom zie je daar nog steeds de
wraakneming naar evenredigheid. Ook geldt een zoon voor een zoon (zie sheets).
De wraakneming naar evenredigheid geldt dus alleen bij de ernstige delicten.
Dus: bij ernstige delicten geldt het wraakrecht naar evenredigheid nog. Bij minder heftige
delicten mag het wraakrecht niet meer ingezet worden en moet de wraak afgekocht
worden. De patriciër hebben een hoge status ten opzichte van de ‘gewone’ burgers, om
deze reden is het wraakrecht nog van toepassing.
Geleidelijke verschuiving van privaat naar publiek strafrecht
- Publieke acties ter bestraffing van het aangerichte onrecht
- Private acties ter vergoeding van de geleden schade
,Kenmerken en ontwikkelingslijnen
- Van privaat strafrecht naar publiek strafrecht
- Van private vergelding naar private vergoeding
- Nadruk op hetgeen uiterlijk kan worden waargenomen. Als je iemand probeert dood
te slaan, maar het lukt niet en je verwondt alleen iemand. Dan wordt je veroordeeld
voor verwonding en niet voor poging tot doodslag. Want dat is alles wat je kan
waarnemen.
- Verwevenheid van recht en religie (godsoordelen) -> In de Codex Hammurabi kun je
bijv. zien dat Hammurabi in verbinding staat met de god van Babylonië. Veel vroege
rechtsstelsels legde een oordeel voor aan de goden als ze er niet uitkwamen. God
sprak dan uit welke partij gelijk heeft. Zie voorbeeld op sheets over tovenarij. De
aangeklaagde wordt in de rivier geworpen. Deze rivieren werden geacht goddelijk te
zijn. Als de tovenaar kopje onder ging en niet meer boven kwam, staat de schuld
vast. De aanklager krijgt dan de bezittingen van de tovenaar/aangeklaagde. Maar als
de rivier dat de aangeklaagde onschuldig is, dus als hij blijft drijven, dan blijkt dat de
goddelijke rivier heeft aangetoond dat de man onschuldig is. Dan wordt de aanklager
ter dood gebracht voor het indienen van een valse aanklacht.
- Meer aandacht voor formeel recht dan voor materieel recht -> Voorop staat bij ons
wetboek van strafrecht en om bepalingen te effectueren is er het wetboek van
strafvordering. In de tijd vroeger maakte men zich veel drukker om hoe ze moesten
procederen en welke actie ze konden instellen. Poging, bestanddelen,
strafuitsluitingsgronden, opzet maakte men zich veel minder druk om.
- Van ongeschreven recht naar geschreven recht -> begint vaak met gewoonterecht
traditioneel over gegeven van generatie op generatie. Langzamerhand ging het naar
geschreven recht. Bijvoorbeeld Hammurabi die wetten optekent op zijn zuil.
- Van een veelheid van rechtsbronnen naar één rechtsbron de codificatie wordt dat.
Oftewel de wetboeken.
- Van rechtsverscheidenheid naar rechtseenheid -> volken, provincies, steden hadden
hun eigen recht. Maar ook de geestelijken hadden hun eigen recht. Maar ook de
studenten aan de universiteit hadden hun eigen rechtbanken. Later werd het gewoon
één rechtsbron die voor iedereen geldig is.
Chronologie: Inheems recht
,De beiden rechten: Romeins Recht en Canoniek Recht
- Herontdekking: het Romeinse recht krijgt als het ware een tweede leven
- Ontwikkeling kerkelijk recht = het canonieke recht: nieuw recht dat niks met het
Romeinse recht te maken heeft
- Het geleerde recht/de beide rechten: het eigen recht wordt overal doorgedrongen
met het Romeins en het canoniek recht
Chronologie: het Romeins recht
Vroege keizertijd: het principaat. Alle belangrijke ambten naar je toe trekken als keizer.
Late keizertijd: het dominaat. De keizer heeft alle macht in handen.
De stadsstaat Rome
Rome ontwikkelde zich van een zeer kleine stadsstaat. Het was het gebied van de Etrusken
en werd door de Etrusken gesticht. Het is een kleine archaïsche staat. Inwoners werden de
Sabijnen en de Latijnen. Romulus en Remus zijn de stichters van de stad Rome en die zijn
opgevoed door een wolf (lupulus). Lupa is ook straattaal bij de Romeinen voor hoer.
Het Romeinse wereldrijk
De kleine stadsstaat groeide uit tot een gigantisch keizerrijk. De middellandse zee werd
mare nostrum genoemd door de Romeinen (onze zee). Ook Nederland ging langzamerhand
deel uitmaken van het Romeinse rijk. Julius Caesar liet zijn troepen optrekken naar het
Noorden en veroverde Frankrijk, België en het zuiden van Nederland. Zijn opvolger is
Octavianus Augustus en voegde ook noordelijk NL toe bij het rijk. Wij werden onderdeel van
de Romeinse provincie Germania. 12 n. Chr. vonder een slag plaats en werden de
Romeinse troepen verslagen door Germaanse stammen. Alleen het zuiden van Nederland
, was toen nog in handen van de Romeinen. Noorden van Nederland was toen in handen van
de barbaren. Onder had je Romeins recht en boven had je Germaans recht.
Het archaïsche Romeinse recht
Gewoonterecht (+ wettenrecht) -> Wet der Twaalf Tafelen (ca. 450 v. Chr.).
Wettenrecht zijn meer mondelinge wetten, regels van de koning die ingrepen in het
gewoonterecht. Het zijn meer koninklijke bevelen. Het was grotendeels gewoonterecht dat
uiteindelijk is opgetekend in de Wet der Twaalf Tafelen in 450 v. Chr.
Gewoonterecht/mondelinge regels zijn altijd vatbaar voor interpretatie en misbruik. Je hebt
nooit volstrekte zekerheid. Het gewoonterecht (mos/mores) vielen uiteen in fas (goddelijk
recht) en ius (menselijk recht).
Mores Maiorium = het gewoontrecht
Twee groepen regels:
1: Fas = het goddelijke recht
- Misdragingen jegens de goden of de gemeenschap
- Reactie door de gemeenschap of de overheid -> want als jij iets doet wat de goden
niet aanstaat, wordt de hele gemeenschap getroffen door bijv. overstromingen of de
pest. Daarom moest de hele gemeenschap of overheid iets tegen de dader doen die
de goden had beledigd. Die werd dan vaak geofferd aan de goden.
- Nefas = de verboden
- Reactie door de overheid namens de gemeenschap
- Schendingen van het fas noemen we crimina publica
- Crimina publica: publieke misdrijven
2: Ius = het menselijk recht
- Misdragingen jegens andere mensen -> als de ene clan zich misdraagt tegen de
andere clan, moet de benadeelde zelf iets doen tegen de dader. Bijvoorbeeld een
andere familie.
- Reactie door de benadeelde partij
- Iniuria = het onrecht
- Reactie door de benadeelde partij
- Schendingen van het ius noemen we delicta privata
- Delicta privata: private delicten
Het Goddelijke Rome
Is tot leven geroepen door Romeinse schrijvers. Deze schrijvers waren jaloers op de
Grieken omdat ze zo’n mooie cultuur hadden.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller liekebuijs. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $8.57. You're not tied to anything after your purchase.
